اوپك و اقتدار از دست‌رفته
محمدعلي خطيبي
اوپك در ماه‌ها و روزهاي اخير آبستن حوادث گوناگوني بوده است. آخرين اتفاق موضع‌گيري دو كشور روسيه و عربستان در خصوص تمديد توافق كاهش توليد در اوزاكا ژاپن به جاي وين اتريش بود؛ اتفاقي كه موجي از انتقادها را روانه دو كشور عربستان و روسيه كرد و بسياري از جمله وزير نفت كشورمان معتقد هستند با اين اتفاق اوپك تضعيف شده است.
در خصوص سازمان اوپك بايد چند نكته را مدنظر قرار داد؛ اول اينكه قوام هر سازماني بستگي به يك‌سري فاكتورها دارد كه اگر در شناسايي و تقويت آنها كوتاهي شود، سازمان با دست خودش باعث تضعيف خودش مي‌شود. سياسي شدن و عدم توجه به ابعاد اقتصادي اوپك، يك فاكتور تاثيرگذار در كاهش قدرت اوپك است. در چند سال اخير اوپك به شدت سياسي شده است. اين گزاره را مي‌توان در دوره‌هاي مختلف مشاهده كرد كه اعضا به جاي برآورده كردن اهداف سازمان به دنبال مناسبات سياسي و تبعيت از ديگر كشورها هستند. نمونه‌اش در تحريم ايران نمايش داده شد. با شروع تحريم‌ها كشورهاي ديگر عضو از جايگزين شدن نفت ايران سخن گفتند. هر زمان كه مسائلي مانند موضع‌گيري عليه عضو ديگر، پر كردن جاي نفت كشورها در بازار نفت و فشار به جاي حمايت پررنگ‌تر شود، مي‌توان دريافت كه سازمان به فكر اعضايش نيست و مسائل سياسي در اولويت بالاتري نسبت به ساير مسائل قرار دارد. براي سازمان اقتصادي مانند اوپك سم است كه وارد مناسبات سياسي شود و بايد ساختار اقتصادي خود را حفظ كند و وزرايش بيشتر به دنبال مسائل تكنيكي، فني و تخصصي خودشان باشند. بايد اعضا حامي يكديگر باشند و در شرايط سخت به كمك هم بيايند. اگر اين رويه برقرار شود، سازمان‌ها تقويت مي‌شوند. نكته ديگري كه بايد به آن اشاره شود، پديده جديد و نامانوسي است كه در يك سال و نيم گذشته بر اوپك سايه انداخته و آن گرفتن تصميمات خارج از اوپك است. براي سازماني مانند اوپك به هيچ‌وجه خوشايند نيست كه تصميمات در خارج از نشست‌هاي آن برگزار شود. حتي شاهد جابه‌جايي زمان نشست هستيم. در سال‌هاي گذشته همگان منتظر تصميم اوپك بودند و مسوولان عالي‌رتبه كشورها نشست اين سازمان را دنبال مي‌كردند اما اخيرا تصميمات از قبل گرفته مي‌شود و نشست اوپك جنبه تصميم‌گيري نهايي خود را از دست داده است. در شرايط فعلي به نظر مي‌رسد، اوپك بيشتر فرمانبردار است و بايد از تصميماتي كه در خارج از آن گرفته مي‌شود، تبعيت كند. اوپك هميشه سعي كرده مستقل و تصميماتش بر اساس منافع اعضا باشد. به بيان ديگر به نظر مي‌رسد اوپك بيش از اندازه سياسي شده و اعضا به جاي حمايت از يكديگر، منافع خود را در نظر مي‌گيرند و بعضا عليه يكديگر نيز موضع‌گيري مي‌كنند كه مي‌تواند خطرناك باشد. هيچ كشوري به تنهايي نمي‌تواند حيثيت از دست رفته اوپك را برگرداند مگر اينكه همه اعضا اراده كنند تا اقتدار بازگردد. بايد يك اكثريت قوي در اين سازمان ايجاد شود كه نياز به ديپلماسي خاص خودش دارد.