یادداشتی از محمود فاضلي
چرخش جديد در سياست خارجي تركيه
محمود فاضلي
ينس استولتنبرگ، دبيركل ائتلاف ناتو اولين نفري بود كه اعلام كرد اردوغان قبول كرده مانع گسترش ناتو نخواهد شد و اميدوارم فرآيند تصويب عضويت سوئد در ناتو از سوي پارلمان كشورش را در سريع‌ترين زمان ممكن پيش ببرد. اردوغان، رييس‌جمهوري تركيه پس از هفته‌ها اصرار كه مانع از عضويت سوئد در ناتو خواهد شد، سرانجام اعلام داشت، اجازه مي‌دهد پيشنهاد عضويت اين كشور بدون مانع در اين ائتلاف نظامي به پيش برود. سخنان او نشان داد اردوغان يك‌بار ديگر در سياست خارجي خود چرخش ناگهاني داشته و اين نظريه كه آنكارا دوباره به سمت امريكا و ناتو گرايش يافته است، مطرح شد. تركيه بعد از تحقق اكثر خواسته‌هاي خود توسط سوئد، از جمله عدم حمايت از كردهاي مخالف و موافقت امريكا با دستيابي تركيه به جنگنده‌هاي اف ۱۶ به ارزش ۲۰ ميليارد دلار و لغو محاصره اقتصادي اين كشور، با پيوستن سوئد به ناتو موافقت كرد.
با وخيم شدن اوضاع اقتصادي تركيه و بي‌نتيجه بودن سفرهاي اردوغان به كشورهاي عربي براي جذب سرمايه، وي و حزب حاكم تركيه به اين نتيجه رسيدند كه بازگشت به آغوش كشورهاي غربي از دروازه سوئد، بهترين راه براي سروسامان دادن به اوضاع اقتصادي كشورش است. از آنجايي كه شرط پيوستن هر يك عضو جديد، منوط به اجماع و موافقت يكايك اعضاي قبلي است، تركيه براي اعلام موافقت، شروطي را مطرح كرد و مدعي شد: «كشورش بيش از ۵۰ سال است كه در پشت دروازه اتحاديه اروپا معطل مانده. راه را براي ورود تركيه به اتحاديه اروپا هموار كنيد و سپس ما هم همان‌طور كه راه ورود فنلاند به ناتو را هموار كرديم راه سوئد را نيز هموار خواهيم كرد.» خواسته‌اي كه بيش از ۱۵ سال همچنان عملي نشده و آنكارا پشت دروازه‌هاي بروكسل متوقف مانده است.
مدرنيزه‌سازي اتحاديه گمركي تركيه-اتحاديه اروپا مي‌تواند مزاياي اقتصادي براي آنكارا در پي داشته باشد. اين اقدام هدفش اين است كه اين اتحاديه محصولات كشاورزي، بخش‌هاي خدماتي و تداركات دولت را علاوه بر محصولات صنعتي شامل شود. بخش تجارت تركيه نيز به دنبال محافظت از خودش در برابر توافقات تجاري پيچيده اتحاديه اروپا با كشورهاي ثالث است.
در گذشته و در جريان نشست و توافقي كه در مادريد اسپانيا بين اردوغان و همتايان غربي او شكل گرفت، تركيه به شكل مقدماتي، با پيوستن سوئد و فنلاند به ناتو موافقت كرد و در مقابل، اين دو كشور نيز قول دادند كه دغدغه‌هاي امنيتي تركيه در مورد فعاليت گروه تروريستي پ.ك.ك و حاميان فتح‌الله گولن را جدي بگيرند. اما اردوغان، شروط سنگين‌تر ديگري مطرح كرد. از سوي تركيه موافقت با عضويت سوئد، مشروط به اين شد كه غربي‌ها، از عضويت تركيه در اتحاديه اروپا حمايت كنند. اما آلمان، ايتاليا و امريكا بلافاصله اعلام كردند كه اين مسائل، ربطي به هم ندارند، بروكسل نيز تاكيد كرد فرآيند ناتو و اتحاديه اروپا از هم مجزا هستند.
اما سوئد فعالانه از تلاشها براي نيروبخشي مجدد به فرآيند پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا از جمله مدرنيزه‌سازي اتحاديه گمركي تركيه - اتحاديه اروپا و آزادسازي ويزا استقبال كرد. سوئد مدت‌هاست يكي از كشورهاي عضو اتحاديه اروپاست كه از عضويت تركيه در اين اتحاديه حمايت مي‌كند. سوئد اعلام كرد فعالانه از تلاشها براي تقويت مجدد روند الحاق تركيه به اتحاديه اروپا، از جمله مدرن‌‌‌سازي گمركي اتحاديه اروپا و تركيه و رفع ممانعت از فرآيندهاي درخواست ويزا، حمايت خواهد كرد.
گروهي معتقدند تركيه با توجه به مشكلات اقتصادي همچون نرخ بالاي تورم و افت سريع ارزش لير كه صرفا دلايل اقتصادي دارد از سياست برقراري تعادل بين گرايش به روسيه و غرب فاصله گرفته و وزنه گرايش به غرب را سنگين‌تر مي‌كند.
تصميم آنكارا در حمايت از عضويت سوئد در ناتو مي‌تواند مرتبط با توافق جديد با واشنگتن و آغاز تعاملات جديدش با امريكا باشد. تحركات اخير ديپلماتيك ميان تركيه و امريكا به توافقات حاصل شده در ليتواني كمك كرد. جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا از تصميم همتاي تركيه‌اي خود در آستانه اجلاس ناتو استقبال و تاكيد كرد: «من آماده همكاري با اردوغان و تركيه در زمينه تقويت دفاع و بازدارندگي در حوزه يورو-آتلانتيك هستم.»
دولت بايدن تصميم گرفت با دولت اردوغان همراهي و همكاري كند. بايدن پس از تبريك به اردوغان در انتخابات رياست‌جمهوري مدعي شد اگر آنكارا با پيشنهاد ورود سوئد به ناتو موافقت كند، مي‌تواند درخواست تركيه براي قرارداد ۲۰ ميليارد دلاري جنگنده‌هاي اف۱۶ را برآورده كند.
تماس‌هاي تلفني و ملاقات بين مقامات ارشد تركيه و همتايان امريكايي آنها از جمله وزيران خارجه و مشاوران ارشد، تفاهم را در مورد درخواست اف۱۶ فراهم كرد. اين قرارداد شامل ۴۰ هواپيما و كيت جديد براي تعميرات اساسي ۷۹ ناوگان فعلي اف۱۶ تركيه و همچنين بيش از ۹۰۰ موشك هوا به هوا و ۸۰۰ بمب است. جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي امريكا نيز اعلام داشت واشنگتن احتمالا در رايزني با كنگره روند انتقال جنگنده‌هاي اف۱۶ به تركيه را به پيش مي‌برد. شواهد نشان مي‌دهد عقب‌نشيني اردوغان از مسدود كردن مسير ورود سوئد به ناتو تركيه را يك قدم به اجراي معامله خريد اف۱۶ نزديك كرده است.
آنكارا بارها درخواستش براي خريد ۴۰ جنگنده جديد اف۱۶ ساخت لاكهيد مارتين و ۸۰ كيت مدرنيزه‌سازي جنگنده‌هاي موجود خود را نزد امريكا تكرار كرده است. با وجود تلاش‌هاي جو بايدن براي به دست آوردن حمايت كنگره براي اين معامله چند نماينده كنگره امريكا مخالف فروش اين تسليحات هستند. مخالفان فروش اين تجهيزات بر اين باورند تركيه سامانه‌هاي ضدهوايي روسي اس۴۰۰ را خريده و مايه نگراني‌هاي ديگر از جمله ممانعت از عضويت سوئد در ناتو است. اين احتمال وجود دارد كه تركيه احتمالا تضمين‌هاي قدرتمندي درباره تحويل دادن اين جنگنده‌ها دريافت كرده است.