امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام‌خمینی (۲)
احمد مازنی
مطلب قابل‌توجهی از امام در کتاب جنود عقل و جهل آمده است که می فرماید: «در باب امر به معروف و نهی از منکر، یکی از مهمات، همین رفق نمودن و مدارا کردن است. ممکن است اگر انسان مرتکب معصیت یا تارک واجبی را با شدت و عنف بخواهد جلوگیری کند، کارش از معصيت کوچک به معاصی بزرگ یا به رده و کفر منتهی شود؛ در ذائقه انسان امر و نهی تلخ و ناگوار است و غضب و عصبیت را تحریک می‌کند. آمر به معروف و ناهی از منکر باید این تلخی و ناگواری را با شیرینی بیان و رفق و مدارا و حسن خلق، جبران کند تا کلامش اثر کند و دل سخت معصیت کار را نرم و رام نماید.» (شرح حدیث جنود عقل و جهل ص ۳۱۷) کاش متولیان امر به این توصیه‌ها توجه می‌کردند و این همه هزينه به نام امر به معروف و نهی از منکر برای اسلام و نظام اسلامی تولید نمی‌کردند.نکته مورد تاکید دیگر امام به عنوان شرط اصلاح جامعه، اصلاح آمران به معروف و ناهیان از منکر و مدعیان اصلاح‌جویی است. امام می‌فرماید: «انسان اگر خودش منحرف باشد، نمی‌تواند دیگران را مستقیم کند. این شکی نیست که آدمی که خودش فرض کنید خدای نخواسته شرابخوار باشد، نمی‌تواند دیگران را از شراب‌خواری بازدارد... اگر شما خودتان را اصلاح نکنید و خودتان همان‌طور که اسم انجمن اسلامی روی خودتان گذاشتید اسلامی نباشید و خودتان را اسلامی نکنید نمی‌توانید دیگران را به اسلام دعوت کنید. پیغمبر هم وقتی که تشریف آوردند. از منزل خودشان شروع کردند، حضرت خدیجه را دعوت کردند او هم قبول کرد. امیرالمومنین(ع) دعوت را قبول کرده قوم و خویشان را جمع کردند و فرمودند یک همچون مساله‌ای است یک دسته‌ای قبول کردند، دسته‌ای قبول نکردند. از خودش انسان باید شروع کند.» مراعات حریم خصوصی، عدم تجسس و پرهیز از توهین و تحقیر مردم حتی متهمین از موارد موکدی است که در سنت امام خمینی مورد توجه بوده است.
در پیام معروف هشت ماده‌ای که بخش مهمی از وظایف آمرین به معروف و ناهیان از منکر در برخورد با افراد مجرم و گناهکار دارند را تذکر داده و همه را به پیروی از دستورات اسلام فراخوانده‌اند. (صحیفه امام، ج 17، ص 139)
بندهایی از آن پیام که مرتبط با این بحث است، ذکر می‌شود:
در بند ۴ آمده است: «هیچ‌کس حق ندارد کسی را بدون حکم قاضی که از روی موازین شرعیه باید باشد، توقیف کند یا احضار نماید، هر چند مدت توقیف کم باشد. توقیف یا احضار به عنف جرم است و موجب تعزیر شرعی است.»
در بند ۶ این پیام آمده است: «هیچ‌کس حق ندارد به خانه یا مغازه یا محل کار شخصی کسی بدون اذن صاحب آنها وارد شود یا کسی را جلب کند یا به نام کشف جرم یا ارتکاب گناه تعقیب و مراقبت نماید یا نسبت به فردی اهانت نموده و اعمال غیرانسانی-اسلامی مرتکب شود یا به تلفن یا نوار ضبط صوت دیگری به نام کشف جرم یا کشف مرکز گناه گوش کند یا برای کشف گناه و جرم هر چند گناه بزرگ باشد شنود بگذارد یا دنبال اسرار مردم باشد و تجسس از گناهان غیر نماید یا اسراری که از غیر به او رسیده ولو برای یک نفر فاش کند، تمام اینها جرم و گناه است و بعضی از آنها چون اشاعه فحشا از کبائر و گناهان بسیار بزرگ است و مرتکبین هر یک از امور فوق مجرم و مستحق تعزیر شرعی هستند و بعضی از آنها موجب حد شرعی می‌باشد.»
و در بند ۷ آمده است: «... موکدا تذکر داده می‌شود که اگر برای کشف خانه‌های تیمی و مراکز جاسوسی و افساد علیه نظام جمهوری اسلامی از روی خطا و اشتباه به منزل یا محل کار کسی وارد شدند و در آنجا با آلات قمار و فحشا و سایر جهات انحرافی مثل مواد مخدر برخورد کردند حق ندارند آن را پیش دیگران افشا کنند، چراکه اشاعه فحشا از بزرگ‌ترین گناهان کبیره است و هیچ‌کس حق ندارد هتک حرمت مسلمان و تعدی از ضوابط شرعیه نماید فقط باید به وظیفه نهی از منکر که در اسلام مقرر است، عمل نماید و حق جلب یا بازداشت یا ضرب و شتم صاحبان خانه و ساکنان آن را ندارند و تعدی از حدود الهی ظلم است و موجب تعزیر و گاهی تقاص می‌باشد.
و اما کسانی که معلوم شود شغل آنان جمع مواد مخدر و پخش بین مردم است در حکم مفسد فی‌الارض و مصداق ساعی در ارض برای فساد، هلاک حرث و نسل است و باید علاوه بر ضبط آنچه از این قبیل موجود است آنان را به مقامات قضايی معرفی کنند.»
و در قسمتی از بند ۸ آمده است:
«باید همه بدانیم که پس از استقرار حاکمیت اسلام و ثبات و قدرت نظام جمهوری اسلامی... قابل قبول و تحمل نیست که به اسم انقلاب و انقلابی بودن خدای نخواسته به کسی ظلم شود و کارهای خلاف مقررات الهی و اخلاق کریم اسلامی از اشخاص بی‌توجه به معنویات صادر شود.»
به نظر می‌رسد در کنار تلاش‌های فراوان نهادهای مختلف، همچنان با دیدگاه امام در حوزه امر به معروف و نهی از منکر فاصله بسیار داریم.