روابط ملت‌پايه ايران و تاجيكستان
شعيب بهمن
سفر امامعلي رحمان رييس‌جمهور تاجيكستان به ايران واكنش يا پس دادن بازديد سفر ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران به تاجيكستان بود. در سفر رييس‌جمهور ايران به دوشنبه كه به منظور حضور در اجلاس سران كشورهاي عضو پيمان شانگهاي انجام شد، موضوعات دوجانبه ميان تهران و دوشنبه نيز مطرح و همين مساله باعث شد يخ روابط ميان ايران و تاجيكستان آب شود و زمينه همكاري مجدد ميان ايران و تاجيكستان فراهم آيد. اين در حالي است كه روابط دو كشور در سايه برخي اختلافات، براي سال‌ها تيره‌وتار بود. برخي مصاديق همكاري‌ها ميان دو كشور نيز خيلي زود ديده شد. در يك نمونه، در هفته‌هاي اخير در حوزه‌هاي امنيتي و نظامي، ايران تصميم گرفت كه فناوري ساخت تعدادي از پهپادهاي خود را در اختيار جمهوري تاجيكستان قرار دهد. به نظر مي‌رسد در شرايط كنوني، عزم مقام‌هاي هر دو كشور هم در تهران و هم در دوشنبه بر اين است كه روابط و مناسبات توسعه پيدا كرده و تلخي‌هاي سال‌هاي گذشته كنار گذاشته شود. ضرورت حل‌وفصل اختلافاتي كه بر روابط ميان دو كشور سايه افكنده بود طي سال‌هاي اخير بارها مورد تاكيد كارشناسان قرار گرفته بود. چرا كه روابط ايران و تاجيكستان بيش از آنكه يك روابط دولت‌پايه و متكي بر روابط ميان دولت‌ها باشد، روابطي ملت‌پايه است. دو ملت ايران و تاجيكستان از يكديگر جدا نيستند و هيچ دولت يا حكومت سياسي نمي‌تواند ميان دو ملت جدايي بيندازد. روابط ايران و تاجيكستان ممكن است كه شبيه به روابط ميان بسياري از كشورهاي ديگر فراز و فرودهايي داشته باشد و تنش‌هايي در اين روابط به وجود آيد اما در شرايط فعلي عزم هر دو كشور بر تقويت روابط قرار گرفته و چنين مساله‌اي مي‌تواند به نفع هر دو طرف تمام شود. يكي از موضوعات حائز اهميت اين است كه تعاملات ميان همسايگان و كشورهايي ميان ايران و تاجيكستان كه اگرچه مرز مشترك زميني ندارند اما به علت قرابت‌هاي تاريخي، فرهنگي، تمدني و زباني همسايه به حساب مي‌آيند، مي‌تواند به راحتي و بدون تاثيرپذيري از فشارهاي بيروني انجام شود. يعني قرار نيست اين همكاري‌ها به‌طور جدي از تحريم‌ها تاثير پذيرد.
از سوي ديگر، بايد به اين نكته توجه داشت كه در رابطه ميان ايران و تاجيكستان ايران بيشتر نقش صادركننده را بر عهده دارد و از خدمات فني و مهندسي گرفته تا توليد مواد غذايي و انتقال تكنولوژي براي تاجيكستان فراهم مي‌كند. در نتيجه اين مساله باعث مي‌شود تاثير جدي و قابل توجهي از سوي تحريم‌ها متوجه روابط ميان دو كشور نباشد. ضمن اينكه راه و مسير دور زدن تحريم‌ها ميان ايران و تاجيكستان در گذشته نيز وجود داشته و امتحان خود را پس داده است. از همين رو مجددا امكان احياي اين مسيرها وجود دارد. همكاري بانك‌هاي كوچك‌تر، بنگاه‌هاي اقتصادي كوچك در دو كشور يا حتي تاسيس بنگاه‌هاي اقتصادي صوري نيز مي‌تواند راهگشا باشد. يعني راه‌هاي متعددي براي دور زدن تحريم‌ها وجود دارد و نبايد اين مانع، به عنوان مانعي غيرقابل عبور در مسير تقويت روابط ايران و تاجيكستان ديده شود. واقعيت اين است كه حضور هر دو كشور در برخي از نهادهاي منطقه‌اي و همكاري‌ها در چارچوب اين نهادها نيز موضوعي است كه مي‌تواند قابل توجه باشد و فرصت‌هاي جديدي براي تقويت روابط ايجاد كند. براي نمونه، پذيرش عضويت ايران در سازمان همكاري‌هاي شانگهاي مراودات ميان تهران و كشورهاي عضو از جمله تاجيكستان را ساده‌تر خواهد كرد. ضمن اينكه هر دو كشور ايران و تاجيكستان در قالب اتحاديه اقتصادي اوراسيا همكاري‌هايي دارند كه شامل توافقنامه‌هاي گمركي و اقتصادي مي‌شوند و همين موضوع نيز مي‌تواند به عنوان يك عامل تسهيلگر در تقويت روابط ايران و تاجيكستان پس از پايان يافتن تنش‌هايي كه در سال‌هاي اخير مانع تقويت روابط شده بود، در نظر گرفته شود.