تحولات خاورميانه در پي توافق تهران و رياض
علي بيگدلي
پروژه‌هاي بزرگ در كنار درياي سرخ گرفتار مساله يمن بودند
يكي از اصلي‌ترين محرك‌هايي كه باعث شد عربستان به مذاكره با ايران تن بدهد، مساله يمن بود. برنامه‌هاي اقتصادي بلندپروازانه محمد بن سلمان، به ويژه پروژه‌هاي بزرگ در كنار درياي سرخ، گرفتار مساله يمن بودند. عربستان از بانك جهاني براي وام تقاضا كرده بود، اما به دليل ناامني‌هاي ناشي از جنگ يمن، بانك جهاني با اين درخواست موافقت نكرده بود. عربستان قرار است براي ساخت شهر جديد نئوم بيش از ۵۰۰ ميليارد دلار سرمايه‌گذاري انجام دهد و براي اين سرمايه‌گذاري به امنيت نياز دارد. جنگ يمن باعث شده بود كه بسياري از پروژه‌هاي اقتصادي عربستان سعودي متوقف بماند. محرك اصلي رياض براي نزديكي به ايران همين آشتي با يمن بود. شاهد هستيم كه بلافاصله بعد از ديدار وزراي خارجه ايران و عربستان، ديپلمات‌هاي سعودي همراه با يك هيات عماني به يمن سفر كرده‌اند و به ديدار رهبران انصارالله رفته‌اند. بعد از اين همه هزينه‌هاي مالي، نظامي و انساني كه در يمن انجام شد، حالا يمني‌ها بار ديگر در آغوش عربستان قرار گرفته‌اند و عربستان تعهد داده است كه تمام خرابي‌ها را جبران كند، حقوق‌هاي عقب‌افتاده كاركنان دولت را پرداخت كند و يك حكومت مركزي در صنعا ايجاد كند. برخي تحليل‌ها درباره چرايي عادي‌سازي رابطه تهران و رياض به وضعيت ايران در سطح بين‌المللي اشاره كرده و بر اين محور متمركز است كه ايران در حال تجربه نوعي از انزوا بود كه با توافق با عربستان در اين وضعيت تغييراتي ايجاد شده است. شايد بتوان گفت كه نزديكي تهران و رياض، بيشتر در بعد ديپلماتيك است و نه در ابعاد اقتصادي و تجاري. اگرچه وزير دارايي عربستان ادعا كرده بود كه حاضر است در ايران سرمايه‌گذاري كند، اما به‌طور قطع هر نوع سرمايه‌گذاري بدون حل و فصل مساله برجام و بازشدن شبكه بانكي و مالي جهاني به روي ايران امكان‌پذير نخواهد شد. اگر ايران بخواهد با كشورهاي منطقه روابط همه‌جانبه جديدي را برقرار كند، لازمه‌اش اين است كه ابتدا برجام را احيا كنيم تا اين اقتصاد منجمد ذوب شود.
شرايط كنوني نمي‌تواند براي هميشه ادامه پيدا كند. حتي قرارداد موقت پيشنهادي امريكايي‌ها هم اگرچه مشكلات ما را حل نمي‌كند، اما مي‌تواند يك روزنه اميدي باشد كه برخي مسائل ما حل شود و مقدمه‌اي براي مذاكرات بعدي باشد كه بر اثر آن مسائل باقيمانده با غرب حل شود. بسياري از مشكلات و گره‌هايي كه در اقتصاد و مناسبات تجاري و ديپلماتيك خارجي ما ايجاد شده است، تنها با برجام باز مي‌شوند. عربستان حتي اگر بخواهد هم نمي‌تواند در شرايط حاضر سرمايه‌گذاري قابل توجهي در جهت ايجاد رونق اقتصادي در ايران داشته باشد. مي‌دانيم كه عربستان در مورد موضوع لبنان خواسته‌هايي دارد و بايد ميان تهران و رياض مصالحه‌اي براي حل و فصل بن‌بست سياسي كنوني در لبنان انجام شود. از سوي ديگر عربستان در حال جذب بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه است و قرار است كه به زودي از او براي شركت در اجلاس سران اتحاديه عرب دعوت شود. به نظر مي‌رسد كه توافق ايران و عربستان، چه در يمن و چه در لبنان، سوريه و عراق باعث تحولات جدي شود كه ناشي از مصالحه و برخي عقب‌نشيني‌هاي هر دو طرف از برخي مواضع قبلي است.