روزنامه اعتماد بررسي كرد
نسخه واشنگتن براي انزواي ايران!
مهدي ذاكريان، كارشناس مسائل بين‌الملل و سياست خارجي: پيمان امنيتي مي‌تواند همسويي تهران و رياض را تحت تاثير قرار دهد
حديث روشني
روابط امريكا و عربستان از جمله پيچيده‌ترين روابطي است كه طي سال‌هاي اخير تحت تاثير متغيرهاي مهم منطقه‌اي و بين‌المللي قرار گرفته است. آنچه در روابط چندبعدي واشنگتن و رياض واضح به نظر مي‌رسد، اين است كه هر دو كشور به عنوان متحداني سنتي در خاورميانه داراي اشتراكات بسياري در منافع متعدد خود هستند. گفتني است كه هر دو كشور به‌رغم نوساناتي كه در مناسبات با يكديگر داشته‌اند اما همچنان داراي مراودات معناداري در عرصه‌هاي مختلفي با يكديگر هستند. اگرچه در برخي مسائل مانند حقوق بشر و مداخله نظامي عربستان در يمن، تنش‌هايي ميان دو بازيگر نيز مشاهده شده است.
در سال‌هاي اخير، به ويژه با تغيير دولت‌ها در امريكا، روابط ميان اين دو كشور با فراز و نشيب‌هايي همراه بوده است. دولت بايدن بخش عمده‌اي از سياست‌هاي دولت ترامپ در قبال عربستان را به واسطه مسائل حقوق بشري، قتل جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار سعودي و مهم‌تر از همه تداوم جنگ در يمن بازتعريف كرد و در ابتداي رياستش تلاش داشت تا اين پادشاهي را تحت فشار قرار دهد. با اين حال آن‌گونه كه گروهي از ناظران باور دارند آغاز جنگ در اوكراين معادلات بايدن را تغيير داد و موجب شد تا دولت كنوني ايالات متحده بار ديگر در برابر رياض انعطاف نشان دهد.با ورود بايدن به كاخ سفيد، فروش تسليحات تهاجمي اين كشور به رياض پس از مخالفت كنگره در سال 2021 ممنوع شد. طبق قوانين ايالات متحده، قراردادهاي مهم بين‌المللي تسليحات بايد قبل از نهايي شدن توسط اعضاي كنگره بررسي شوند. قانونگذاران دموكرات و جمهوري‌خواه با اشاره به مواردي از جمله تلفات غيرنظاميان در ائتلاف نظامي عربستان در يمن و طيف وسيعي از نگراني‌هاي حقوق بشري، ارايه تسليحات تهاجمي به عربستان سعودي را در سال‌هاي اخير زير سوال برده بودند.
اكنون اين ممنوعيت در بحبوحه آشفتگي در خاورميانه پس از بروز تحولات مهمي كه طي اين سه سال رخ داده و همچنين به دليل توقف جنگ در يمن ملغي شده است. يكي از منابع مطلع نيز گفت فروش اين تسليحات ممكن است در روزهاي آينده از سر گرفته شود. در اين رابطه يكي از مقام‌هاي وزارت امور خارجه امريكا نيز مدعي شد: «ما گام‌هاي مثبتي را كه وزارت دفاع عربستان طي سه‌سال گذشته براي بهبود قابل ملاحظه فرآيندهاي كاهش آسيب به غيرنظاميان برداشته است تا حدي به لطف فعاليت‌هاي مربيان و مشاوران امريكايي مي‌دانيم.»
ذكر اين نكته در روابط ميان امريكا و عربستان اهميت دارد كه دولت بايدن همچنين در حال مذاكره بر سر يك پيمان دفاعي و توافقي براي همكاري هسته‌اي غيرنظامي با رياض به عنوان بخشي از يك توافق گسترده است كه در قابش فرآيند عادي‌سازي روابط بين عربستان سعودي با اسراييل پيش‌بيني مي‌شود. هرچند پيمان دفاعي رسمي بين ايالات متحده و عربستان سعودي وجود ندارد، اما همكاري‌هاي نظامي و امنيتي گسترده‌اي بين دو كشور وجود دارد كه تحت تاثير منافع مشترك و تهديدات منطقه‌اي شكل گرفته است. اين همكاري‌ها شامل حضور نظامي، فروش تسليحات، آموزش و مشاوره نظامي و مقابله با تهديدات منطقه‌اي است كه به ادعاي مقام‌هاي واشنگتن به تثبيت امنيت در منطقه خليج فارس كمك مي‌كند.
اين اقدام ايالات متحده در قبال عربستان به عنوان بزرگ‌ترين متحد خود در منطقه در شرايط كنوني از جهات بسياري واجد اهميت است. به نظر مي‌رسد مهم‌ترين موضوعي كه مستقيما ازاين اقدام امريكا متاثر خواهد شد به جريان افتادن مجدد مساله عادي‌سازي روابط اعراب و اسراييل است. موافقتنامه‌هاي ابراهيم كه در سپتامبر ۲۰۲۰ امضا شد، نقطه عطفي در روند عادي‌سازي روابط بين اعراب و اسراييل به شمار مي‌رود. امارات متحده عربي و بحرين اولين كشورهايي بودند كه بر اساس اين توافقنامه‌ها با اسراييل روابط خود را عادي كردند. به دنبال آن كشورهاي ديگري مانند سودان و مراكش نيز به اين توافق پيوستند. ايران به‌شدت توافق‌ها را محكوم و اين رويكرد را به خيانت به آرمان فلسطين توصيف كرده است. هرچند كه مساله عادي‌سازي طي ماه‌هاي اخير در حالتي مسكوت قرار گرفته است، اما به نظر مي‌رسد مطرح شدن اين موضوع در بحبوحه تنش‌هاي كنوني در خاورميانه و در شرايطي كه در نقاط مختلف منطقه شاهد درگيري‌ها و مذاكراتي جهت كاهش اين درگيري‌هاست، معادلات امنيتي را به مسيري ديگر هدايت خواهد كرد. ايران به عنوان يكي از بازيگران تاثيرگذار منطقه بارها مخالفت صريح خود را با اين توافق و ايجاد توافق‌هاي جديد ديگري در راستاي عادي‌سازي روابط تل‌آويو و ساير كشورهاي عرب اعلام كرده است.
بنابر اخباري كه در برخي رسانه‌هاي داخلي منتشر شد، اولين سفر خارجي مسعود پزشكيان به رياض خواهد بود. اينكه شكل كنوني روابط ايران و عربستان چگونه از مراودات جديد امريكا و عربستان و تصميم احتمالي و در عين حال جنجال‌برانگيز پادشاهي جهت عادي‌سازي روابطش با اسراييل متاثر خواهد شد را گذشت زمان نشان خواهد داد. اما آنچه نگراني‌ها را از اين توافق افزايش مي‌دهد به چالش كشيده شدن مراودات ميان تهران ورياض است. در اين رابطه روزنامه اعتماد با مهدي ذاكريان، كارشناس مسائل بين‌الملل و سياس خارجي گفت‌وگو كرده است.
ذاكريان در پاسخ به اين سوال كه چگونه تصميم امريكا مبني بر ارسال تسليحات تهاجمي به عربستان معادلات امنيتي منطقه را تغيير خواهد داد، معتقد است كه اين احتمال وجود دارد كه نظم منطقه به سمت و سويي متفاوت پيش برود. به باور ذاكريان به واسطه احياي اتحاد ميان رياض و واشنگتن، همكاري ميان دو بازيگر نيز گسترده‌تر خواهد شد. اين مقوله طبيعتا مي‌تواند روابط ايران و پادشاهي و فراتر از آن محور مقاومت را تحت تاثير قرار دهد.
مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد.