بهاره شبانكارئيان
...«دختر ۱۵ ساله‌شان را كه قرباني كودك همسري بود به دلايلي نامشخص خفه كرده‌اند و به قتل رسانده‌اند. سپس دور گردن او شالي گره زده‌اند و جسدش را گوشه‌اي از حياط داخل طويله رها كرده‌اند. بعد هم به كوچه رفته‌اند و فرياد كشيده‌اند كه دخترشان راحله خودكشي كرده است»...
روز پنجشنبه ۲۲ تير ماه جاري برخي شبكه‌هاي اجتماعي اعلام كردند؛ دختري ۱۵ ساله با هويت «راحله.ر» از توابع شهرستان خوي در آذربايجان غربي به خاطر «خشونت خانگي» خودكشي كرده است. پيگيري‌هاي خبرنگار «اعتماد» در مورد اين خبر اما چيز ديگري مي‌گويد؛ راحله فرزند دوم خانواده در ۱۲ سالگي به اصرار پدر و مادرش با مردي كه حدودا ده، پانزده سال از او بزرگ‌تر بود ازدواج مي‌كند و راهي اروميه مي‌شود. راحله كه دو، سه روز قبل از حادثه به خانه پدري‌اش برمي‌گردد، توسط پدر و مادرش با انگيزه‌اي نامشخص كشته مي‌شود. عموي راحله در مورد اين خبر به «اعتماد» مي‌گويد: «قبلا هم خواهر بزرگ‌تر راحله خودش را از ساختمان به پايين پرتاب كرده بود. زنده ماند، ولي دست و پايش شكست.»
يك منبع آگاه نیز در مورد اين واقعه وحشتناك به «اعتماد» مي‌گويد: «وقتي عوامل پليس به محل حادثه مي‌روند، تشخيص مي‌دهند اين دختر به قتل رسيده است. در نتيجه پدر و مادر اين دختر كه ابتدا عنوان كرده بودند دخترشان خودكشي كرده، بازداشت مي‌شوند. حالا هم پدر اين دختر نوجوان در اعترافات خود اظهار كرده كه راحله را با همدستي همسرش به قتل رسانده است، اما هنوز از چرايي ماجرا چيزي نگفته‌اند.»
روستاي رازي، چهارشنبه ۲۱ تير ماه
رازي روستايي است از توابع بخش قطور و در شهرستان خوي استان آذربايجان غربي واقع شده است. اين روستا هم‌مرز با كشور تركيه است و بيش از ۱۰۰۰ نفر جمعيت دارد. اهالي اين روستا نسبت به روستاهاي ديگر شهرستان خوي كمي به‌روز هستند...
يك منبع مطلع كه نخواست نامش فاش شود از اهالي اين روستاست. او در مورد اين اتفاق به «اعتماد» مي‌گويد: «اين خانواده، دختر بزرگ‌شان؛ هانيه را هنگامي كه دوازده، سيزده سال داشت، وادار به ازدواج كردند. هانيه پس از مدتي از همسرش جدا شد. بعد هم او را به عقد يكي از اتباع مهاجر در كشور همسايه درآوردند، اما وقتي هانيه متوجه مي‌شود همسرش مي‌خواهد او را بفروشد، به روستاي‌شان برمي‌گردد. همان موقع تصميم به خودكشي مي‌گيرد و خود را از بالاي يك ساختمان به پايين پرت مي‌كند. در حال حاضر هم تهران زندگي مي‌كند، ولي هيچ كس از او خبري ندارد و اما راحله دختر دوم خانواده كه حالا مي‌گويند؛ خودكشي كرده است وقتي دوازده ساله بود او را به مردي كه چندين سال از او بزرگ‌تر بود، مي‌دهند. راحله براي زندگي با اين مرد به اروميه مي‌رود. چند روز قبل از ماجرا راحله تنها و بدون همسرش به خانه پدري‌اش مي‌آيد تا اينكه چهارشنبه بعدازظهر خبر در روستا مي‌پيچد كه راحله خودكشي كرده، اما وقتي ماموران پليس با صحنه روبه‌رو مي‌شوند به پدر و مادر راحله شك كرده و آنها را بازداشت مي‌كنند. البته پدر راحله به مواد مخدر اعتياد دارد.»
يكي از بستگان نزديك راحله كه زني جوان است نيز به «اعتماد» مي‌گويد: «مادر راحله به دليل خلق و خوي تندي كه داشت اكثر فاميل با او رفت و آمد نداشتند، ولي ما شنيديم راحله قصد داشته فرار كند و پيش خواهرش در تهران برود براي همين خانواده‌اش او را به روستاي محل زندگي‌شان مي‌آورند و اين اتفاق مي‌افتد.»
يكي ديگر از اقوام اين خانواده هم به «اعتماد» مي‌گويد: «من روستاي رازي زندگي نمي‌كنم، اما چهارشنبه خانه اقوام‌مان در اين روستا دعوت بوديم. وقتي به روستا رسيدم، ديدم همه اهالي دارند به خانه اقوام‌مان مي‌روند. استرس گرفتم و به خانه آنها رفتم. آنجا كه رسيدم ديدم جنازه راحله در طويله افتاده است. حالم بد شد و سريع بيرون آمدم. جنازه پزشكي قانوني است و هنوز خاك‌سپاري انجام نشده. پدر و مادر راحله هم فعلا بازداشت هستند.»
حالا عموي راحله به برخي سوالات «اعتماد» به شرح زير پاسخ مي‌دهد.
برادر شما چند فرزند دارد؟
سه فرزند دارد كه هر سه دختر هستند. راحله فرزند دوم خانواده بود.
شغل پدر راحله چيست؟
كارگر است و در مرز كار مي‌كند.
راحله چند سال بود كه ازدواج كرده بود؟ اطلاع داريد چرا به خانه پدري‌اش برگشته بود؟
دو، سه سالي مي‌شد كه ازدواج كرده بود. با همسرش مشكل داشت براي همين به خانه برادرم آمده بود. راحله با همسرش اختلاف سني زيادي داشتند.
آيا خواهر بزرگ‌تر راحله قبلا خودكشي كرده؛ درست است؟
بله. از يك ساختمان خود را به پايين پرت كرد و دست و پايش شكست.
در اخبار اين‌گونه اعلام شده كه راحله خودكشي كرده است. با چه وسيله‌اي اين اقدام را انجام داده؟ اگر خودكشي كرده چرا پدر و مادر راحله بازداشت شده‌اند؟
بله. گفته‌اند؛ راحله خودكشي كرده، اما ما هيچ وسيله‌اي مثل طناب يا... آنجا نديديم. با شخصيتي كه من از او مي‌شناسم دختري نبود كه بخواهد خودكشي كند. اهالي گفته‌اند؛ مادر و پدرش او را كشتند. حالا ديگر نمي‌دانيم، ولي برادرم و همسرش فعلا در بازداشت هستند...
شنيده‌ها حاكي از اين است كه راحله با بالشت خفه شده است
يكي از مطلعان اين ماجرا ادعا مي‌كند؛ تمام اين اتفاقات مربوط به مادر خانواده مي‌شود. او در جزييات بيشتر به «اعتماد» توضيح مي‌دهد: «راحله از اروميه به خانه پدرش مي‌آيد و عنوان مي‌كند كه قصد دارد از همسرش جدا شود و به خانه خواهرش در تهران برود. همين مي‌شود كه مادر راحله حدود ساعت ۲ الي ۲ و نيم با «بالشت» راحله را خفه مي‌كند. پدرش هم آنجا حضور داشته و مي‌ديده كه همسرش فرزندشان را دارد مي‌كشد. بعد با كمك هم او را به طويله مي‌برند و شالي دور گردن او مي‌اندازند و داد مي‌زنند كه دخترمان خودكشي كرده است. اهالي به خانه آنها مي‌روند، ولي هيچ اثري از خفگي با شال يا طناب دور گردن راحله وجود نداشته است. وقتي ماموران انتظامي به محل مي‌رسند، مي‌گويند كه علت مرگ خودكشي نيست و اين دختر كشته شده است. مادر اين بچه‌ها حالت عادي نداشت و اهالي جرات نمي‌كردند به او نزديك شوند. حتي هيچ كس از اقوام اين خانواده با آنها رفت و آمد نداشت.»
يك فعال اجتماعي در شهرستان خوي كه تمايلي ندارد نامش در اين گزارش ذكر شود به «اعتماد» مي‌گويد: «راحله به خاطر مشكلاتي كه پيش آمده بود و هنوز هم كسي درست نمي‌داند مشكلات چه بوده به خانه پدري‌اش در روستاي رازي مي‌رود و روز پنجشنبه ۲۲ تير ماه در روستا شايع مي‌شود كه راحله خودكشي كرده است، اما با تحقيقاتي كه انجام داده‌ام، متوجه شده‌ام كه پدر دختر با همدستي همسرش دخترشان را به قتل رسانده. اين موضوعات بسيار ناراحت‌كننده است و ما هر ماه سه، چهار فقره از اين جنايت‌ها را در خوي شاهد هستيم. استان آذربايجان غربي، خوزستان، كردستان و اطراف ايلام از اين اتفاقات زياد رخ مي‌دهد. ببينيد خانواده‌ها در اين مناطق وضعيت مالي خوبي ندارند و مجبورند وقتي دخترشان كم سن و سال است او را شوهر بدهند تا از مخارج خودشان كم كنند. براي همين اكثر دختران ما در اين مناطق قرباني كودك همسري مي‌شوند. بخش قطور شهرستان خوي چون جزو مناطق مرزي است مردم زير خط فقر هستند. خيلي وقت است كه تركيه ديوار مرزي كشيده. قبلا افراد به هر وسيله‌اي از مرزهاي تركيه كالا وارد يا خارج مي‌كردند و مي‌توانستند مبلغي را بابت همين كار دريافت كنند. در نتيجه وضعيت مالي اكثر اين افراد بهتر شده بود اما از وقتي كه رفت و آمد در مرزها سخت شده وضع مالي اين افراد هم به‌شدت ضعيف شده است. كشاورزي و دامداري هم اينجا وضع اسفناكي دارد. يك مثال براي‌تان بزنم؛ ماهيانه چندين ميليارد يارانه فقط به بخش قطور تزريق مي‌شود. جمعيت بخش قطور حدود ۴۰ هزار نفر است. اگر دولت از مبلغ يارانه افراد، يك كارخانه در اين مناطق راه‌اندازي كند هزاران خانواده هم شغل پيدا مي‌كنند و هم از ماهي يك ميليون و خرده‌اي كه دولت بابت يارانه به آنها پرداخت مي‌كند، مي‌توانند بيشتر به دست بياورند. ببينيد آسيب‌هاي اجتماعي با يكديگر در ارتباط هستند. نمي‌توانيم بگوييم طرف فقط قرباني كودك همسري بوده... ما مي‌گوييم؛ اكثر دختران در اين مناطق قرباني كودك همسري هستند. خب اين واژه مسائل و مشكلات ديگري به همراه دارد. خانواده‌ها از فقر و نداري مجبور مي‌شوند دخترشان را زود شوهر بدهند. اكثر اين دختران هم كه در كودكي ازدواج مي‌كنند آينده خوبي ندارند. خودتان شاهد هستيد در اكثر موارد يا به دست پدران يا به دست شوهران خود كشته مي‌شوند. اگر هم به دست پدر و شوهر كشته نشوند به خاطر مشكلاتي كه در زندگي پيدا مي‌كنند يا خودسوزي مي‌كنند يا از شيوه‌هاي ديگر براي پايان دادن به زندگي كه به آنها تحميل شده استفاده مي‌كنند.»
عموما واژه كودك‌همسري در ايران در مورد كودكان دختري به كار مي‌رود كه با مردان بزرگسال به خاطر اجبار حاصل از سنت‌هاي قومي، فقدان دانش و تحصيلات يا مشكلات اقتصادي خانواده ازدواج مي‌كنند. طبق بررسي‌هاي «اعتماد» استان‌هاي مرزنشين خوزستان، كردستان، خراسان رضوي، آذربايجان شرقي و آذربايجان غربي و سيستان و بلوچستان بيشترين تعداد ازدواج در سنين كودكي در آنان رخ مي‌دهد. از جمله دلايل رايج كودك همسري در ايران مي‌توان به «فقر و آداب و رسوم فرهنگي» اشاره كرد. در اكثر اين موارد دختران قرباني كودك همسري مي‌شوند.