الهه باقري سنجرئي
امروز، كمتر كسي است كه ال‌نينو را نشناسد يا در مورد جبهه هواي سرد، تابستان گرم، زمستان بي‌بارش و تمام نابهنجاري‌ها در الگوي آبوهوايي صحبت نكند. شايد سال‌ها پيش، روند تغيير دما و ميزان و نوع بارش در فصل‌‌ها، الگوي مشخصي داشت اما در دهه‌هاي اخير، به‌دليل تغيير اقليم جهاني، گرمايش زمين و معضلات ديگر، اين الگوها تغيير كرده و حتي اگر پديده‌هايي مانند ال‌نينو، لانينا و... ساليان پيش از اين هم ايجاد مي‌شدند، نمود و بروز آنها كمتر بود. امسال از اوايل سال، اخباري مبني بر خروج از حالت «لانينا» -كه در سه سال گذشته باعث خشكسالي و كم‌بارشي شده بود- و ورود به فاز «ال‌نينو» منتشر شده و پيش‌بيني‌هاي متعددي از بارش‌هاي مناسب شده است.
در ابتدا، ضرورت دارد تا اصطلاحات اصلي پيرامون پديده‌هاي آبوهوايي، مرور شود. ال‌نينو در لغت و به زبان اسپانيايي، به معناي پسر كوچك است. از طرفي، از آنجا كه پديده ال‌نينو حدودا در ايام كريسمس رخ مي‌دهد، به آن پسر مسيح هم مي‌گويند. براي اولين‌بار هم اين نام (ال‌نينو) توسط ماهيگيران اسپانيايي مورد استفاده قرار گرفت، چراكه آنها براي اولين‌بار متوجه افزايش دماي آب دريا شدند.
در سال‌هاي اخير مطالعات گسترده‌اي درباره سازوكار ايجاد ال‌نينو و تاثيرات متقابل جو و اقيانوس انجام شده است؛ به‌خصوص در ارتباط با ناموزوني دما در سطح دريا و نوسانات فشار جو در سال‌هايي كه ال‌نينو رخ مي‌دهد؛ مجموعه اين تغييرات، نوسانات جنوبي نام گرفته كه با كلمه اختصاري
ENSO) ElNino Southern Oscillation) يعني تركيبي از دو كلمه ال‌نينو و نوسانات جنوبي استفاده مي‌شود. در واقع آن‌طور كه در مقالات و متون تخصصي گفته شده، پديده دورپيوند انسو، يك پديده مستمر و ديناميك است و 3 فاز دارد؛ فاز گرم (ال‌نينو) فاز سرد (لانينا) و شرايط خنثي. در هر فاز اين پديده هم، تمايل به تغيير وضعيت و رسيدن به فاز مخالف، مشاهد مي‌شود. اين پديده، باعث سرد و گرم شدن آب سطح درياها در اقيانوس آرام حاره‌اي به‌صورت دوره‌اي مي‌شود و اثرات اقليمي جهاني دارد. به‌طوركلي منشا پديده انسو، در اقيانوس آرام است اما با مقياس زماني 2 تا 7 ساله، بر اقليم جهان اثر مي‌گذارد. هرچند كه برخي بر اين باورند كه فاصله اقيانوس آرام از كشور ما زياد است و شايد تغييرات آن تاثير چشمگيري بر اين سرزمين نداشته باشد، اما بايد توجه داشت كه هرچند اين پديده بر مناطق نزديك‌تر تاثير بيشتري خواهد داشت، اما به‌دليل وسعت پهنه اين اقيانوس، تاثيرات آن در سراسر سيستم آبوهوايي جهاني بازتاب مي‌يابد.
نابهنجاري اقيانوس آرام
تمام دنيا را متحول مي‌كند
«پرويز رضازاده»، مشاور امور پيش‌بيني سازمان هواشناسي كشور، در توضيح پديده انسو و تاثيرگذاري آن بر سرزمين ما، به «اعتماد» مي‌گويد: «ال‌نينو، فاز مثبت پديده انسو است كه طي آن، دماي آب سطح دريا در اقيانوس آرام حاره‌اي بالاتر از نرمال (بالاتر از پنج‌دهم درجه حداقل براي پنج ماه) مي‌شود، در حالت لانينا، اين دما به زير نرمال (كمتر از پنج‌دهم درجه) مي‌رسد و در شرايط خنثي، اين دما نزديك به نرمال (مثبت و منفي پنج‌دهم درجه) است. اگر دماي آب از پنج‌دهم تا يك درجه بالاتر از نرمال باشد، ال‌نينو ضعيف، يك تا يك‌ونيم درجه بيش از نرمال، ال‌نينو متوسط، يك‌ونيم تا دو درجه فراتر از نرمال، ال‌نينو قوي و براي انحراف دماي بيش از دو درجه به ال‌نينو خيلي قوي دسته‌بندي مي‌شود. تفكيك حالت‌هاي لانينا نيز اين‌گونه است. هرچند كه اين پديده (دورپيوندي) در اقيانوس آرام بوده و فاصله آن از ما بسيار زياد است، اما بايد درنظر داشته باشيم اقيانوس آرام حدود يك‌سوم كره‌زمين را در‌بر گرفته و پهنه وسيعي دارد، همچنين عمق آب آن در بعضي جاها نزديك 10 كيلومتر است. پس يك پهنه آبي با انرژي بسيار زيادي است و نابهنجاري آن تمام دنيا به ويژه مناطق حاره‌اي و جنب‌حاره‌اي را متحول مي‌كند. شدت تاثيرگذاري انسو بر مناطق نزديك به آن بسيار زياد و با افزايش فاصله، كاهش مي‌يابد. اما موضوع اين است كه پديده انسو و نابهنجاري دماي آب اقيانوس آرام، بر ساختار قائم جو و سامانه‌هاي بارشي تاثير مي‌گذارد. در واژگان هواشناسي، به بادهاي با سرعت زياد، جت گفته مي‌شود و به دو نوع اصلي جت جنب‌حاره‌اي و جت جبهه قطبي تقسيم مي‌شود. جت جبهه‌قطبي در عرض‌هاي ميانه و بالا و جت جنب حاره، در مدار 20 تا 30 درجه شمالي و جنوبي، حلقه‌هاي ناپيوسته‌اي را دور كره‌زمين تشكيل مي‌دهند. تحول در دماي آب، باعث مي‌شود كه جت جنب‌حاره تقويت يا تضعيف شده و در بخش‌هايي، بالاتر يا پايين‌تر از جايگاه نرمال خود قرار گيرد و زمينه تاثير نابهنجار هر دو جت جنب‌حاره و جبهه‌قطبي بر پديده‌هاي اقليمي حاره‌اي و برون‌حاره، به‌ويژه بارش را فراهم مي‌كند. در دوره ال‌نينو، جت قطبي و جنب‌حاره‌اي روي خاورميانه و ايران در عرض‌هاي جنوبي‌تر قرار مي‌گيرند و پتانسيل بارش فراتر از نرمال به‌ويژه در پاييز تا اوايل زمستان فراهم مي‌شود.»
اين كارشناس هواشناسي درباره تاثيرگذاري ديگر دورپيوندها بر شرايط جوي مناطق مختلف، توضيح مي‌دهد: «لازم است تاكيد كنم فاكتورهاي بسياري در بروز تاثيرات پديده‌هاي مختلف در اين سرزمين تاثيرگذارند. در كنار پديده انسو و فازهاي مختلف آن، عوامل دورپيوندي ديگر با خاستگاه متفاوت هم وجود دارند كه تاثير خودشان را دارند. آنها دوره تناوب و توان يكساني ندارند. يك دوره كامل انسو، حدود 4 (2-6) سال است و پيش‌بيني‌پذيرترين دورپيوند است. همچنين بايد توجه داشت كه ما فقط درگير تغييرات اقيانوس آرام نيستيم؛ اقيانوس اطلس و هند هم اين‌گونه هستند و بر شرايط مناطق ديگر تاثيرگذارند. تفاوت اين اقيانوس‌ها، اين است كه اقيانوس آرام از ما دور است و نكته مثبت هم اينكه اقيانوس هند، ويژگي‌هاي همسويي با انسو دارد. يعني با افزايش يا كاهش دماي آب اقيانوس آرام حاره‌اي، اقيانوس هند هم با شدت و ضعف متفاوت و با تاخير چندماهه واكنش نشان مي‌دهد. دو سوي اقيانوس هند از سواحل اندونزي تا سواحل شرقي آفريقا، همانند اقيانوس آرام حاره‌اي، اختلاف دماي طبيعي دارند. اختلاف دما بر اثر تغيير نابهنجار سرعت وزش بادهاي بسامان (تجارتي)، متفاوت مي‌شود كه پيامد آن تحول گسترده در شريط جوي و مقدار بارش در مناطق شرقي، مركزي غربي اقيانوس و قاره‌هاي مجاور آنهاست. وقتي اقيانوس آرام در حالت مثبت (يا منفي) قرار بگيرد، به‌طور معمول اقيانوس هند هم دماي بالاتر (يا پايين‌تر) از نرمال قرار دارد. موضوع مهم اثرگذار ديگر، بحث اقيانوس اطلس است كه سرچشمه اصلي سامانه‌هاي بارشي موثر بر اروپا، آسيا و البته ايران، حداقل در فصل‌هاي بارش معمول اين مناطق است. دورپيوند اقيانوس اطلس به نوسان اطلس شمالي شناخته مي‌شود كه حالت‌هاي مثبت (قوي)، منفي (ضعيف كه به عرض‌هاي جنوبي‌تر مي‌آيد) و حالت خنثي دارد و هركدام از اين حالت‌ها تاثيرگذاري متفاوت به‌ويژه روي اروپا و جنوب غرب آسيا دارند. خاستگاه دورپيوند مهم ديگر در محدوده قطب شمال است كه الگوي فشاري و موقعيت قرارگرفتن آن، حالت مثبت و منفي دارد كه آن هم شرايط خاص خود را ايجاد مي‌كند. به‌طوركلي هرچه بيشتر در اين نوسان‌ها وارد شويم، پيچيدگي‌ها بيشتر مي‌شود.»
در سال بارشي پيش رو، ال‌نينو
در حال گذار به حالت قوي است
رضازاده درمورد پيش‌بيني اثرگذاري ورود به حالت ال‌نينو در سال جاري مي‌گويد: «حالت قوي هريك از دورپيوندها، اثرات آشكارتري دارند. درمورد سال بارشي پيش رو، ال‌نينو هم‌اكنون حاكم است و در حال گذار به حالت قوي است. همچنين حالت هر دو اقيانوس مثبت بوده و در راستاي هم عمل خواهند كرد. انتظار مي‌رود ال‌نينو در زمان اوج خودش كه تقريبا پايان سال ميلادي است، به افزايش دماي حدود دو درجه بالاتر از نرمال برسد و در حالت قوي قرار بگيرد. درنتيجه پيش‌بيني‌پذيري بالاتري دارد و توان بيشتري خواهد داشت و اثرگذاري آن آشكارتر است. شايد در سال‌هايي، ما با ال‌نينو يا لانيناي قوي روبه‌رو باشيم اما ساير دورپيوندها، با توان بيشتري، مخالف آن عمل كنند و به‌صورت آشكار منجر به بارش زير نرمال يا بالاتر از نرمال منتهي نشود اما خوشبختانه پيش‌بيني مي‌شود امسال چنين شرايطي نخواهيم داشت. همچنين در پيش‌بيني فصلي سازمان هواشناسي كشور كه خودم بر تهيه آن نظارت دارم، از بيش از سه ماه قبل تاكيد بر اين بود كه به حالت ال‌نينو وارد مي‌شويم و انتظار داريم بارش بالاتر از نرمال، به‌ويژه در پاييز تا اوايل زمستان داشته باشيم. به زبان ساده‌تر، بايد گفت كه امسال، ساير دورپيوندها همراه با حالت ال‌نينو هستند يا لااقل گرايش به مخالفت با آن ندارند و اميدوار به تاثير مثبت ال‌نينو بر بارش كشور هستيم.»
ال‌نينو در شرايط بحراني منابع آب
معجزه‌گر نيست
مشاور امور پيش‌بيني سازمان هواشناسي كشور، با اشاره به گرمايش جهاني زمين و تغيير اقليم جهان، همچنين با تاكيد بر قرارگرفتن كشور در سرزميني گرم و خشك، مي‌گويد: «درمورد روند بارش‌ها در پيامدهاي انسو با توجه به تحولات جهاني و گرمايش زمين، بايد گفت كه دما بالا رفته، ميزان تبخير و تعرق افزايش يافته است و بارش‌ها حالت خشن و شديد به خود گرفته‌اند. اين روند را در چند دهه گذشته ديديم و پيش‌بيني مي‌شود كه ادامه داشته باشد. اين يك موضوع جهاني است اما آن‌چيزي كه تاثيرات خشكسالي را در كشور ما افزايش داده، مصرف بي‌رويه از منابع است كه باعث خشك‌شدن اغلب درياچه‌ها، تالاب‌ها و... شده است. اين موارد فقط پيامد كم‌بارشي يا افزايش دما نيست و ارتباط تنگاتنگي با شيوه مصرف ما دارد كه نياز به مديريت قوي و فرهنگ‌سازي و مصرف بهينه كاربران آب در بخش‌هاي عمومي، كشاورزي و صنعت دارد. پتانسيل تبخير در اين سرزمين گرم و خشك بالاست و ضرورت دارد نحوه آبياري، كشاورزي و مصرف ما تغيير كند. امسال در دوره خروج از حالت لانينا (در سه سال گذشته كه منجر به كم‌بارشي شد) و ورود به حالت ال‌نينو هستيم و اولين تجربه‌هاي دوره جديد را داريم و پُربارشي مشهود خواهد بود. با بيان اين موضوع بايد تاكيد كنيم كه تاثير مثبت ال‌نينو در سال بارشي پيش رو معجزه‌گر نيست و شرايط بحراني منابع آب‌هاي سطحي و زير‌سطحي ما را متحول نمي‌كند. شايد بهترين تاثير آن، اين باشد كه امسال مقدار مصرف بيش از نرمال رايج ما را تامين كند و ممكن است سال آينده، در شرايطي قرار گيرد كه بارش‌هايي پايين‌تر از سطح نرمال داشته باشيم.»
همزمان با اخبار مربوط به پديده ال‌نينو و تاثيرات آن بر ايران، پيش‌بيني‌هايي هم از سرماي شديد بر اثر اين پديده در ايران، منتشر شده است. هرچند كه به گفته روزنامه خراسان، سازمان هواشناسي كشور سرماي شديد امسال را تكذيب كرده اما اين موضوع نگراني‌هايي ايجاد كرده است.
رضازاده درمورد پيش‌بيني زمستان سرد كه برخي روايت كرده‌اند، توضيح مي‌دهد: «ما با پيش‌بيني بارش، نابهنجاري دما را هم پيش‌بيني مي‌كنيم اما در پيش‌بيني فصلي، نابهنجاري منفي دما نديديم. شايد هم گرايش به بيش از نرمال داشته باشد اما درمورد زمستان سرد، چيزي اعلام نشده است. الزامي نيست كه با بارش بيشتر كاهش دما هم داشته باشيم. هركدام از اين موارد مي‌توانند مسير خود را طي كنند. كاهش دما هنگام بارش، طبيعي است اما به معني زمستان سردتر از معمول نيست.»
در برخي اخبار، از ورود به يك دوره ترسالي صحبت شده و حتي برخي به اشتباه بر اين باورند كه ال‌نينو، مي‌تواند ناجي خشكسالي كشور باشد اما براساس ارزيابي‌هاي علمي و تخصصي، بايد بپذيريم كه اقليم ايران گرم و خشك است و ضرورت دارد براي سازگاري با اين اقليم، برنامه‌ريزي و اقدام‌هاي مديريتي مناسب انجام شود. در واقع، نبايد از فازهاي مختلف پديده انسو، توقع داشته باشيم كه بتواند خشكسالي را برطرف و منابع آبي ما را تامين كند.
در گزارشي هم كه سوم مهر 1402 در پايگاه اطلاع‌رساني دولت منتشر شد، گفته شده: «آمار و ارقام نشان مي‌دهد در ايران چيزي حدود سالانه ۹۳ ميليارد متر مكعب آب براي تامين مصارف مختلف مصرف مي‌شود كه بيش از ۲ برابر شاخص بين‌المللي تعريف‌شده براي اين مهم است. مصرف اين ميزان آب به‌صورت سالانه در كشور درحالي است كه براساس اسناد بالادستي آب قابل‌برنامه‌ريزي كشور تنها ۸۱.۵ ميليارد متر مكعب است و اين يعني نه‌تنها سالانه بيش از ۲ برابر شاخص‌هاي بين‌المللي در كشور آب برداشت مي‌شود، بلكه اين رقم ۱۱ميليارد متر مكعب از آب قابل‌برنامه‌ريزي مصوب و قانوني نيز بيشتر است.»
هر زماني كه ال‌نينو رخ داده
با احتمال بيشتري شاهد ترسالي بوديم
«سعيد جمالي»، استاديار دانشگاه آزاد تهران، در رشته برنامه‌ريزي منابع آب، در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره تاثيرات ال‌نينو بر منابع آب، مي‌گويد: «از نظر آماري، تعداد سال‌هايي كه ال‌نينو رخ داده، معمولا در نوار غربي كشور، شاهد افزايش بارش بوديم و اين مناطق، شامل زاگرس غربي و بخشي از حوضه آبريز درياچه اروميه، كرخه، دز و كارون مي‌شود كه معمولا سال نرمالي را تجربه كرده‌اند. با اين‌حال، تاكنون ثابت نشده كه اگر ال‌نينو قوي‌تر باشد، لزوما ترسالي شديدتري در ايران داشته باشيم. اما مي‌توانيم بگوييم هر زماني كه ال‌نينو رخ داده، با احتمال زيادتري اين مناطق شاهد سال نرمال يا ترسالي بودند؛ اين توضيح براساس داده‌هايي كه در 70، 80 سال گذشته به دست آمده، بررسي شده است. بنابراين امسال هم انتظار داريم شاهد سال آبي پربارش‌تري نسبت به دو، سه سال اخير باشيم و اين مناطق غربي، به‌خصوص كارون بزرگ و كرخه با بارش‌هاي بيشتري مواجه باشند. به هر حال، چنين پيش‌بيني‌هايي به اين معني نيست كه با يك سال پربارش، مشكلات منابع آبي ما برطرف شود، چراكه چالش‌هاي منابع آبي ما بسيار شديد است و قطعا اين رويدادها نمي‌تواند به عنوان ناجي خشكسالي ما شناخته شود، چون بالانس منابع و مصارف ما به هم ريخته است، ما به صورت معمول، در حال مصرف بيشتر از 80 درصد از منابع آب قابل‌دسترس (منابع آب متوسط بلندمدت) هستيم كه عدد بسيار بزرگي است. در استانداردهايي كه تعريف شده، اين مصرف نبايد از 40 درصد بيشتر شود. وقتي ما اين ميزان مصرف را به بالاي 80درصد مي‌رسانيم، يعني خودمان را در معرض آسيب‌هاي ناشي از خشكسالي و شرايط حدي اقليمي قرار مي‌دهيم. وقتي يك خشكسالي رخ مي‌دهد، چون توقع مصرف‌مان بالا رفته، بيشتر از حالت عادي خسارت مي‌بينيم، حتي وقتي يك مقدار بارش كاهش مي‌يابد، كشاورزي و تامين منابع آب شرب با چالش‌هاي سنگيني مواجه خواهد شد. براي امسال هم پيش‌بيني شده كه بارش‌هاي خوبي خواهيم داشت اما مديريت مصرف، بسيار مهم‌تر از پيش‌بيني ميزان بارش‌هاست.»
تكرار شرايط حدي اقليمي؛
چالش مديريت منابع آب
اين كارشناس منابع آب، با تاكيد بر اينكه درمورد بحث منابع آبي، افزايش شرايط حدي اقليمي، بسيار مهم‌تر از پديده ال‌نينوست، توضيح مي‌دهد: «چيزي كه در اقليم ايران ملموس شده و ما به‌وضوح با آن مواجه هستيم، وقوع سيلاب‌ها در سال‌هاي خشك است يا اينكه شاهد تكرار شرايط حدي اقليمي (خشكسالي‌ها، سيل‌ها و امواج شديد گرمايي) هستيم. ما از سال آبي 97- 96، شاهد يكي از دو خشكسالي بزرگ كشور در 60 سال گذشته بوديم. سال آبي بعدي آن، دومين سال پربارش، در 50 سال اخير بود. سال آبي 99- 98 باز جزو 5، 6 سال اول پربارش بوديم، 400- 99 جزو سال‌هاي خشك بوديم. 401- 400 هم جزو خشكترينها بوديم. يعني در 5، 6 سال گذشته ما به‌طور كامل با شرايط جدي مواجه بوديم. همين موارد مديريت منابع آب را به‌شدت با چالش مواجه مي‌كند. در واقع ما ديگر با آن دوران نرمال قديمي كه يك‌سال تر، يك‌سال خشك و يك سال نرمال داشتيم، مواجه نيستيم و حالا شرايطي كه احتمال وقوع آنها كم بود، هرساله خود را نشان مي‌دهد. اتفاقي كه در اين شرايط رخ مي‌دهد، اين است كه يا بارش اتفاق نمي‌افتد و با خشكسالي بسيار شديد مواجه مي‌شويم، يا به‌يك‌باره بارشي كه قرار بوده طي چند ماه اتفاق بيفتد، در دو يا سه نوبت بارش رخ مي‌دهد و تبديل به يك سيلاب خيلي بزرگ، همراه با خسارت‌هاي قابل‌توجه خواهد شد.»
جمالي درباره پيش‌بيني‌هايي كه از سال بارشي امسال مطرح شده، مي‌گويد: «پيش‌بيني سيلاب‌ها به‌طوركلي در بازه‌هاي 6، 7 روزه و نهايتا 10 روزه پيش از وقوع امكان‌پذير است و نمي‌توانيم زودتر از اين بازه، به‌طور قطع پيش‌بيني وقوع سيلاب‌ها را داشته باشيم. اما مي‌توانيم بگوييم با توجه به شاخص‌هاي اقليمي كه داريم، احتمالا سال پربارشي خواهد بود، ولي اينكه اين‌بارش‌ها در چند نوبت رخ بدهند و آيا در طول پاييز و زمستان، بارش يكنواخت داريم يا نه، مشخص نيست. از طرف ديگر، با توجه به پيش‌بيني پربارشي، بايد احتمال دهيم كه شايد با چند سيلاب متوسط يا بزرگ مواجه باشيم و ضرورت دارد از همين حالا، برنامه‌ريزي‌هايي براي مديريت سيلاب يا گلوگاه‌هايي كه حريم رودخانه حفظ نشده داشته باشيم؛ در سال‌هاي اخير به دليل خشكسالي‌هايي كه داشتيم، بسياري از كشاورزها، گستره فعاليت خود را تا حريم رودخانه‌ها پيش بردند و اين يكي از مهم‌ترين مواردي است كه شايد با اولين بارش‌هاي سنگين، خسارت‌هاي جاني و مالي فراواني به بار آورد.»
همان‌طور كه مي‌دانيم، ال‌نينو، پديده‌اي است كه در اقيانوس آرام شكل مي‌گيرد و بيشترين تاثير را بر مناطق مجاور آن و نزديك به خط استوا دارد. ايران در مناطق حاره‌اي، يعني نزديك خط استوا قرار ندارد و از طرفي، فاصله بسيار زيادي با محل وقوع پديده‌هاي ال‌نينو و لانينا دارد، اما با توجه به تغييراتي كه وقوع اين پديده‌ها در امواج هواشناسي ايجاد مي‌كند، به‌صورت غيرمستقيم بر كشور ما نيز تاثير مي‌گذارد.
پديده ال‌نينو در بارش‌هاي پاييزه ايران
ملموس‌تر خواهد بود
«احد وظيفه»، رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي سازمان هواشناسي كشور، درباره شيوه تاثيرگذاري اين پديده بر الگوي آبوهوايي كشور مي‌گويد: «به‌واسطه تغييري كه در دماي آب اقيانوس آرام ايجاد مي‌شود، جريان صعود و نزول هوا در جو دچار تغيير مي‌شود؛ بنابراين اين پديده بر الگوهاي جوي، يعني همان امواجي كه به‌طور پيوسته دور كره‌زمين مي‌چرخند، اثر مي‌گذارد. در اين صورت، وقتي چنين تغيير بزرگي در اقيانوس آرام كه بسيار وسيع است، رخ مي‌دهد، الگوهاي جوي را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد؛ بنابراين مي‌توان گفت كه اثر ال‌نينو و لانينو يا فازهاي گرم و سرد اقيانوس آرام، بر گردش‌هاي جهاني جو تاثيرگذار خواهد بود. هرچند كه مناطق مجاور اين پديده تاثيرپذيري بيشتري دارند و اثرات ملموس‌تر است، اما مناطق دورتر هم دستخوش تغييرات ناشي از فازهاي انسو دو فاز گرم (ال‌نينو) و سرد (لانينا) مي‌شوند.»
در شهريور سال جاري، در پايگاه اطلاع‌رساني وزارت نيرو گفته شد كه «ايران پيش از اين، در سال ۱۳۹۴ موج ال‌نينو را تجربه كرد كه سرانجامش بارش‌هاي پرحجم آن سال بود. نتايج پژوهشي با عنوان «تحليل داده مبناي تاثير پديده ال‌نينو بر بارش سالانه ايران» كه سال ۱۳۹۵ در ششمين كنفرانس ملي مديريت منابع آب ايران ارايه شده است، نشان مي‌دهد پديده ال‌نينو بيشترين تاثير را بر ترسالي مناطق غرب، جنوب‌غرب كشور و مناطق جنوبي رشته‌كوه‌هاي البرز تا قسمتي از شمال‌شرق ايران دارد.» وظيفه در اين باره توضيح مي‌دهد: «در كشور ما، اثر ال‌نينو به‌شدت آن‌چيزي كه در مناطق مجاور اقيانوس آرام، مانند جنوب غرب امريكا، فيليپين و... است، نخواهد بود، چراكه پديده‌هاي ديگري در دنيا داريم كه اثرگذار هستند و مجموعه‌اي از اين پديده‌ها در اقليم كشور ما موثر خواهند بود. براساس مطالعاتي كه انجام شده، پديده ال‌نينو در بارش‌هاي پاييزه ايران ملموس‌تر خواهد بود، به‌خصوص در بارش‌هاي پاييز تا اوايل زمستان. در كنار ال‌نينو ساير پديده‌ها هم هستند كه تاثيرگذار خواهند بود. در واقع اينكه پديده‌هاي دورپيوندي، هر كدام چه الگوهايي داشته باشند و تاثير آنها بر يكديگر چگونه باشد، تعيين‌كننده ميزان تغييرات آبوهوايي در اين كشور خواهد بود.»
رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي سازمان هواشناسي كشور درباره پيش‌بيني ميزان بارندگي در سال آبي پيش رو، مي‌گويد: «به‌طوركلي به نظر مي‌رسد امسال در فصل پاييز و ابتداي فصل زمستان، با بارندگي نرمال و تا حدي بيش از نرمال روبه‌رو باشيم كه اين پيش‌بيني‌ها هم احتمالي است. يعني حدود 50 تا 70درصد احتمال مي‌دهيم به‌خصوص در مناطق غربي و ارتفاعات زاگرس، شاهد بارندگي خوبي باشيم. اينكه چرا به‌طور قطعي پيش‌بيني نمي‌كنيم، به‌دليل وجود عوامل ديگري است كه يا نمي‌شناسيم يا نمي‌توانيم اثرات آن را به‌دقت پيش‌بيني كنيم تا اينكه زمان وقوع آنها برسد؛ بنابراين بايد مجموعه‌اي از پيش‌بيني‌ها را در نظر بگيريم. چشم‌انداز بلندمدت فصلي ما مي‌گويد بايد منتظر شرايط خوبي باشيم اما علاوه بر آن، پيش‌بيني‌هاي جديدي هم در بازه‌هاي كوتاه‌تر براساس تغييرات رخ‌داده منتشر مي‌كنيم تا وضعيت را دقيق‌تر شناسايي و بيان كنيم.»
بسياري از كارشناسان هواشناسي هم هم‌راستا با صحبت‌هاي رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي سازمان هواشناسي كشور گفته‌اند كه: «بارش‌هاي پرحجم در مهر، آبان و حتي آذر امسال تداوم خواهد داشت؛ چراكه اكنون از فاز «لانينا» خارج شده‌ايم و فاز «ال‌نينو» درحال شكل‌گيري است. كشور كه در سه سال گذشته كم‌بارشي محسوس را تجربه كرده است، اكنون بايد در انتظار بارش‌هاي نرمال و فراتر از نرمال به‌ويژه در نيمه غربي باشد؛ هرچند اين‌بارش‌ها كم‌بارشي پيشين و تشنگي زمين را جبران نخواهد كرد.»
به‌طور نسبي حاكميت لانينا
بيشتر از ال‌نينو است
وظيفه در پاسخ به اينكه با فرض وقوع بارش‌هايي بيشتر از نرمال، آيا مي‌توانيم شاهد تغييراتي در خشكسالي باشيم، توضيح مي‌دهد: «خشكسالي، يك پديده طولاني‌مدت، خزنده و فراگير است. مثلا در سال‌هاي اخير خشكسالي فقط به ايران مربوط نمي‌شد و كشورهاي اطراف و بخش قابل‌توجهي از خاورميانه دچار آن بودند. ما نمي‌توانيم بگوييم اين‌بارش‌ها بي‌تاثير است و آن را غنيمت مي‌دانيم. ما به هرحال نياز آبي خود را برطرف مي‌كنيم، چه با برداشت از آب‌هاي سطحي باشد و چه برداشت از سفره‌هاي زيرزميني. در شرايط خشكسالي، به‌واسطه برداشت بي‌رويه از سفره‌هاي زيرزميني، آنها را خشك مي‌كنيم و از طرف ديگر، بارندگي‌اي وجود ندارد كه بتواند منابع آب زيرزميني را مجددا تامين كند. همچنين با گرم‌‌‌شدن هوا، مصرف هم تشديد مي‌شود. به‌هرحال اين‌بارش‌ها با فرض اينكه بارش‌هاي خوبي باشد، تا حدودي كمبود آب را جبران مي‌كند. اما بايد توجه داشته باشيم كه دوره ال‌نينو معمولا كوتاه است. در واقع تعداد سال‌هايي كه ال‌نينو رخ مي‌دهد، كمتر از سال‌هايي است كه لانينا اتفاق مي‌افتد. يعني به‌طور نسبي حاكميت لانينا بيشتر از ال‌نينو است كه به‌طور آماري براي ما سال‌هاي كم‌بارشي را به‌دنبال خواهد داشت. يعني در سه سال گذشته كه ما با خشكسالي شديد روبه‌رو بوديم، لانينا حاكم بود. بنابراين امسال كه ال‌نينو هست و پربارشي را پيش‌بيني كرديم، ممكن است سال بعد اين وضعيت را نداشته باشيم. درنتيجه به سال‌هايي برمي‌گرديم كه خشكسالي حادث شده بود. هرچند كه گفتم اين يك سال را هم بايد غنيمت بدانيم و مي‌تواند رفع نياز كند اما نكته اينجاست كه بايد بتوانيم از اين شرايط استفاده كرده و با مديريت، سرزمين‌مان را پايدار نگه داريم، چراكه طبيعت به ما ثابت كرده سال‌هاي خشكسالي‌مان بسيار بيشتر از سال‌هاي‌تر است. يعني اگر آمار بارش سالانه چند دهه اخير را مطالعه كنيم، متوجه مي‌شويم كه غالب سال‌ها خشك بودند، يكي، دو سال شرايط ميانگين بود و به‌ندرت ترسالي داشتيم. بارندگي‌هاي ما نسبت به چهار، پنج دهه گذشته كاهش پيدا كرده، بنابراين درست است كه اگر امسال بارندگي خوب باشد مي‌تواند تا حدودي كمبودهاي گذشته را جبران كند اما آنچه مهم است، اين است كه آب فرصت داشته باشد در زمين نفوذ كند و بتواند چاه‌هايي كه بر اثر استخراج بي‌رويه، افت سطح پيدا كردند، ترميم كند كه اين اتفاق، با يك‌سال بارندگي خوب، به وقوع نمي‌پيوندد، چراكه خشكسالي، نتيجه تغييرات در سال‌هاي متمادي است و نمي‌توانيم آن را تغيير دهيم. تنها كاري كه مي‌توانيم انجام دهيم، با توجه به شرايط اقليمي كه داريم، اين است كه مديريت هوشمندانه انجام شود، همچنين از بارگذاري بيشتر بر منابع آب خودداري شده و آمايش سرزمين به‌دقت مورد توجه قرار بگيرد.»
او درباره پيش‌بيني‌هايي مبني بر وقوع سيلاب‌ها، مي‌گويد: «اين موارد را نمي‌توانيم از امروز پيش‌بيني كنيم. در واقع وقوع سيلاب‌ها در پيش‌بيني‌هاي كوتاه‌مدت قابل‌تشخيص است. ممكن است باران به دفعات بيايد و شدت زيادي نداشته باشد يعني سال‌تري باشد اما سيلي نداشته باشيم يا برعكس، ممكن است بارندگي يك‌دفعه رخ بدهد و سيل ايجاد كند كه تشخيص آن فقط با پيش‌بيني‌هاي كوتاه‌مدت امكان‌پذير است. در واقع وقوع سيل قابل‌پيش‌بيني در بلندمدت نيست و اساسا پيش‌بيني‌هاي فصلي اين توانمندي را ندارند.»
هرچند كه تمام پيش‌بيني‌ها و شواهد، حاكي از آن است كه از سومين خشكسالي پياپي خارج شده و احتمالا وارد دوره جديدي از ترسالي خواهيم شد، اما خيلي نمي‌توانيم به اين فرضيه كه چنين تغييري، راه نجات ما از خشكسالي خواهد بود، تكيه كنيم. از طرفي، اين فرضيه، نبايد ما را دوباره در باور فراواني منابع آب بيندازد و دچار مصرف بي‌رويه شويم. همچنين، هرگز نبايد فراموش كنيم كه كشور ما در اقليم گرم و خشكي واقع شده و تمامي برنامه‌ريزي‌ها و اقدامات، بايد بر پايه اين اصل مهم انجام شود. به تعبيري ديگر، پيش‌بيني‌هايي مبني بر ورود به دوره ترسالي يا خشكسالي، نبايد برنامه‌ريزي‌هاي بلندمدت و الگوي مصرف ما را به سمت بهره‌برداري بي‌رويه و بيشتر از ظرفيت از منابع آب كشور سوق دهد.