حزب عدالت و توسعه در انتخابات شهرداري‌هاي تركيه شكست سنگيني تجربه كرد
زنگ خطر براي اردوغان به صدا در آمد
احسان پناه‌بر| در انتخابات محلي سراسري روز يكشنبه، راي‌دهندگان تركيه‌اي ضربه‌اي سخت به رييس‌جمهور طيب اردوغان و حزب او وارد كردند و بزرگ‌ترين شكست انتخاباتي آنها را رقم زدند. به گزارش رويترز، اپوزيسيون در مقام نيروي سياسي قوي‌اي ظاهر شد و اكرم امام اوغلو، شهردار استانبول، موقعيت خود را به عنوان رقيب اصلي اردوغان تثبيت كرد. امام اوغلو با اختلاف قابل‌توجهي در رقابت براي شهرداري استانبول، بزرگ‌ترين شهر تركيه، برگزيده شد و حزب جمهوري خلق تركيه (CHP) نيز در آنكارا و 15 شهر ديگر پيروزي‌اش را تضمين كرد. نتيجه انتخابات نشان‌دهنده عقب گردي بزرگ براي اردوغان و حزب عدالت و توسعه قلمداد مي‌شود و نشان از تغيير در چشم‌انداز سياسي تركيه است. اردوغان نيز به اين شكست اعتراف كرد و در سخنراني پس از نيمه شب از آن به عنوان «نقطه عطف» ياد كرد. علاوه بر اين، اين انتخابات به طور گسترده معياري براي سنجش محبوبيت رييس‌جمهور اردوغان درنظر گرفته شد، زيرا او قصد داشت كنترل مناطق شهري مهمي را كه قبلا در انتخابات پنج سال پيش به مخالفان باخته بود، دوباره به دست آورد. پيروزي‌هاي قبلي حزب جمهوري خلق تركيه در آنكارا و استانبول در سال 2019، درك آسيب‌ناپذيري اردوغان را به ميزان قابل‌توجهي كاهش داد.
برگ برنده اپوزيسيون
به گزارش آسوشيتدپرس، ميدان اصلي نبرد رييس‌جمهور 70 ساله تركيه، استانبول بود، شهري با 16 ميليون نفر جمعيت كه در آن متولد و بزرگ شد و در سال 1994 فعاليت سياسي خود را در مقام شهردار در آن آغاز كرد. نمايش قوي اپوزيسيون در شكست حزب حاكم عدالت و توسعه (AKP) به رهبري اردوغان احتمالا عزم او را براي اعمال تغييرات در قانون اساسي با دشواري بيشتري همراه مي‌كند؛ قانون اساسي كه ارزش‌هاي محافظه‌كارانه اردوغان را منعكس مي‌كند و به او اجازه مي‌دهد تا پس از پايان دوره كنوني‌اش در سال 2028، دوباره در انتخابات شركت كند و دور جديدي از حكومت خود را آغاز كند. براي اپوزيسيون كه پس از شكست در انتخابات رياست‌جمهوري و پارلماني سال گذشته دچار اختلاف و تضعيف شده‌اند، حفظ استانبول و آنكارا برگ برنده بزرگي محسوب مي‌شود، نوعي كمك به بسيج مجدد هواداران خواهد بود. حدود 61 ميليون نفر، ازجمله بيش از يك ميليون نفر كه براي اولين‌بار در انتخابات راي مي‌دهند، واجد شرايط راي دادن براي شهرداري‌هاي كلانشهرها، شهرداري‌هاي شهر و ناحيه و همچنين ادارات محلات بودند. مشاركت مردم در تركيه به طور سنتي بالاست، اما اين بار راي‌گيري در شرايط بحران هزينه‌هاي زندگي صورت مي‌گيرد. البته برخي ناظران معتقد بودند كه حاميان سرخورده اپوزيسيون ممكن است در خانه بمانند، چراكه ترديد داشتند كه انتخابات اوضاع را تغيير خواهد داد. در همين حال، حاميان حزب حاكم نيز ممكن بود در اعتراض به ركود اقتصادي كه بسياري را براي پرداخت هزينه‌هاي غذا، آب و برق و اجاره با مشكل مواجه كرده است، به پاي صندوق‌هاي راي نروند.
كارزار زير سايه آماده‌باش امنيتي
در سايه تهديدات امنيتي كه تركيه بارها شاهد آن بوده است، نزديك به ششصد هزار نفر پرسنل امنيتي در سراسر كشور مشغول به تامين امنيت انتخابات بودند تا اطمينان حاصل كنند كه راي‌گيري بدون مشكل انجام مي‌شود. با اين وجود، خبرگزاري دولتي آنادولو گزارش داد يك نفر در شهر دياربكر كشته و يازده نفر ديگر زخمي شدند، جايي كه اختلاف بر سر انتخاب مدير محله به خشونت كشيده شد. دست‌كم شش نفر نيز در درگيري‌هايي كه در استان شانلي‌اورفه به وقوع پيوست، زخمي شدند. خشونت‌ها از همان اوايل روز آغاز شد و شامل حادثه‌اي در جنوب شرقي تركيه بود كه در جريانش گروه‌هاي مسلح با توسل به اسلحه گرم، چوب و سنگ درگير شدند، درگيري كه يك كشته و 11 زخمي برجاي گذاشت. در مناقشه ديگري، يكي از مقامات محلي كشته شد و چهار نفر ديگر زخمي شدند. دميرورن گزارش داد كه چند نفر ديگر در حوادث مشابه ديگر كشته يا زخمي شدند: يك نفر در طول شب قبل از راي‌گيري در بورسا به ضرب گلوله كشته شد و دو نفر نيز زخمي شدند. همچنين، تهديدات حملات تروريستي ازسوي گروه‌هاي مخالف دولت تركيه و داعش نيز بر سر انتخابات سايه انداخته بود.
رقيب آينده اردوغان
امام اوغلو در همان ساعات آغاز شمارش آرا در مورد نتايج اوليه گفت: «باتوجه به داده‌هايي كه به دست آورده‌ايم، به نظر مي‌رسد اعتماد شهروندان و ايمان آنها به ما نتيجه داده است.» نظرسنجي‌هاي اوليه حاكي از رقابت تنگاتنگ بين امام اوغلو، شهردار فعلي استانبول و مراد كوروم، نامزد حزب عدالت و توسعه، وزير سابق شهرسازي و محيط‌زيست بود كه البته با پيروزي امام اوغلو به پايان رسيد. امام اوغلو، چهره محبوبي است كه از او به عنوان رقيب احتمالي آينده اردوغان ياد مي‌شود. او بدون حمايت برخي از احزاب كه به او براي پيروزي در سال 2019 كمك كردند، نامزد شد. اين بار، هم حزب دموكراتيك خلق‌ها (HDP) طرفدار كردها و هم حزب ملي‌گراي «خوب» (IYI) نامزدهاي خود را براي انتخابات معرفي كردند. اخيرا، ائتلافي از اپوزيسيون شش حزبي به رهبري حزب جمهوري خلق تركيه پس از شكست در بركناري اردوغان از قدرت در انتخابات سال گذشته، از هم پاشيد. اين ائتلاف تلاش كرد تا از ركود اقتصادي و واكنش ناكافي اوليه دولت اردوغان به فاجعه زلزله كه جان بيش از 53 هزار نفر را گرفت، بهره لازم را ببرد. در عين حال، ظهور حزب جديد مذهبي-محافظه‌كار، حزب رفاه جديد (YRP)، راي‌دهندگاني را كه از سياست‌هاي اقتصادي اردوغان ناراضي هستند، جذب كرده است و به طور بالقوه برخي از آرا را از نامزدهاي مورد حمايت اردوغان منحرف كرد. در مناطق عمدتا كردنشين جنوب شرق، حزب دموكرات تركيه (DEM) مجددا قدرت خود را تثبيت كرد و در 10 استان، قدرت خود را بازيافت. دولت پس از انتخابات قبلي به دليل ارتباط با شبه‌نظاميان كرد مخالف دولت تركيه، شهرداران طرفدار كرد را با «معتمدان» منصوب شده از سوي دولت جايگزين كرده است. اردوغان كه بيش از دو دهه رياست تركيه را برعهده داشته است -به عنوان نخست‌وزير از سال 2003 و رييس‌جمهور از سال 2014- از قانون اساسي جديدي حمايت مي‌كند كه ارزش‌هاي خانوادگي را در خط مقدم قرار دهد. او در حال حاضر آراي كافي براي تصويب قانون اساسي جديد ندارد، اما نمايشي قوي از سوي او مي‌توانست به او اجازه دهد تا برخي قانونگذاران محافظه‌كار، ملي‌گرا يا اسلام‌گرا را از اردوگاه اپوزيسيون براي كسب اكثريت دوسوم موردنياز جذب كند، اما به نظر در اين قضيه ناكام مانده است. به نظر مي‌رسد شهروندان تركيه روز يكشنبه در انتخابات محلي سراسري، رييس‌جمهور طيب اردوغان و حزبش را تنبيه نه بلكه مجازات كردند و اين كار را با معرفي و انتخاب مجدد اپوزيسيون به عنوان نيرويي سياسي به ثمر رساندند. براي اولين‌بار از زمان به قدرت رسيدن اردوغان در 21 سال پيش، حزب عدالت و توسعه در پاي صندوق‌هاي راي با شكست مواجه شد. نتايج انتخابات راي‌گيري‌هاي محلي شكستي بزرگ براي اردوغان بود، چراكه او اميدوار بود كه كنترل شهرها را به زودي پس از رسيدن به سومين دوره رياست‌جمهوري به دست آورد. اين امر شهردار استانبول اكرم امام اوغلو را به عنوان رقيب اصلي رييس‌جمهور در آينده تقويت كرد. با بيش از نيمي از آراي شمارش شده، امام اوغلو با نزديك به 10درصد در رقابت براي شهرداري استانبول، بزرگ‌ترين شهر تركيه، پيشتاز شد، درحالي كه حزب جمهوري خلق تركيه او كرسي خود در آنكارا را حفظ كرد و 9 كرسي ديگر براي شهرداري در شهرهاي بزرگ در سراسر كشور كسب كرد. تحليلگران معتقدند اردوغان و حزب عدالت و توسعه (AKP) او، كه بيش از دو دهه بر تركيه حكومت مي‌كنند، به دليل تورم فزاينده، راي‌دهندگان ناراضي در استانبول، و درخواست‌هاي امام اوغلو فراتر از پايگاه سكولار حزب جمهوري خلق تركيه، بدتر از پيش‌بيني‌هاي نظرسنجي‌ها عمل كرده‌اند. امام اوغلو، 53 ساله، تاجري است كه در سال 2008 وارد عرصه سياست شد و اكنون ازسوي تحليلگران به عنوان رقيب بالقوه رياست‌جمهوري براي اردوغان شناخته مي‌شود. در سال 2019، امام اوغلو زماني كه اردوغان براي اولين‌بار در استانبول پيروز شد، ضربه انتخاباتي شديدي به او وارد كرد و به 25 سال حاكميت اين شهر از سوي حزب عدالت و توسعه، از جمله مديريت اردوغان در مقام شهردار آن در دهه 1990، پايان داد. حزب جمهوري خلق تركيه نيز آنكارا را در آن سال برد. رييس‌جمهور در سال 2023 با كسب انتخاب مجدد و كسب اكثريت پارلماني با متحدان ملي‌گراي خود، به‌رغم بحران طولاني‌مدت هزينه‌هاي زندگي، به اين نتيجه مهم رسيد. تحليلگران برآنند كه فشارهاي اقتصادي، ازجمله تورم نزديك به 70درصد و كاهش رشد ناشي از يك رژيم تهاجمي انقباض پولي، راي‌دهندگان را اين بار به تنبيه حزب عدالت و توسعه واداشت. هاكان اكباس، مشاور ارشد در گروه آلبرايت استونبريج به نيويورك تايمز گفت: «اقتصاد عامل تعيين‌كننده‌اي بوده است. مردم تركيه خواهان تغيير بودند و امام اوغلو اكنون دشمن بالقوه رييس‌جمهور اردوغان است.» هواداران امام اوغلو نيز پس از كسب پيروزي نامزدشان در مقابل ساختمان شهرداري استانبول گفتند كه مي‌خواهند ببينند امام اوغلو در آينده براي رياست‌جمهوري اردوغان را به چالش خواهد كشيد يا خير. افزايش حمايت مردمي از حزب اسلام‌گراي رفاه نوين كه موضعي تندتر از اردوغان عليه اسراييل در مورد مناقشه غزه اتخاذ كرد، از حمايت حزب عدالت و توسعه نيز كاست. اين حزب توانست كرسي منطقه شانلي‌اورفه را از نامز حزب عدالت و توسعه در منطقه جنوب شرقي تركيه بگيرد.
استانبول؛ قلب تغيير
امام اوغلو به‌رغم فروپاشي ائتلاف مخالفان كه در سال گذشته نتوانست اردوغان را سرنگون كند، مجددا به مقام شهردار استانبول، شهري بسيار مهم در ژئوپليتيك منطقه، انتخاب شد. حزب اصلي طرفدار كردها كه در سال 2019 از امام اوغلو حمايت كرد، اين‌بار نامزد خود را با پرچم حزب دموكرات تركيه در استانبول معرفي كرد، اما بسياري از كردها وفاداري حزبي را كنار گذاشتند و دوباره به امام اوغلو راي دادند. بسياري از ناظران معتقدند كه پيروزي اپوزيسيون در روز يكشنبه مي‌تواند تركيه را در مسير جديدي قرار دهد و چالش بزرگي را براي رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه و تسلط دهه‌ها حزب عدالت و توسعه در قدرت به وجود آورد. خود اردوغان به عنوان شهردار استانبول در دهه 1990 به شهرت رسيد و بعدا رييس‌جمهور شد. آردا تونجا، اقتصاددان اهل استانبول و تحليلگر در وبسايت پوليتيكو گفت استانبول به عنوان يك نقطه عطف بسيار مهم نبرد سياسي برجسته شده است. اين شهر 16 ميليون نفر جمعيت دارد و از 20 كشور از 27 كشور اتحاديه اروپا پرجمعيت‌تر است. همين امر نشان مي‌دهد كه تا چه اندازه شكست اردوغان در اين شهر مهم تلقي مي‌شود.
بايد گفت كه استانبول نقش مهمي در پيوندهاي غربي-اروپايي مردم تركيه با فرهنگ سنتي و محافظه‌كارانه‌اي دارد كه اردوغان خود را حامي آن مي‌داند. از سويي، اقبال مردم به رقيب اردوغان، به خصوص در شهرهاي بزرگي همچون استانبول، ممكن است سياست خارجي تركيه را در سال‌هاي آتي دست‌خوش تحولاتي كرده و پيوند اين بازيگر را با اروپا و ايالات‌متحده تقويت كند. تركيه، دومين ارتش بزرگ ناتو و چهارراه بزرگ اقتصادي و سياسي بين شرق و غرب، در سال‌هاي اخير خود را بازيگري جهاني مطرح كرده و نقش ميانجي برجسته‌اي در درگيري‌هايي مانند جنگ اوكراين و روسيه ايفا مي‌كند و سرمايه‌گذاري‌هاي بزرگ و معاملات تجاري با كشورهاي ثروتمند عربي خليج‌فارس را ميانجي‌گري مي‌كند. اگر پيروزي شكننده اردوغان در انتخابات اخير رياست‌جمهوري را با شكست او در انتخابات محلي، به ويژه در شهري مانند استانبول، را كنار هم بگذاريم، مي‌توان اين‌طور استدلال كرد كه ارزش‌هاي محافظه‌كارانه و بعضا امنيتي اردوغان در حال اضمحلال است و اين همان چيزي است كه احتمالا اروپا و غرب نيز به دنبال آن هستند.