شواهد عقب‌ماندگي توليد از رقباي منطقه‌اي

ندا جعفري

بازارهاي مالي ايران بلافاصله پس از آغاز تنش‌ها در خاورميانه و توفان حملات بين (فلسطين و رژيم صهيونيستي) دچار نوسانات هيجاني شدند، به گونه‌اي كه نرخ دلار سطح مقاومتي خود را شكست و از كانال ۵۰ هزار تومان هم عبور كرد و در ابتداي هفته تا محدوده 54 هزار تومان هم بالا رفت، همچنين روز گذشته قيمت طلا نيز افزايشي شد و هرگرم طلاي ۱۸ عيار، به 2 ميليون و 460 هزار و 900 تومان رسيد. قيمت سكه امامي هم دو روز پياپي 17 و 18 مهر ماه 31 ميليون تومان نرخ‌گذاري شد كه نسبت به روز شانزدهم مهر ماه، افزايش ۲.۷۴ درصدي را تجربه كرد. نيم سكه، نيز روز گذشته و روز ماقبل آن در محدوده 16 ميليون تومان نرخ‌گذاري شد كه نسبت به روز 16 مهر ماه، افزايش ۳.۳۵ درصدي داشت. همچنين ربع سكه با افزايش ۴.۸۲ درصدي نسبت به دو روز ماقبل خود 11 ميليون و 400 هزار تومان معامله شد. بازار سرمايه نيز اين هفته تحت‌تاثير تنش‌هاي جنگ اسراييل و حماس قرار داشت و در دو روز ابتدايي هفته ريزش سنگيني را تجربه كرد. بورس تهران در واكنش به ملتهب شدن امنيت منطقه و از دست رفتن سطح 50 هزار توماني نرخ دلار، اولين روز هفته (15 مهر ماه) بيش از 16 هزار واحد ريزش داشت و در كانال 2 ميليون و 52 هزار واحدي ايستاد و در روز يكشنبه 16 مهر ماه نيز با ريزشي سنگين‌تر با افت 51 هزار و 610 واحدي، به ۲,۰۰۱,۲۶۸ ميليون واحد رسيد اما در روز دوشنبه 17 مهر ماه 1402 شاخص كل بورس با افزايش 4,471 واحدي تا سطح 2,005,737 هم بالا رفت. شاخص كل بورس ديروز هم با رشد 8 هزار و 470 واحدي، معادل 0.42 درصد رشد كرد و در پله 2 ميليون و 14 هزار واحدي قرار گرفت تا فاصله خود از لبه پرتگاه را بيشتر كند. اما اين نوسانات در بازارهاي مالي چه پيامي دارند و بازارهاي مختلف تا چه زماني با اين شرايط هيجاني روبرو هستند؟

تحليل بازارهاي جهاني از اين تنش‌ها

موقتي است

وحيد شقاقي شهري، اقتصاددان و استاد دانشگاه در واكنش به هيجاني شدن بازارهاي ارز، سكه و طلا در پي تنش‌هايي كه ميان نيروهاي فلسطيني و رژيم صهيونيستي رخ داد به «اعتماد» گفت: زماني كه نگاهي به شاخص‌هاي جهاني مي‌اندازيم متوجه مي‌شويم كه اين شاخص‌ها با تكانه‌هاي شديدي مواجه نشده‌اند و اين مساله نشان‌دهنده آن است كه كشورهاي دنيا نسبت به اين درگيري يك تحليل توام با تداوم يا فراگيري ندارند. اين اقتصاددان با اشاره به شاخص‌هاي قيمت طلا، نفت، بورس و رمزارزهاي جهاني ادامه داد: تمامي اين شاخص‌ها نسبت به قبل و بعد از اين تنش‌ها يك تكانه شديد را تجربه نكرده‌اند، به عنوان نمونه قيمت جهاني نفت، طلا يا بازارهاي بورس جهاني واكنش شديدي نسبت به اين رخداد نداشته‌اند و اين موضوع نشان‌دهنده آن است كه در جهان اين رخداد را موقتي و گذرا ارزيابي كرده‌اند و احتمال آنكه دامنه وسيع‌تري هم پيدا كند يا به يك تنش در منطقه خاورميانه تبديل شود هم وجود ندارد.

اين هيجان‌ها در بازارها موقتي و گذرا هستند

شقاقي شهري خاطرنشان كرد: در صورتي كه اين موضوع را بپذيريم كه شاخص‌هاي جهاني پيش‌بيني تشديد اين تنش‌ها را نداشته است پس در داخل كشور هم نبايد انتظار يك نوسان شديدي را در نرخ دلار داشته باشيم البته پس از اين واقعه واكنش بازارها در ايران نسبت به ديگر كشورها و حتي كشورهاي همسايه بيشتر بود به گونه‌اي كه شاخص‌هاي بورس روز يكشنبه 16 مهر ماه 1402 حدود 52 هزار واحد ريزش داشتند. اين كارشناس اقتصادي افزود: همچنين نرخ دلار هم مقاومت سخت خود را از محدوده 50 هزار تومان شكست و به بيش از 53 هزار تومان رسيد، البته به نظر مي‌رسد اين هيجان‌ها در بازارها موقتي و گذرا باشد چرا كه كشورهاي ديگر هم نسبت به اين واقعه انتظار فراگيري و رخداد عميق را ندارند و بازار ايران هم از اين التهاب و هيجان عبور خواهد كرد.

تشديد نوسانات بازارهاي مالي در سال 1403

شقاقي شهري تصريح كرد: البته در سال 1403 شرايط اقتصادي متفاوت‌تر مي‌شود هم به دليل تورم 40 درصدي موجود و هم به دليل انتخابات رياست‌جمهوري در امريكا و اينكه احتمال مي‌رود از سال آينده روند انتظارات تورمي هم تشديد شود و التهابات بازارها هم افزايش پيدا كند. او ادامه داد: در طول دو سال گذشته شاهد كاهش تحريم‌هاي امريكا بوديم و ممكن است از نيمه دوم سال آينده و با برگزاري انتخابات امريكا باز هم شاهد شدت گرفتن تحريم‌ها در كشور باشيم، چرا كه رويكرد جمهوري‌خواهان نسبت به رويكرد دموكرات‌ها متفاوت است و همين امر انتظارات تورمي را از تابستان سال آينده تشديد خواهد كرد.

هنوز اصلاحات ساختاري در بازار سرمايه

انجام نشده است

شقاقي شهري گفت: به نظر مي‌رسد بازارهاي مالي در سال آينده وضعيت حساس‌تري نسبت به وضعيت كنوني خود تجربه كنند و بنده معتقدم اثرات اين رخداد (تنش‌هاي منطقه‌اي) و هيجانات آن به تدريج فروكش مي‌كند و چندان شاهد اثرات عميق در اين بازارها و پيامدهاي اين رخداد نخواهيم بود. اين اقتصاددان در پاسخ به اين پرسش كه آيا وضعيت بازار سرمايه را به گونه‌اي مي‌بينيد كه مردم به جاي سرمايه‌گذاري در ساير بازارها به سمت سرمايه‌گذاري بورس بروند، تصريح كرد: متاسفانه اصلاحاتي كه مي‌بايست در بازار سرمايه رخ دهد تاكنون انجام نشده است و تا زماني هم كه اين اصلاحات ساختاري در اين بازار شكل نگيرد اين بازار يك بازار شفاف قابل اعتماد نخواهد بود. او ادامه داد: هنوز دولت سيزدهم در حوزه اصلاحات نهادي در بازار سرمايه عملكرد موفقي نداشته و به‌رغم تمامي وعده‌ها هنوز هم بازار تغييري نداشته است و اين بازار فعلا پاسخگوي سرمايه‌گذاري‌هاي جديد نيست به خصوص براي سرمايه‌گذاري بلندمدت، لذا تا زماني كه دولت به سمت اين اصلاحات حركت نكند، بازار سرمايه هم بازاري شفاف، غيررانتي، غير دستوري و رقابتي نخواهد بود.

عدم جذابيت بازار سرمايه

براي سرمايه‌گذاري‌هاي جديد

شقاقي شهري ادامه داد: وضعيت به گونه‌اي شده كه سرمايه‌گذاران بلندمدت به انحاي مختلف از سرمايه‌گذاري در اين بازار متضرر مي‌شوند و از اين منظر تا زماني كه اصلاحات نهادي و ساختاري در جهت ثبات، پيش‌بيني‌پذيري و رانت‌زدايي و شفافيت و تقويت نهادهاي نظارتي در اين بازار صورت نگيرد اين بازار جاي امني براي سرمايه‌گذاري‌ها نخواهد بود.

اين اقتصاددان گفت: به تعويق انداختن اصلاحات بازار سرمايه از سوي دولت به زيان سهامداران است اين در حالي است كه اصلاحات در اين بازار منجر به جذابيت ييشتر براي ورود سرمايه‌گذاران جديد خواهد شد اما در حال حاضر اين بازار ويژگي‌هاي لازم براي سرمايه‌گذاري‌هاي جديد نسبت به ساير بازارهاي دارايي را ندارد.

آرامش بازارها در 6 ماهه ابتداي سال

همراه با ركود بود

شقاقي شهري در مورد نوسانات در بازار ارز نيز افزود: اتفاقاتي كه در نيمه اول سال رخ داد عمدتا از جنس كاهش انتظارات تورمي بود و بهبود روابط منطقه‌اي با كشورهاي جهان عرب و اين قبيل از سياست‌هاي تنش‌زدايي موجب شد تا حدودي انتظارات تورمي كاهش پيدا كند. در اين مدت نرخ دلار توان شكست مقاومت 50 هزار تومان را هم نداشت و به يك ثبات نسبي در نيمه اول سال رسيده بود و بازار دارايي‌ها نيز اين آرامش را تجربه كرد، البته اين آرامش همراه با ركود بود كه اين ركود در برخي از بازارها مانند بازار مسكن گسترده‌تر هم ديده شد. او گفت: در ايران پس از اين تنش‌ها شاهد بيشترين نوسان نرخ دلار در مقايسه با ساير كشورها بوديم و مقاومت 50 هزار توماني نرخ دلار هم شكسته شد اما انتظار مي‌رود حداكثر تاثير آن در محدوده 10 درصد باشد و به تدريج اين التهابات كاسته شود و يك اثر موقتي باشد. بعيد است در چند ماه باقيمانده به پايان سال 1402 شاهد جهش‌هاي ارزي باشيم و همچنان اين ثبات تداوم دارد؛ مگر آنكه رخداد ديگري اتفاق بيفتد كه از پيش‌بيني ما خارج باشد.

پيش‌بيني رشد 30 تا 36 درصدي نقدينگي

پيمان مولوي، كارشناس اقتصادي در مورد هيجانات به وجود آمده در بازارهاي مالي ايران كه به دنبال تنش‌ها در خاورميانه رخ داد به «اعتماد» گفت: به صورت بنيادي به دليل سركوب‌ها و محدوديت‌هايي كه در واردات كالاها وجود دارد و ممنوعيت‌ها و محدوديت‌هايي كه در تجارت خارجي وجود دارد اين هيجانات هم بيشتر شدند.

او افزود: از سوي ديگر هر چند سياست انقباضي در خصوص نرخ بهره مطرح نيست اما همچنان شاهد محدوديت‌هايي در تخصيص وام شركت‌ها هستيم، پيش‌بيني مي‌شود روند رشد نقدينگي بر اساس همين شرايط موجود بين 30 تا 36 درصد رشد داشته باشد و با رشد اقتصادي نزديك به 5 درصد با تورم 40 درصدي روبرو شويم. مولوي در ادامه افزود: بر اساس همين سناريو متوسط نرخ دلار تا پايان سال در محدوده 50 تا 52 هزار تومان خواهد بود، اما در صورتي كه ابعاد اين مساله بيشتر شود به عنوان مثال؛ عمليات جنگ طولاني‌تر شود يا حملات پراكنده‌اي به كشورهاي ديگر صورت گيرد ناخودآگاه شاهد تقاضايي بالاتر در بازار ارز مي‌شويم و در صورتي كه بانك مركزي نتواند اين ماجرا را كنترل كند قطعا ما به سمت رقم‌هاي بالاتري هم حركت خواهيم كرد اما در صورتي كه اين تنش‌ها در خاورميانه كوتاه‌مدت باشند متوسط نرخ دلار تا 52 هزار تومان خواهد بود.

بنيان اقتصادي ايران چندان قوي نيست

اين اقتصاددان با اشاره به شرايط بازار سرمايه نيز گفت: نوسان‌هاي رخ‌داده در بازار دارايي‌ها، نشان‌دهنده آن است كه شرايط اقتصادي در ايران به‌شدت شكننده است، به گونه‌اي كه ريزش بورس ايران از بورس اسراييل هم بيشتر بود و نگراني‌ها هم در اين بازار بيشتر شده است و اميد به آينده هم كمتر شده، هرچند نبايد الزاما اين ريزش‌ها رخ مي‌داد اما اين الزام را ما تعيين نمي‌كنيم و جامعه‌اي تعيين‌كننده است كه درك بيشتري از اين ريسك‌ها دارد و در نهايت هم روايت‌هاي اقتصادي را مردم مي‌سازند و نه رويكردهاي كارشناسي. او در مورد نوسانات بازار ارز نيز خاطرنشان كرد: در اين مدت شاهد بوديم افرادي كه در نرخ 49 هزار و 700 تومان دلاري دست به خريد دلار نزدند، در نرخ 51 هزار تومان شروع به خريد كردند يا اينكه در بازار خودرو شاهد افزايش قيمت خودروهاي خارجي هستيم كه نشان‌دهنده آن است كه اقتصاد ما هرچند در ركود است اما با هر ضربه‌اي مانند شدت تحريم‌ها و افت صادرات نفتي يا اخباري مانند جنگ تحت‌تاثير قرار مي‌گيرد و نشان‌دهنده آن است كه بنيان اقتصادي ايران چندان قوي نيست.