ايستايي قيمت نفت در جنگ
داوود ميدري
اكونوميست در شماره اخيرش (دوم دسامبر 2023 مصادف با 11 آذرماه) به اين مساله پرداخته است كه چرا در اين جنگ بر خلاف عموم جنگ‌هاي خاورميانه قيمت نفت ابتدا اندكي افزايش و سپس كاهش يافت. هر چند اين نشريه به عوامل خاص مي‌پردازد اما به طور ضمني به مخاطب خود پيام مي‌دهد كه لزوما جنگ در خاورميانه ديگر با افزايش قيمت نفت همراه نخواهد بود. اين تحليل اگر درست باشد و تنها براي اطمينان بخشيدن به مصرف‌كنندگان كشورهاي شمال نبوده بيانگر از بين رفتن يكي از عوامل بازدارنده جنگ در منطقه خاورميانه است. رويترز نيز در هفتم دسامبر (16 آذر) تحليلي مشابه با اكونوميست از بازار نفت ارائه داده است. در گزارش رويترز آمده است از اكتبر ۲۰۰۴ تا امروز كه حدود ۲۰ سال مي‌گذرد قيمت نفت برخلاف بیشتر كالاها و مواد اوليه تقريبا ثابت بوده است. در پايان سال ۲۰۰۴ قيمت نفت ۸۰ دلار بوده است و در ماه پاياني ۲۰۲۳ (آذر ماه ۱۴۰۲) قيمت نفت به ۷۰ دلار رسيده است. ديدار پوتين و بن‌سلمان در پنچشنبه 15 آذر ماه احتمالا براي يافتن راه‌حلي براي افزايش قيمت نفت خواهد بود.
تحليل نشريه اكونوميست از اقتصاد سياسي نفت در جنگ اسراييل با فلسطين در زير آمده است:
سوال اين است كه چرا با وجود وقوع جنگ در خاورميانه قيمت نفت افزايش نيافته است؟ عدم اجراي توافق اوپك از علل اصلي پايين ماندن قيمت نفت است. قرار بود نشست نوامبر به صورت حضوري در تاريخ ۲۶ نوامبر برگزار شود. اما همه چيز طبق برنامه پيش نرفت. ابتدا روز جلسه تغيير كرد و سپس ملاقات حضوري انجام نشد و اعضا به صورت برخط (آنلاين) ديدار كردند. اين تغييرات در برگزاري جلسه نشانگر اختلافات بين توليد‌كننده‌هاي بزرگ و كوچك نفتي است. اما ريشه اين اختلافات كه خود را در جلسه نشان داده است كجاست؟ در جلسه ماه ژوئن امسال (خرداد ماه) كاهش توليد نفت به همه اعضا تحميل شد. اين مصوبه براي اوپك پلاس كه كشورهاي كوچك آفريقا غربي هستند بسيار پرهزينه بود. اما اعضاي بزرگ دوباره خواستار كاهش توليد نفت شدند. در ماه نوامبر (آذر ماه) امسال نيز جلسه اوپك با محوريت برنامه كاهش مجدد فروش نفت براي اعضا تشكيل شده بود.
با توجه به درآمد‌هاي پايين كشورهاي عضو اوپك پلاس آنها تمايلي به حضور در جلسه اخير نداشتند. وزير نفت آنگولا آقاي آزودو گفته است كه در جلسات اوپك فعلا حضور نخواهد داشت.
نتيجه جلسه ماه نوامبر اين شد كه كشورهاي نفتي فروش خود را در سال ۲۰۲۴ كاهش بدهند. اين مصوبه نتيجه سلسله‌اي از تصميمات است كه ماه اكتبر سال گذشته اتخاذ شده است. مشخصا برنامه رهبران اوپك كه از ماه اكتبر (مهرماه ۱۴۰۱) شروع شده است افزايش قيمت نفت از طريق كاهش عرضه است. طبق مصوبه سال پيش عربستان توليد نفت را ۱ ميليون و روسيه ۳۰۰ هزار بشكه در روز كاهش خواهند داد و ساير اعضا نيز قرار شد كه جمعا توليد خود را ۳.۷ ميليون بشكه در روز كاهش بدهند. از زماني كه اين تصميم اتخاذ شده تا به امروز ۱۵٪ قيمت نفت كاهش پيدا كرده است و در حدود ۸۳ دلار قيمت نفت تثبيت شده و در چند هفته اخير قيمت نفت كاهش پيدا كرده است.
كاهش قيمت نفت در هفته‌هاي اخير علت‌هاي مختلفي دارد. اول از همه اين كاهش نشانگر تثبيت جنگ اسراييل و غزه در خاورميانه است. در اوايل شروع جنگ نگراني بسياري وجود داشت كه تبديل به يك جنگ منطقه‌اي شود و كشورهاي ديگر وارد جنگ شوند. ثبات نفت در هفته‌هاي اخير از اتمام اين نگراني حكايت مي‌كند. علت ديگر ثبات قيمت نفت، كاهش تقاضاي جهاني است. نگراني‌هاي جدي در خصوص اقتصاد چين وجود دارد. تحليل‌هاي مختلف نشان مي‌دهد تقاضاي چين براي نفت خام يا كاهش خواهد يافت يا ثابت مي‌ماند. از سوي ديگر امريكا و برزيل نيز توليد نفت خود را افزايش داده‌اند و اين علت ديگر كاهش قيمت است.
اما از اصلي‌ترين علت‌هاي كاهش نفت عدم امكان اجراي توافق در اوپك است. در سال ۲۰۱۶ اوپك پلاس ۱۰ كشور جديد را به عضويت پذيرفت. همان طور كه تجربه نشست ماه نوامبر (آذر ماه) اوپك نشان مي‌دهد گسترش اعضا تجميع منافع را دشوار مي‌كند. در يكي از جلسات وزير نفت آنگولا و گابن جلسه را به نشان اعتراض كاهش سهم توليدات ترك كردند. نگراني كشورهاي كوچك مشخصا اين است كه كاهش توليد باعث از بين رفتن تاسيسات استخراج نفت مي‌شود و براي توليدكنندگان متوسط و كوچك بسيار پرهزينه است.
همه كشورها متعهدانه عمل نكردند. مثلا عراق روزانه ۱۸۰ هزار بشكه بيش از سهمي كه در اوپك متعهد شده نفت مي‌فروشد. ايران و ونزوئلا به دليل تحريم‌هايي كه روي آنها وضع شده‌اند قابليت افزايش يا كاهش فروش نفت را ندارند. مكزيك به صورت علني سهم مشخص شده توسط اوپك را نپذيرفت. در نتيجه بیشتر كشورها به ميزاني كه در اوپك متعهد بودند نفت نفروختند و كاهش فروش عربستان و روسيه با افزايش فروش ساير كشورها جبران شد.
راهبرد قبلي اوپك ديگر كارساز نيست. در سال 2014 اوپك ابتدا توليد اعضا را افزايش داد تا توليدكنندگان نفت در امريكا نتوانند با آنها رقابت كنند و مجبور به كاهش توليد شوند و با خروج آنها به تدريج قيمت نفت را افزايش بدهد. اكنون هزينه استخراج نفت در امريكا به علت نوآوري كاهش يافته است. بانك جي پي مورگان كه سرمايه‌گذار در امور نفتي است اعلام كرده با توجه به ارتقا ی تكنولوژي، هزينه توليد نفت در امريكا از سال ۲۰۱۴ تا به امروز ۳۰ درصد كاهش پيدا كرده است. عربستان سعودي كسري بودجه ندارد و با پس‌انداز‌هاي قبلي مي‌تواند توليد نفت را كاهش بدهد و روسيه نيز به دنبال كاهش توليد و افزايش قيمت نفت است تا هزينه جنگ با اوكراين را تامين کند. با اين وجود اين دو كشور نتواستند قيمت نفت را افزايش بدهند.