گروه اجتماعي
پروژه متروي قم كه قرار بود سال ۱۳۹۶ به بهره‌برداري برسد، همچنان ناكامل است و خيز اعضاي شوراي شهر قم براي تحقيق و تفحص از روند پيشرفت و هزينه‌هاي آن هفته گذشته با ۶ راي موافق در برابر ۶ راي مخالف و يك راي ممتنع ناكام ماند تا شهردار قم، از شفاف‌سازي درباره پروژه كليدي دوران تصدي مسووليت در قم نجات يابد. آن‌طور كه خبرنگاران از يكصد و هشتمين جلسه رسمي و علني شوراي شهر قم گزارش داده‌اند (1) تحقيق و تفحص از متروي قم را كميسيون عمران و حمل و نقل اين شورا كليد زده است و رييس آن در خلال اين جلسه گفته است: اين پروژه بايد طي ۶ سال به بهره‌برداري مي‌رسيد كه هنوز در گيرودار مباحث مختلف فني و اجرايي است.
پروژه ۴۳ هزار ميليارد توماني يا گران‌تر؟
اينكه ساخت متروي قم به تاخير افتاده است، حرف جديدي نيست. تير ماه ۱۳۹۰ بعد از دو سال مذاكره با قرارگاه سازندگي خاتم‌الانبيا، بزرگ‌ترين مناقصه تاريخ قم تا آن زمان به مبلغ ۸۶۰ ميليارد تومان به نتيجه رسيد، مبلغي كه اگر به نرخ امروز محاسبه شود، حدود ۴۳ هزار ميليارد تومان ارزش خواهد داشت و همچنان بزرگ‌ترين پروژه قم به شمار مي‌آيد.
در همان زمان ديگر پروژه ريلي شهر قم، مونوريل نيز كلنگ خورده بود و قرارداد آن ۱۸۰ ميليارد تومان اعلام شد كه ارزش امروز آن حدود ۹ هزار ميليارد تومان مي‌شود. اينكه در يك شهر دو سيستم ريلي متفاوت، همزمان كلنگ خورده و اجرا شوند، در هيچ يك از شهرهاي ايران ديده نشده و از اين جهت وضعيت قم استثنايي است كه علت آن در اين گزارش نمي‌گنجد.
البته اين قيمت نيز بعدها تعديل شد و حتي از طول خطوط نيز در قرارداد كم شد. اظهارات جديد شهردار قم حاكي از آن است كه سال ۱۴۰۱ در زمان استانداري سردار شاهچراغي، «كاهش طول مسير اجراي پروژه در قرارداد به ميزان فاز نخست خط A پذيرفته و تصويب شد، همچنين تعديل قيمت به ميزان هزار و ۸۰۰ ميليارد تومان در قرارداد لحاظ شد تا پروژه قدرت گرفته و ادامه يابد.» يعني رقم واقعي قرارداد مترو بيش از دو برابر شده است اما تعهد تحويل از ميزان اوليه قرارداد، كمتر شده است. به گفته رضا يزدي، معاون وقت حمل و نقل شهرداري قم در شهريور ۱۳۹۰ قرار بود متروي قم با اين قرارداد تاريخي، در عرض ۵ سال ساخته شود و سال ۱۳۹۵ به بهره‌برداري برسد اما به دلايل مختلف چنين اتفاقي نيفتاد و يكي از محورهاي تحقيق و تفحص از اين پروژه نيز همين عنوان شده است. (2) حفاري مترو تا سال ۱۳۹۶ تمام شده و از آن تاريخ هر سال متروي قم به عنوان پروژه‌اي كه در سال آينده به بهره‌برداري مي‌رسد، عنوان شده است.
قمي‌ها مالك TBM؛ حفار مترو نشدند
در سايت سازمان قطار شهري قم؛ كارفرماي پروژه‌هاي ريلي شهر قم، آمده است: «پروژه خط A قطار شهري قم، جنوب غربي به شمال شرقي است و مطالعات زمين‌شناختي نيز در همين گستره انجام گرفته است. موقعيت خط A متروي قم با حفظ دسترسي‌هاي محلي، از مسجد جمكران آغاز و در قلعه كامكار خاتمه مي‌يابد.» (3) يكي از تجهيزات اصلي ساخت مترو، دستگاه حفار زيرزميني يا TBM است كه فعاليت اصلي ساخت مترو با آن آغاز مي‌شود. به گفته شهردار فعلي قم، ساخت مترو در قم از ابتدا با تاخير دو ساله روبه‌رو شده است، زيرا به دلايلي چون تحريم‌ها و ساير مشكلات، پس از دو سال دستگاه TBM وارد قم مي‌شود. براساس مشخصات اعلام شده، دستگاه حفاري مورد استفاده در پروژه متروي قم ساخت شركت Herrenknecht آلمان و از نوع متعادل‌كننده فشار زمين است. طول اين دستگاه 84 متر و وزن آن 1250 تن بوده و قابليت حفاري با شعاع 200 متر و تحت فشار چهار بار را دارد. (4) يكي ديگر از محورهاي طرح تحقيق و تفحص از متروي قم، وضعيت اين TBM است كه به گفته سقاييان‌نژاد؛ شهردار قم و ديگر مسوولان شهري قم، به سبب قيمت ۶ ميليون و ۴۳۴ هزار و ۶۴۱ يورويي و براساس قرارداد «مشكل‌دار»ي كه براي ساخت مترو منعقد شده، مالكيت آن به شهر و شهرداري قم نرسيده است و اكنون در قم نيست. (5) خروج اين دستگاه كه به گفته اعضاي شوراي شهر در حاشيه راي‌گيري براي تحقيق و تفحص از متروي قم، به اصفهان منتقل شده است (كه راستي‌آزمايي آن از عهده اين گزارش خارج است) بار ديگر نيز در سال ۱۳۹۶ مطرح شد، اما «عليرضا قاري قرآن»، معاون فني و عمراني شهرداري قم به طور قطعي چنين مطلبي را تكذيب كرد و گفت كه پس از پايان حفاري خط A متروي قم، TBM در حال دمونتاژ و آماده‌سازي براي شروع حفاري خط B مترو قم از منطقه پرديسان است و از قم خارج نشده است. (6) شهردار قم اما در روزهاي اخير مساله مالكيت شهرداري قم بر اين دستگاه حفار را به طور كلي نفي كرده است و انتقال آن به شهرهاي ديگر را توسط پيمانكار، كاملا قانوني دانسته كه اين مساله مورد اعتراض ۶ نفر از ۱۳ عضو شوراي شهر قم است. (7)
سرنوشت دستگاه حفاري مترو مشخص نيست
«حسين صابري»، يكي از اعضاي شوراي شهر قم در جلسه بررسي تفحص از مترو گفت: «احتمال مي‌رود دستگاه حفاري متروي قم بدون طي كردن تشريفات قانوني به شهر اصفهان منتقل شده است.» وي افزود: «شهرداري و شوراي اسلامي شهر قم براي خريد دستگاه حفاري تونل متروي قم هزينه‌هاي مالي زيادي كرده و مالكيت آن دراختيار قم بوده اما هم‌اكنون مشخص نيست چرا اين سيستم از قم خارج شده است.» عضو شوراي اسلامي شهر قم، يادآور شد: «درحالي متروي قم بايد در طول ۶ سال به بهره‌برداري مي‌رسيد كه به خاطر عدم وجود اين دستگاه حفاري و همچنين سه بار بازنگري در قرارداد، اين طرح
به سرانجام نرسيده است.»
تامين واگن‌هاي مترو، مشكلي كه هنوز حل نشده است
هنگام عقد قرارداد متروي قم، قرار بود ۱۳۰ واگن قطار براي متروي قم تامين شود. «رضا يزدي» معاون حمل و نقل وقت شهرداري قم در سال ۱۳۹۰ با اشاره به اينكه واگن‌هاي متروي قم ساخت داخل است و نگراني براي تامين آنها وجود ندارد، مساله اصلي را رعايت كيفيت در ساخت واگن عنوان كرد، اما اين روزها با تكميل شدن تونل و ايستگاه‌ها، تامين واگن حتي براي تست گرم خطوط، به يكي از مشكلات اصلي اين پروژه تبديل شده است. تست گرم يكي از مراحل اصلي راه‌اندازي مترو است و شهرداري قم از چند سال قبل به دنبال خريد يا قرض گرفتن چند رام قطار براي انجام اين تست در مترو قم بوده است. آبان ۱۴۰۰ «عليرضا زاكاني»، نماينده سابق مردم قم و شهردار فعلي تهران، در حاشيه بهره‌برداري از ۱۱۰ دستگاه اتوبوس از قرض دادن دو رام قطار به قم خبر داد و گفت: «رام‌هاي قطاري كه داده مي‌شود به صورت اماني و براي تست گرم خطوط مترو است و به تهران بازمي‌گردد.»(8) اما اين موضوع با مخالفت‌هاي گسترده‌اي حتي در شوراي شهر اصولگراي تهران روبه‌رو شد و سيد محمد آقاميري اين موضوع را منوط به طرح در شوراي شهر تهران و تصويب آن دانست.(9) قمي‌ها كه از قرض گرفتن واگن از نماينده سابق خود نااميد شدند، به سراغ ديگر كلان‌شهرها مانند مشهد رفتند و به گفته سقاييان‌نژاد، در حال حاضر قطار شهري مشهد هشت رام قطار در انبار خود دارد كه درخواست شده تا سه رام را به قم امانت دهند تا تست گرم پروژه انجام شود.
دي ماه ۱۴۰۱ نيز سردار احمد وحيدي، وزير كشور درباره تامين واگن متروي قم خبرهاي مثبتي داد و گفت: «قطار شهري قم به پيشرفت مطلوبي رسيده است و اكنون به دنبال تامين واگن از ديگر شهرها هستيم، در اين راستا 600 ميليارد تومان از سوي وزارت كشور پيش‌بيني و قرارداد تامين 50 واگن امضا شده است.» (10) تعداد عنوان شده توسط وزير كشور در مصاحبه اخير شهردار قم ۵ عدد اضافه شد و علت آن تغيير و تحول در ذي‌حسابي وزارت كشور عنوان شد.
جمع‌بندي ارقام و آمار مطرح شده درباره هزينه‌هاي صورت گرفته براي متروي قم و قول‌هاي داده شده براي تامين قطار، يكي از عللي است كه براي مطرح شدن طرح تحقيق و تفحص از متروي قم عنوان شده است و به نظر مي‌رسد حتي اعضاي شوراي شهر قم نيز درباره آن اطلاع دقيقي ندارند كه خواستار تحقيق و تفحص از اين پروژه عظيم قم شده‌اند.
ابهام در منابع مصرفي و تعلل در خريد واگن
در خلال جلسه بررسي طرح تفحص از مترو قم، «سيد محمد حسين دهناد» رييس كميسيون حمل و نقل شهرداري قم، به چند نكته اشاره كرد و گفت: «ميزان پيشرفت فيزيكي قطار شهري قم به خاطر عوامل متعددي كه نيازمند بررسي‌هاي ويژه است، بسيار عقب‌تر از پيش‌بيني‌هاي اوليه است.»
به گفته وي، درخصوص منابع اختصاصي و به‌كار رفته در قطار شهري مباحثي وجود دارد كه بايد با جديت نسبت به آن ورود و آن را بررسي كرد. دهناد يادآور شد: «درحالي كه قطار شهري قم در زماني كه اعتبار لازم را براي خريد واگن داشته، تعلل به خرج داده كه هم‌اكنون براي خريداري اين تجهيزات بايد هزينه‌هاي هنگفتي را صرف كند.» وي با بيان اينكه از حدود ۲ هزار ميليارد تومان اوراق مشاركت اختصاص داده شده به شهرداري قم حدود يك‌سوم آن مصرف نشده، درحالي كه ارزش ريالي آن به‌شدت كاهش‌يافته است. وي گفت: «با اين اوراق مشاركت مصرف نشده كه حدود ۲۷۴ ميليارد تومان است، امكان حفاري دست‌كم ۱۰ كيلومتر از قطار شهري قم وجود داشت.»
سرنوشت متروي قم به شهردار اين شهر گره خورده است
تحقيق و تفحص از متروي قم درنهايت با يك راي شكننده منتفي شد. ۶ عضو شوراي شهر قم به اين طرح راي مثبت دادند و ۶ عضو ديگر عليه آن راي دادند تا با يك راي ممتنع، نتيجه اين راي‌گيري به نفع شهردار فعلي قم «مرتضي سقاييان‌نژاد» تمام شود.
سقاييان‌نژاد ۶۹ ساله كه خرداد امسال وارد نهمين سال تصدي بر پست شهرداري قم شده، در سال‌هاي اخير به ويژه شوراي شهر فعلي با انتقادات فراواني در شورا روبه‌رو شده است. وي براساس قانون منع به‌كارگيري بازنشستگان از مرز بازنشستگي گذشته است اما به سبب دارا بودن سمت استاد تمامي دانشگاه و موافقت وزارت كشور در سمت خود باقي‌مانده است.
متروي قم غير از اينكه گران‌ترين پروژه شهري قم
به شمار مي‌رود، كليدي‌ترين پروژه سقاييان‌نژاد هم محسوب مي‌شود و تلاش‌هاي وي براي تكميل آن در دوران تصدي بر شهرداري با پشتيباني دولت نيز روبه‌رو است. منتقدان سقاييان‌نژاد نيز از اصولگرايان به‌شمار مي‌روند و تفاوت سياسي آشكاري با وي ندارند، اما وقتي پاي پروژه‌هاي شهري قم مطرح مي‌شود، آن‌طور كه از صف‌بندي اعضاي شوراي شهر در ماجراي طرح تحقيق و تفحص از متروي قم برمي‌آيد، نيمي از اعضا به اينكه شهردار قم تمام تلاش لازم را براي بهره‌برداري از اين پروژه انجام داده است، اعتقاد ندارند. (11)
سوالات ديگري نيز درباره متروي قم مطرح است كه اظهارات اخير سقاييان‌نژاد (12) درباره بليت ۷۵ هزار توماني مونوريل قم و نبود مسافر در مسير آن، مجال مطرح شدن آنها را داده است. اگر بليت مونوريل قم كه هزينه احداث آن بسيار كمتر از مترو قم بوده، ۷۵ هزار تومان باشد، هزينه منطقي براي بليت مترو چقدر خواهد بود؟ و اينكه آيا اصلا قم به مترو آن هم در مسير فعلي يعني از قلعه كامكار تا ميدان مطهري نياز داشته است يا مثل مونوريل كه قطعه اول آن در مسيري بدون مسافر لازم احداث شده، مترو نيز در مسيري با بار مسافر كم احداث شده است؟ پاسخ به اين سوالات گزارشي ديگر مي‌طلبد.
1- www.irna.ir/news/85275424/
2-https: //jamejamonline.ir/fa/news/425955/
3- https: //www.qomuro.ir/about-us/metro
4- https: //www.yjc.ir/fa/news/4532521/
5- https: //iranmbc.ir/?p51941
6- https: //www.irna.ir/news/82546838/
7-https: //www.farsnews.ir/qom/news/14020809000790/
8- https: //fararu.com/fa/news/513434/
9-https: //www.khabaronline.ir/news/1571360/
10-https: //www.farsnews.ir/qom/news/14011021000828
11-http: //www.qomna.com/paper/subject/120130
12- https: //akharinkhabar.ir/amp/local/9812718/