گروه اجتماعي| ديروز هم ساكنان پايتخت هواي آلوده به «ازن» تنفس كردند. طبق گزارش شركت كنترل كيفيت هواي تهران وابسته به شهرداري پايتخت، ديروز هم همچون هفته‌هاي قبل، هواي تهران با «ازن» آلوده بود و شاخص اين آلاينده در ساعات صبح به 102 رسيد و اما ساعت به ساعت بر ميزان آلودگي اضافه شد چنانكه در ساعت 16 غلظت ازن در هواي تهران به 106 رسيد و تا عصر ديروز، از 125 هم گذشت كه نشان‌دهنده خطرناك‌تر شدن كيفيت هواي تهران بابت وجود «ازن» بود اگرچه كه در هفته‌هاي قبل هم كيفيت هواي تهران ناسالم بود و در روزهايي كه هواي تهران گرم‌تر بود، غلظت ازن تا بيش از 145 PM هم افزايش يافت.
طبق نقشه شركت كنترل كيفيت هواي تهران، بعد از ظهر ديروز و همزمان با افزايش غلظت آلاينده ازن در هواي پايتخت، ميدان فتح در منطقه 9 آلوده‌ترين منطقه بود كه شاخص ازن در اين منطقه به 160 رسيد و منطقه سوهانك و شهيد بهشتي در منطقه يك با غلظت 150، پونك در منطقه 5 با غلظت 148، اقدسيه در منطقه يك با غلظت 144، منطقه 7 تهران با غلظت 117، گلبرگ در منطقه 8 با غلظت 109 و شهرك چشمه در منطقه 22 با غلظت 107 مناطق آلوده پايتخت به دليل شدت انتشار ازن بوده‌اند.
ديروز در وب‌سايت شركت كنترل كيفيت هواي تهران اين پيام مشاهده مي‌شد: «شاخص كيفيت هوا / 101 - 150 / ناسالم براي گروه‌هاي حساس، افراد مبتلا به بيماري قلبي يا ريوي، سالمندان و كودكان بايد فعاليت‌هاي طولاني يا سنگين خارج از منزل را كاهش بدهند. فعاليت طولاني، عبارت است از هرگونه فعاليت خارج از منزل كه افراد به طور متناوب طي مدت چندين ساعت انجام مي‌دهند و سبب مي‌شود نفس كشيدن تا حدي سخت‌تر از حالت طبيعي صورت بگيرد. براي مثال، كار كردن در باغچه در طول روز. فعاليت سنگين عبارت است از هرگونه فعاليت شديد خارج از منزل كه سبب مي‌شود نفس كشيدن به سختي صورت بگيرد، براي مثال دويدن.»
طبق گزارش شركت كنترل كيفيت هوا، از مجموع 151 روزي كه از اول فروردين تا 27 مرداد امسال سپري كرده‌ايم، فقط هواي 5 روز، پاك بوده (غلظت آلاينده هوا كمتر از 50) در حالي كه در سال 1402 و در همين بازه 151 روزه، 8 روز هواي پاك داشتيم. علاوه بر اين، در سال جاري تعداد روزهاي با هواي قابل قبول (غلظت آلاينده هوا بين 51 تا 100) در مقايسه با بازه زماني مشابه در سال 1402 هم كاهش يافته چنانكه پارسال از ابتداي فروردين تا 27 مرداد در مجموع 104 روز با هواي قابل قبول داشتيم كه امسال به 98 روز رسيده و در عوض تعداد روزهاي با هواي ناسالم براي گروه حساس (غلظت آلاينده هوا بين 101 تا 150) بيشتر شده و از 35 روز به 46 روز رسيده است. در روزهاي پنجشنبه و جمعه اخير هم وضع آلودگي هواي تهران در شرايط ناسالم براي همه گروه‌ها بود چنانكه طبق نمودار شركت كنترل كيفيت هوا، عصر روز پنجشنبه شاخص آلودگي و غلظت ازن در شهر تهران تا 199 هم رسيد و تا عصر جمعه هم شاخص اين آلاينده در هواي تهران بالاي 110 بود در حالي كه هواي تهران، همزمان آلوده به ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 و 10 ميكرون هم بود.
باقي شهرهاي استان تهران هم وضعيت بهتري بابت انتشار آلاينده ازن نداشتند چنانكه طبق جدول سامانه پايش كيفي هواي كشور، ديروز لواسانات با شاخص 208 بابت غلظت ازن، آلوده‌ترين شهر در استان تهران بود و هواي باقرشهر با غلظت 194، شهر قدس با غلظت 157 و بهارستان با غلظت 141 هم به وضعيت ناسالم رسيد.
ديروز البته تهران تنها شهر آلوده در كشور نبود؛ بلكه روي نقشه آنلاين سامانه پايش كيفي هواي كشور، تا پيش از ظهر 27 مرداد 20 شهر هواي آلوده با وضعيت ناسالم براي گروه‌هاي حساس (با شاخص 101 تا 150) داشتند.
ديروز شهرهاي كبودرآهنگ (استان همدان) ساوه و شازند (استان مركزي) رفسنجان (استان كرمان) ابهر (استان زنجان) انديمشك، اهواز، شوشتر و ماهشهر (استان خوزستان) بجنورد (استان خراسان شمالي) مشهد (استان خراسان رضوي) اصفهان و قهجاورستان (استان اصفهان) با شاخص 101 تا 150 هواي آلوده به ذرات معلق با قطر كمتر از 10 و 2.5 ميكرون، دي‌اكسيد گوگرد، دي‌اكسيد نيتروژن و ازن داشتند و كيفيت هواي اين شهرها به وضع ناسالم براي گروه‌هاي حساس رسيد.
طبق گزارش آنلاين اين سامانه ديروز همچنين 6 شهر اردكان (استان يزد) لامرد (استان فارس) زاهدان (استان سيستان و بلوچستان) هنديجان (استان خوزستان) منطقه ويژه اقتصادي پارس (استان بوشهر) و سجزي (استان اصفهان) به دليل افزايش غلظت ازن، ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 و 10 ميكرون، شاخص 151 تا 200 داشتند و هواي اين شهرها به وضعيت ناسالم براي تمام افراد رسيد اما شهر مهران كه اين روزها يكي از مسيرهاي اصلي تردد زائران اربعين به سمت عراق است ديروز با شاخص 215 بابت آلاينده مونوكسيد كربن، هواي در وضعيت بسيار ناسالم داشت. در مجموع و طبق نقشه اين سامانه، در روز 27 مرداد هواي 19 شهر كشور بابت غلظت ذرات معلق 2.5 يا 10 ميكرون، هواي 8 شهر بابت غلظت ازن، 3 شهر بابت غلظت دي‌اكسيد نيتروژن، يك شهر بابت غلظت مونوكسيد كربن و يك شهر بابت غلظت دي‌اكسيد گوگرد آلوده بود اما نكته مهم اين است كه ديروز مسوولان ادارات محيط زيست درگز، تربت جام و تايباد و سرخس (استان خراسان رضوي) از افزايش شديد غلظت آلاينده‌ها و خطرناك شدن كيفيت هواي اين شهرها خبر دادند اما اسامي اين شهرها در گزارش سامانه پايش كيفي هواي كشور ثبت نشد با وجود آنكه فرماندار تربت‌جام و روساي اداره حفاظت محيط‌زيست تايباد و سرخس اعلام كردند كه شاخص كيفيت هواي اين شهرها به 500 رسيده است.
ازن به جاي اكسيژن
طبق گزارش‌هايي كه ظرف هفته‌هاي اخير منتشر شده، آلاينده غالب در هواي پايتخت، ازن بوده چنانكه هفته اول تير ماه امسال، مدير واحد پايش شركت كنترل كيفيت هواي تهران اعلام كرد: «فصل بهار امسال در شرايطي به پايان رسيد كه با وجود بهبود نسبي كيفيت هواي تهران در ماه‌هاي فروردين و ارديبهشت، آلاينده ازن به عنوان آلاينده‌اي ثانويه، متهم رديف اول آلودگي هواي پايتخت در ماه خرداد بود. ۳۰ خرداد، آلوده‌ترين روز بهار امسال با شاخص ۱۵۶ بود كه علت اين موضوع، تداوم موج گرما از چند روز قبل همراه با تجمع و افزايش پيش‌سازهاي توليد آلاينده ازن بود. ازن، گازي است كه در جو بر اثر واكنش‌هاي پيچيده فتوشيميايي توليد مي‌شود و در صورت افزايش شدت تابش نور خورشيد و بالا رفتن دما و البته وجود پيش‌سازهاي توليد آن شامل اكسيدهاي نيتروژن و تركيبات آلي فرّار، افزايش مي‌يابد. بنابراين در روزهاي گرم سال، شاهد افزايش غلظت اين گاز هستيم و هر چه از شدت گرماي هوا كاسته شود، از غلظت اين گاز نيز كاسته خواهد شد چون در ماه‌هاي گرم سال، شرايطي همچون سكون نسبي جو و عدم وزش باد موثر نيز مي‌تواند در انباشت اين آلاينده همچنين پيش‌سازهاي توليد آن موثر باشد كه در برخي از روزهاي خرداد امسال نيز اين شرايط در پايتخت رخ داد.»
نيمه تير ماه هم رييس پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو در گفت‌وگو با خبرگزاري ايسنا، غلظت آلاينده ازن در هواي تهران را تاييد كرد و از اين آلاينده به عنوان «آلاينده تابستانه» نام برد و گفت كه دليل شدت يافتن غلظت ازن در هواي پايتخت، افزايش دماي هوا بوده و با توجه به روند افزايشي دما طي فصل جاري در شهر تهران، پيش‌بيني مي‌شود غلظت آلاينده ازن در هواي پايتخت رو به افزايش باشد. اين مقام مسوول در توضيح دليل انتشار ازن در هواي تهران و باقي شهرهاي كشور گفت: «ازن يك آلاينده ثانويه است. با افزايش همزمان اكسيدهاي نيتروژن در سطح زمين و شدت و مدت زمان تابش نور خورشيد، فعل و انفعالي شيميايي رخ مي‌دهد و ازن توليد مي‌شود كه خاصيت اكسيدكننده بسيار قوي دارد. ميزان غلظت اكسيدهاي نيتروژن در طول شبانه‌روز متغير است. روزها معمولا مقادير اكسيدهاي نيتروژن بيشتر است و با نزديك شدن به شب ميزان آن كاهش مي‌يابد. طبق مطالعات انجام شده معمولا ميزان انتشار اكسيدهاي نيتروژن از ساعت ۶ تا ۱۲ به علت فعاليت‌هاي روزانه و حجم ترافيك افزايش مي‌يابد. با توجه به وابستگي توليد ازن به تابش خورشيد و افزايش دما، غلظت‌هاي حداكثر ازن در بعد از ظهر رخ مي‌دهد و حدود دو تا سه ساعت دوام دارد.»
طبق گفته اين مقام مسوول، بيشترين توليدكننده اكسيدهاي نيتروژن، سيستم حمل و نقل عمومي است چرا كه احتراق ناقص در موتورهاي وسايل نقليه عمومي و شخصي صورت مي‌گيرد و باعث توليد آلاينده‌هايي مانند دي‌اكسيد نيتروژن مي‌شود؛ بنابراين، حمل و نقل عمومي، نيروگاه‌ها، صنايع و منابع ثابت خانگي همچون موتورخانه ساختمان‌ها در زمينه انتشار اين آلاينده موثر هستند.
رييس پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو در توضيح مخاطرات ناشي از افزايش غلظت ازن در هوا افزود: «افزايش غلظت نوعي از ازن كه در سطح زمين وجود دارد، سيستم ايمني بدن به‌ويژه دستگاه تنفسي را به شدت درگير مي‌كند و عملكرد ريه در مقابله با ازن كاهش مي‌يابد. بر اساس نتايج يك پژوهش انجام شده در اروپا به ازاي ۱۰ ميكروگرم بر مترمكعب افزايش مقدار ازن، ۰.۴ درصد حملات قلبي بيشتر مي‌شود و ۰.۳ درصد مرگ روزانه بر اثر اين آلاينده جوي افزايش مي‌يابد. اعلام و هشدار به موقع به مردم درباره اين آلاينده مهم است تا در ساعات افزايش غلظت اكسيدهاي نيتروژن و به تبع آن ازن، حضور در فضاي باز را كاهش بدهند و حداقل از قرارگيري كودكان - كه آسيب‌پذيرترين قشر در برابر ازن هستند - در خارج از فضاي بسته خودداري كنند.»
شركت كنترل كيفيت هواي تهران هم تاييد كرده كه در هفته‌هاي اخير و بر اثر تشديد كم‌سابقه گرما، گاز ازن آلاينده اصلي هواي تهران بوده و از حدود ساعت ۱۱ پيش از ظهر، روند افزايشي توليد اين آلاينده آغاز مي‌شود و در حدود ساعات ۱۳ تا ۱۸ به بيشترين ميزان خود مي‌رسد و پس از آن روند كاهشي غلظت رخ مي‌دهد.
بهزاد اشجعي، يكي از مسوولان سابق در سازمان حفاظت محيط زيست، چندي قبل در گفت‌وگويي با خبرگزاري پانا اعلام كرد: «آلاينده ازن تقريبا از سال ۹۳ و ۹۴ در آسمان تهران مشاهده شد و البته علت عمده آن به‌دليل اندازه‌گيري بود زيرا قبل از اين تاريخ، مشكل اندازه‌گيري وجود داشت و سالانه ميزان اين آلاينده ثانويه افزايش يافت به طوري كه سال ۹۹ تعداد روزهاي آلوده با ازن به ۴۲ روز رسيد و سال به سال وضعيت بدتر و بحراني‌تر مي‌شود.»
مرز استاندارد را هم پشت سر گذاشته‌ايم
ماندگاري «ازن» در هواي تهران در حالي است كه طبق آخرين توصيه سازمان بهداشت جهاني، هر كدام از آلاينده‌ها كه به وضعيت پايدار در هواي شهر برسند به عامل خطر و بالقوه براي كاهش كيفيت زندگي و رشد آمار مرگ تبديل مي‌شوند.
طبق اعلام وزارت بهداشت، ايران در سال 1400 و بين ۱۰۶ كشور جهان، بابت شاخص كيفيت هوا رتبه بيست و سوم را داشته به اين معنا كه در اين سال، فقط 22 كشور جهان كيفيت هوايي بدتر از ايران داشته‌اند. سازمان بهداشت جهاني در سال 2021 نسخه جديدي از استاندارد آلاينده‌هاي ذرات معلق با قطر كمتر از 10 يا 2.5 ميكرون، ازن، دي‌اكسيد نيتروژن، دي‌اكسيد گوگرد و مونوكسيد كربن تنظيم و منتشر كرد. طبق اين نسخه جديد، حداكثر حجم ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 ميكرون در هواي يك شهر يا كشور در مدت يك شبانه‌روز، 15 ميكروگرم بر مترمكعب و در مدت يك سال، 5 ميكروگرم بر مترمكعب، ذرات معلق با قطر كمتر از 10 ميكرون در مدت 24 ساعت، 45 ميكروگرم بر مترمكعب و در يك سال 15 ميكروگرم بر مترمكعب، ازن در 8 ساعت، 100 ميكروگرم بر مترمكعب و در يك فصل، 60 ميكروگرم بر مترمكعب، دي‌اكسيد نيتروژن در 24 ساعت 25 ميكروگرم بر مترمكعب و در يك سال 10 ميكروگرم بر مترمكعب، دي‌اكسيد گوگرد در 24 ساعت 40 ميكروگرم بر مترمكعب و مونوكسيد كربن در 24 ساعت 4 ميلي‌گرم بر مترمكعب تعيين شد. كافي است كه در هر روزي كه هشداري درباره آلودگي هواي شهرمان مي‌شنويم، سري به سامانه پايش كيفي هواي كشور بزنيم يا اگر ساكن تهرانيم، نگاهي به گزارش آنلاين شركت كنترل كيفيت هوا بيندازيم تا ببينيم كه ميزان آلاينده‌هاي هوا در ايران، چند برابر استانداردهاي توصيه شده سازمان بهداشت جهاني است.