سازمان‌هاي مرتبط مي‌گويند مشكلي وجود ندارد
پايان ماجراي نشت اشعه در بيمارستان كرمانشاه
سارا سبزي
ماجراي دزديده شدن سرب‌هاي بخش پرتودرماني بيمارستان كرمانشاه با روايت‌هاي رسمي از طرف وزارت بهداشت به پايان رسيد. پيگيري دو هفته‌اي «اعتماد» براي دريافت يك پاسخ رسمي مكتوب يا شفاهي از سوي دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه و سازمان انرژي اتمي به نتيجه نرسيد و هركدام با اعلام معذوريت‌هايي تاكيد كردند كه ماجراي نشت اشعه هيچ نقطه ابهامي ندارد و مشكلي براي كاركنان بخش يا ساكنان پاويون كارورزان زن بيمارستان رخ نداده است.
اين موضوع براي اولين‌بار توسط يكي از رسانه‌هاي محلي كرمانشاه مطرح و درنهايت هم باعث احضار سردبير اين رسانه شد. تا قبل از آن نه تنها كاركنان بخش پرتودرماني، بلكه هيچ‌كدام از ساكنان بخش‌هاي نزديك به آن هم اطلاعي از ماجرا نداشتند و خبر را از كانال‌هاي خبري پيگيري كردند.
ماجرا علاوه بر همه اظهاراتي كه از سوي سازمان انرژي اتمي، دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه و وزارت بهداشت مطرح شده، يك بخش ناديده دارد و آن هم صحبت‌هاي كارورزان بيمارستان است. بعد از اين گفت‌وگو براي گرفتن پاسخ رسمي از دو نهاد مربوط به اين موضوع تلاش كرديم، اما هيچ‌كدام به نتيجه‌اي نرسيد و صرفا به پاسخ‌هايي كه تا قبل از آن منتشر شده بود اكتفا و تاكيد مي‌كردند كه موضوع نگران‌كننده‌اي رخ نداده است.
كارورزان اين بيمارستان مي‌گويند كه ما اولين‌بار خبر را در كانال‌هاي خارج از سيستم دانشگاهي ديديم و متعجب شديم؛ در واقع از طريق تلگرام و خبرنگاري كه به دادسرا فراخوانده شد. همان چيزي كه شنيديم هم صحبت‌هاي رييس دانشگاه علوم پزشكي بود كه گفته بودند دوزيمتري اين بخش ارديبهشت انجام شده و متوجه شده‌اند كه نشت اتفاق افتاده است. سرقت شمش‌هاي سرب هم بين دي ماه تا ارديبهشت انجام شده و اين يعني بخش بين دو تا چهار ماه سرب نداشته است.
كارورزان بيمارستان مي‌گويند كه صحبت رييس دانشگاه اين بود كه ما به خاطر بيماران سرطاني فعاليت بخش را متوقف نكرديم و بخش فقط يك تا دو روز تعطيل شد. دو مرحله هم سرب خريديم. يك مرحله اين سرب‌ها خريداري شد و بعد متوجه شديم كه كفاف نمي‌دهد؛ به همين دليل يك مرحله ديگر باز هم سرب خريده شد. كرمانشاه جمعيت زيادي دارد و مركز ديگري هم براي درمان بيماران سرطاني ندارد.
خود بخش پرتودرماني هم حدود 20 نفر نيرو شامل اتندها و نيروي تخصصي دارد و به نظر مي‌رسد پرسنل بخش هم اطلاعي نداشته‌اند و اولين‌بار همان ارديبهشت‌ماه كه از طرف وزارتخانه براي دوزيمتري به بيمارستان مي‌آيند، متوجه اين موضوع مي‌شوند. پرسنل بخش، حفاظ شيشه‌اي دارند و ديوارهاي اطراف آن از سرب خالي شده بودند. اين ساختمان متعلق به حدود 27 سال پيش است. براي حفاظت از نشت اشعه دو راه وجود دارد: يكي قراردادن بتن سه متري و ديگري هم استفاه از لايه‌هاي بتن و سرب همراه با هم است. اين بخش هم ديوار به ديوار دو قسمت ديگر از بيمارستان است: آزمايشگاه پاتولوژي و پاويون كارورزان زن. موضوعي كه دانشجويان را نگران كرد اين بود كه بين اين دانشجويان زن باردار در پاويون رفت و آمد داشتند. به غير از اين بيشترين دليل ناراحتي پرسنل اين بود كه به موقع اطلاع‌رساني نشده است. اگر همان زمان كه دوزيمتري انجام شد، اطلاع‌رساني هم صورت مي‌گرفت مشكلات بزرگ‌تري ايجاد نمي‌شد.
به دليل اطلاع‌رساني نكردن به موقع، تعدادي از اينترن‌هاي بيمارستان حدود چهار روز در اعتصاب بودند، اما ارايه خدمات به بيماران متوقف نشد. اين دانشجويان جلوي دانشكده پزشكي هم تجمع كردند و پلاكاردهايي هم در دست داشتند كه «چرا به ما نگفتيد؟»
پرسنلي كه به صورت اختصاصي در بخش‌هاي مرتبط با پرتو كار مي‌كنند، ابزاري روي روپوش‌هاي‌شان دارند كه ميزان اشعه دريافتي را مشخص مي‌كند. آنها نبايد بيش از دوز مشخصي اشعه دريافت كنند. در غير اين صورت براي مدتي به مرخصي فرستاده مي‌شوند تا اين دوز در بدن كاهش پيدا كند.
آنطور كه اين دانشجويان مي‌گويند اگر آنها بيش از اندازه اشعه دريافت كرده باشند، حالا ديگر قابل بررسي نيست: «ما مي‌دانيم كه بيماران سرطاني بايد خدمت بگيرند، اما يك هفته تعطيل شدن مشكلي برايشان ايجاد نمي‌كرد. روش ديگر هم اين بود كه مي‌توانستند يك هفته بخش را تعطيل كنند تا سرب‌ها جايگزين شوند و دوباره آن را فعال كنند. اگر اتفاقي افتاده باشد الان ديگر نمي‌توان كاري كرد. اين اشعه براي كساني كه در هفته‌هاي اول بارداري هستند ممكن است عوارضي داشته باشد. سرب‌ها به صورت شمش 5.5 كيلويي است و طبق آنچه رييس دانشگاه گفته، بين دو لايه ديوار قرار داشتند و در يكي از اتاق‌هاي مجاور يكي از ديوارها باز مانده و متوجه شدند شمش‌ها دانه به دانه برداشته شده است. برآورد خود دانشگاه علوم پزشكي اين است كه حدود پنج تا شش ميليارد تومان خسارت ايجاد شد.»
روايت‌هاي رسمي؛ از بازداشت دزدان تا مشكل‌زا نبودن ماجرا
همه آنچه تا امروز درباره موضوع نشت اشعه در بيمارستان كرمانشاه مطرح شده فقط روي يك موضوع تاكيد مي‌كند و آن هم اين است كه اتفاق خاصي نيفتاده و كادر بيمارستان و بيماران نبايد نگران باشند.
كارشناسان سازمان انرژي اتمي سه روز اين بخش را ارزيابي كردند و گفتند حداكثر پرتوگيري افراد از اين رخداد حدود چهار ميلي سيورت تخمين زده شده است و به‌طور متوسط مردم در طول يكسال از پرتوهاي طبيعي حدود سه ميلي سيورت پرتو دريافت مي‌كنند. اين مقدار پرتوگيري باعث ايجاد تاثير قابل اندازه‌گيري روي سلامت افراد نمي‌شود. رييس دانشگاه هم گفته است كه اقدامات حفاظتي انجام شده توسط مسوولان دانشگاه و بيمارستان امام رضا در خصوص نشتي از سقف بخش راديوتراپي مورد تاييد كارشناسان سازمان انرژي اتمي قرار گرفت. محمدي رييس دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه گفته است كه ميزان پرتو در پاويون كارورزان خانم در بيمارستان امام رضا در حد طبيعي بوده و جاي نگراني نيست.
معاون درمان وزارت بهداشت هم توضيح داده است كه «گفته شده بود افرادي خارج از ميزان استاندارد با اشعه تماس داشتند كه با بررسي كارشناسان سازمان انرژي اتمي، ميزان نشت اشعه و دُزي كه شناسايي شد در محدوده طبيعي بوده است. متاسفانه سرقت سرب‌ها در بيمارستان كرمانشاه اتفاق افتاده بود و افراد متخلف هم دستگير شده‌اند ولي گفته شده بود افرادي خارج از ميزان استاندارد با اشعه تماس داشتند كه با بررسي كارشناسان سازمان انرژي اتمي، ميزان نشت اشعه و دُزي كه شناسايي شد در محدوده طبيعي بوده است. لذا پرتوگيري و نشت اشعه خارج از حد استانداردهاي بين‌المللي در محل‌هايي كه نگراني دانشجويان، پرسنل و اينترن‌ها بود، اتفاق نيفتاده است.»
ابهام ماجرا خودش را در اين اظهارات رسمي نشان مي‌دهد. محمدي رييس دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه يك ماه پيش به خبرنگاران توضيح داده بود كه بلافاصله در روز بعد از دستگيري افراد، دوزيمتري در محيط اطراف راديوتراپي انجام گرفت تا ميزان نشت اشعه در اتاق‌ها و واحدهاي اطراف مشخص شود كه متاسفانه مشخص شد كه اشعه تا طبقه بالاي اين واحد كه واحد پاتولوژي قرار دارد هم نفوذ كرده است. او در گفته‌هايش به نشت اشعه به اتاق‌هاي اطراف هم اشاره كرده و گفته بود كه همان زمان شناسايي نشت اشعه، دستگاه راديوتراپي خاموش و بلافاصله درخواست سرب داديم و ۳۰۰ قالب سرب در همان هفته اول در سقف كار گذاشته شد، اما باز هم نشت اشعه ادامه داشت و ۳۰۰ قالب ديگر همين هفته (هفته اول خرداد) نصب كرده‌ايم و خوشبختانه هم‌اكنون قسمت پاتولوژي از اشعه پاكسازي شده است. با پاكسازي واحد پاتولوژي، دستگاه راديوتراپي مجددا فعال شده و اتاق‌هاي همجوار كه اشعه در آنها نشت پيدا مي‌كند تعطيل شده‌اند. قرار است هزار قطعه سرب ديگر ظرف يكي، دو هفته آينده در اتاق راديوتراپي نصب شود تا ايمن‌سازي آن كامل شده و نشست اشعه به اتاق‌هاي اطراف به‌طور كامل قطع شود. او در بخش ديگري از گفته‌هايش از وجود نداشتن مستنداتي درباره آسيب‌هاي احتمالي اين موضوع گفته بود.
رسانه‌هاي محلي مي‌گويند دزدان سرب‌ها روزي دو تا سه ورقه خارج مي‌كردند و يك بار تعداد ورقه بيشتري برمي‌دارند و همان باعث شك كردن حراست مي‌شود و نهايتا ارديبهشت ماه بازداشت مي‌شوند. دزدها بايد هرروز از دي ماه تا ارديبهشت ماه كه بازداشت شدند بي‌وقفه كار كرده باشند، يعني روزي ۱۰ ورقه يك كيلويي با ويلچر بيرون برده باشند كه تقريبا غيرممكن به نظر مي‌رسد. اوايل ماجرا سه نفر از كادر بيمارستان به عنوان متهم پرونده دستگير شدند. تحقيقات دادستاني نشان مي‌دهد با توجه به اينكه سارقان به راحتي توانسته‌اند دست به سرقت بزنند، كوتاهي مسوولان بيمارستان محرز شده است. علاوه بر سه متهم پرونده، دستور بازداشت مدير حراست بيمارستان هم صادر و رييس دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه، رييس و مدير بيمارستان به دادسرا احضار شدند. مال‌خرهايي كه اين سرب‌ها را خريده‌اند، بازداشت شده‌اند و از آنجايي كه سرب‌هاي سرقتي در طول زمان خريد و فروش شده‌اند، اموال چنداني از آنها به دست نيامد. آنطور كه فرمانده انتظامي استان كرمانشاه گفته است اين اتفاق توسط تعدادي از نيروهاي خدماتي بيمارستان انجام شده و در طول چهارماه سرب‌ها را به تدريج خارج كرده‌اند.
سازمان انرژي اتمي: شرايط عادي است
«شرايط عادي است»؛ اين اطلاعاتي است كه كارشناسان واحد قانوني انرژي اتمي ايران در يك نشست اعلام كرده‌اند كه طبق آن اوضاع عادي است و كساني كه در معرض پرتو بودند، نبايد نگران باشند:
سرقت سرب توسط سارقان از سقف اتاق راديوتراپي سبب بروز اشعه در طبقه بالاي اين اتاق بوده است. با اينكه سرب‌ها به مرور و در زمان‌هاي متفاوت سرقت شده، اما ارزيابان با درنظر گرفتن شديد‌ترين و بدترين حالت به بررسي ميزان اشعه در اتاق مجاور و افراد تحت‌تاثير، پرداختند. حداكثر اشعه دريافتي ۴ ميلي سيورت تخمين زده شده است؛ يعني اگر فردي در طول سه ماه و به‌طور مداوم در طبقه بالاتر اتاق راديوتراپي و بر راس دستگاه و دريافت اشعه قرار بگيرد، تنها به ميزان چهار ميلي سيورست اشعه از دستگاه دريافت كرده است. بر همين اساس و با توجه به اينكه طبقه بالاي اتاق درمان تنها محل عبور بوده و كسي به‌طور مستمر در آن براي ساعت طولاني حضور نداشته، اين ميزان دريافت اشعه با چهار ميلي سيورت براي هيچ‌يك از پرسنل بيمارستان، كاركنان، بيماران و همراهان آنها صورت نگرفته است. هر فرد به‌طور معمول در طول يكسال سه ميلي سيورت از طبيعت دريافت مي‌كند. بر اساس كميت اين ميزان نشت اشعه به دليل ميزان پايين آن حتي قابل اندازه‌گيري در بدن اشخاص نيست و اصلا نگران‌كننده نخواهد بود.
با توجه به اينكه حداكثر نشت اشعه در بدترين حالت و بالاترين تخمين، چهار ميلي سيورت صورت گرفته حتي براي اين ميزان دريافت اشعه هيچ‌گونه معيارسنجي طراحي نشده كه بر همين اساس براي سلامت افراد خطرآفرين نخواهد بود. با توجه به اينكه ايكس درماني قابليت پرتوزايي نداشته و اگر فردي در مسير اين پرتو قرار گيرد، در جامعه پرتوزا خواهد بود، تصوري اشتباه و دور از توجيهات علمي است. با توجه به نگراني‌هاي ايجادشده در اين خصوص پاويون بانوان كه مدعي بودند نشت اشعه به آنجا سرايت كرده، مورد آزمايش و بررسي قرار گرفته كه به دليل فاصله طولاني با اتاق درمان دستگاه راديوتراپي نشت اشعه در آن مكان كمتر از يك ميلي سيورت بوده و حتي به ميزان استاندارد بررسي نرسيده است. تمامي پرونده‌هاي بيماراني كه در طول دو ماه نشت اشعه مورد درمان قرار گرفتند مورد بررسي قرار گرفت تا علاوه بر بررسي ميزان اشعه‌هاي تابيده شده به هر بيمار، ميزان دز خارج شده از اتاق درمان راديوتراپي را مورد سنجش قرار دهيم. بر اساس پروتكل‌هاي تعيين شده براي تامين حفاظت و جلوگيري از نشت اشعه، جاي‌گذاري بتن و لايه‌هاي سربي به دليل چگالي بالا به عنوان يكي از راهكارهاي موثر ارايه شده است؛ چرا كه بيشترين ميزان جلوگيري را در نشت اشعه به اطراف خواهد داشت. سقف اتاق راديوتراپي با ۱۲۰ سانت بتن‌ريزي و چند لايه سرب طراحي شده كه بايد در نظر داشت با وجود اين حفاظ‌ها در هنگام پخش اشعه از دستگاه، بخش عمده‌اي از اشعه تا حدود ۷۰ درصد جذب بدن فرد بيمار شده و مابقي آن در صورتي كه از بتن و سرب‌ها عبور كند به‌طور بسيار ضعيف به اطراف مي‌رسد.
ادعاي يك كارمند سابق درباره بخش پرتودرماني
همان روزهاي اول انتشار اين خبرها، ادعايي از طرف فيزيست اسبق بيمارستان امام رضاي كرمانشاه منتشر شد. اين ادعا هم از طرف روزنامه اعتماد پيگيري شد.
ادعاي كارمند سابق اين بيمارستان چه بود؟ او گفته بود كه طبق اين ادعاها دستگاه راديوتراپي اين بيمارستان سال‌ها بدون داشتن مجوز از سازمان انرژي اتمي فعاليت داشته است. اين مجموعه از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۵ به شكل ناقص ايمن شده بود. در واقع بايد به غير از سرب‌كوبي دور تا دور اتاق، ديوار ضخيم بتني هم قرار داده مي‌شد كه با پلاستيك‌هايي به نام بونكر محدوده اتاق را پوشش مي‌دادند، اما هنگام ساخت اين كار را به‌صورت ناقص انجام دادند، يعني سرب‌كوبي انجام شد ولي اين پوشش بتني فقط ديوار را پر كرد و كف زمين اصلا سرب گذاشته نشد. ديوارهاي عمودي هم كه سرب‌كوبي شده بودند با بونكر به‌صورت ناقص پوشيده شده بود. جايي كه در مجاورت‌شان انبار اورژانس و اتاق استراحت پرستاران قرار داشت. همچنين در سقف هم فقط سرب‌كوبي شده بود و ديگر از پوشش بتني و بونكر خبري نبود. به همين دليل هم تا مدت زيادي راديوتراپي مجوز سازمان انرژي اتمي را نگرفت. سال ۸۶ يك مجوز شش‌ماهه دريافت كرد ولي تا ۱۳۹۷ بدون مجوز به كار خود ادامه داد. به گفته اين فيزيست در اين مدت به‌جز هشدار، دستور ديگري از سازمان انرژي اتمي براي بيمارستان صادر نشد.
در اين ميان سال ۱۳۹۵ دستگاه قديمي تعويض و دستگاه جديدي اضافه مي‌شود. اينجا به شكل اتفاقي گروه درماني متوجه نشت اشعه شده و دو طرف ديوارها و كف زمين را بتن‌ريزي مي‌كند اما باز سقف خالي مي‌ماند. دقيقا همان جايي كه حالا سرب‌هاي آن مورد سرقت قرارگرفته و اگر همان موقع پوشش داده شده بود آسيب تا خرداد سال ۱۴۰۲ كش نمي‌آمد.
فيزيست (متخصص پرتوشناسي تشخيصي و پزشكي هسته‌اي) اسبق بيمارستان امام رضاي كرمانشاه گفته بود كه «به دليل نامتناسب بودن كيفيت اشعه دستگاه شتاب‌دهنده خطي براي اهداف درماني روتين، راه‌اندازي بخش راديوتراپي تا پاييز ۸۶ به تعويق افتاد. در سال ۸۶ كيفيت انرژي به ۶ و ۱۰ و ۱۸ تغيير يافت. با كاستي‌هاي موجود، سازمان انرژي اتمي براي شروع درمان در سال ۸۶ پروانه فعاليت موقت شش‌ماهه منوط به تهيه دستگاه نرم‌افزار طراحي درمان را به بخش راديوتراپي داد. متاسفانه فعاليت درماني بخش از دي ماه ۸۶ تا شهريور ماه ۹۲ براي بيماران بدون نرم‌افزار طراحي درمان و به صورت طراحي دستي ادامه يافت. در سال ۹۰ دستگاه نرم افزار طراحي درمان وارد بخش راديوتراپي شد ولي به دليل بدهكاري‌هاي مالي بيمارستان به شركت سامان تابش در ارتباط با فيكساتورهاي درمان، عملا تا سال ۹۲ نصب و راه اندازي نرم افزار طراحي درمان به تعويق افتاد. سازمان انرژي اتمي همچنين به بهانه مجهز نبودن دستگاه سي‌تي اسكن مستقر در بخش تصوير‌برداري به دستگاه ليزر مخصوص راديوتراپي صدور پروانه فعاليت را تا مردادماه سال ۹۷ به تعويق انداخت؛ يعني راديوتراپي كرمانشاه از سال ۸۶ تا ۹۷ بدون پروانه سازمان انرژي اتمي بر خلاف قانون اشعه مصوب سال ۶۸ مجلس شوراي اسلامي به فعاليت خود ادامه داد. دستگاه اول و قديمي شتاب‌دهنده خطي از سال ۸۶ تا سال ۹۵ حدود ۹ سال فعاليت درماني داشت. در سال ۹۵ تنها به دليل قديمي بودن دستگاه، گروه آموزشي راديوتراپي و مسوولان بيمارستان تصميم به جايگزيني يك دستگاه شتاب‌دهنده خطي نسبتا پيشرفته تر ديگري با همان مدهاي كيفيت انرژي ۶ و ۱۰ و ۱۸ مگا ولت از همان شركت سازنده دستگاه قديمي كردند. دستگاه قديمي سالم بود و مي‌توانست به عنوان پشتيبان دستگاه جديد حفظ شود، ولي متاسفانه اين دستگاه به سازمان انرژي اتمي اسقاط اعلام و در انبار بيمارستان تلف شد. تا پايان فعاليت درماني دستگاه قديمي اجراي ناقص طرح تقويت بونكر باقي بود و به شكل اتفاقي پس از ۹ سال فعاليت دستگاه، پي به نشت اشعه برده شد. براي رفع نقص طرح تقويت ديوارهاي بونكر در سال ۹۵ در دو طرف ديوارهاي منتهي به اورژانس فاصله ارتفاعي بين كف زمين و كف كاذب بيمارستان و در مجاورت ديوار بونكر بتون‌ريزي به ضخامت يك متر اجرا شد و در بالاي سقف بونكر به ضخامت ۱۰ سانتي‌متر قالب‌هاي سربي قرار داده شد كه موضوع جنجالي اخير درباره همين قالب‌هاي تعبيه شده در سقف بونكر است. در سال ۹۵ هم اجراي تقويت سقف بونكر توسط مسوولان بيمارستان به‌طور ناقص انجام گرفت و فقط قالب‌هاي سربي كنار يكديگر چيده شدند و قالب‌هاي پلاستيكي به منظور رفع آلودگي نوتروني تعبيه نشد و حتي يك لايه پوشاننده از ماسه و سيمان به منظور در دسترس نبودن قالب‌هاي سربي هم كشيده نشد و به اين ترتيب سارقان به راحتي دسترسي به قالب‌هاي سربي داشتند.»
دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه آن را ادعا را رد و تاكيد مي‌كند اين دستگاه‌ها با مجوز فعاليت مي‌كردند: «قبل از سال 95 دستگاهي كه مورد استفاده قرار داشت ضعيف‌تر بوده و با توجه به بتن‌هايي كه از قبل تعبيه شده بود، مشكلي وجود نداشت. علاوه بر آن دستگاه مجوز داشت و به اندازه كافي امن بود. از سال 95 به بعد با توجه به شرايط جديد و دستگاهي كه تازه خريده شده بود، سرب‌ها هم تعبيه شدند.» پرونده بيمارستان كرمانشاه حالا بسته شده و همه كاركنان بيمارستان و مردمي كه اخبار آن را پيگيري مي‌كردند، مجبورند به آنچه از كانال‌هاي رسمي و نهادهاي دولتي اعلام شده، بسنده كنند، اما هنوز كسي به اين سوال پاسخ نداده كه چرا ماجرا ديرتر از همه به گوش كارمندان بيمارستان رسيد؟
به دلیل اطلاع‌رسانی نکردن به موقع، تعدادی از اینترن‌های بیمارستان حدود چهار روز در اعتصاب بودند، اما ارايه خدمات به بیماران متوقف نشد. این دانشجویان جلوی دانشکده پزشکی هم تجمع کردند و پلاکاردهایی هم در دست داشتند که «چرا به ما نگفتید؟» کارورزان این بیمارستان می‌گویند که ما اولین بار خبر را در کانال های خارج از سیستم دانشگاهی دیدیم و متعجب شدیم، در واقع از طریق تلگرام و خبرنگاری که به دادسرا فراخوانده شد