آغاز عبور از بن‌بست تحريمي
فريدون مجلسي
بعد از ماه‌ها كش و قوس سياسي، در نهايت سازوكار مالي ايران با اروپا موسوم به اينستكس، اولين پردازش مالي‌اش را با ايران انجام داد. گزارش‌هاي اوليه حكايت از انتقال ارز و حتي فروش نفت از طريق اين مكانيسم مالي دارد. اميدواري‌ها به اين سازوكار مالي وقتي بيشتر مي‌شد كه خانم موگريني رييس سياست خارجي اتحاديه اروپا از پيوستن همه كشورهاي اروپايي به اينستكس براي انجام تبادلات آسان مالي با ايران خبر مي‌داد. نكته قابل تامل در اين ميان اين است كه واكنش و استراتژي ما نسبت به اين سازوكار بايد چگونه باشد. آيا بايد به استقبال رفت يا آن را نهي كرد. بي‌گمان سازوكار مالي با اروپا نقطه آمال و در خور شأن و منزلت ملت ايران نيست اما بايد با واقعيت‌ها جلو رفت و شرايط را عاقلانه تحليل كرد. اينستكس در شرايط كنوني گذرگاهي براي ورود ايران به سامانه مالي جهاني است و به سهم خود مي‌تواند در خنثي‌سازي بعضي سياست‌هاي تحريمي‌ترامپ منشأ اثر و تحول باشد. براي همين نبايد نگاهي آرمان‌گرا يا آميخته به دلواپسي به اين سازوكار داشت. بايد در نظر داشت كه در كشور دو رويكرد نسبت به سياست خارجي و ارتباط با اروپا وجود دارد. ديدگاه اول جرياني است كه نگاه تقابلي و تا حدودي ستيزه‌جويانه به سياست خارجي دارد. تصور اين جريان‌ها بر اين است كه سياست خارجي عرصه برد- برد نيست و در اين بازي بازيگر قدرتمند مي‌برد و لاجرم ديگري مي‌بازد. نگاه صفر و صدي اين جريان‌ها عملا منجر به بن‌بست در سياست خارجي و عرصه مي‌شود. فراموش نكرده‌ايم كه گروه دلواپسان در جريان توافق هسته‌اي با ارسال سيگنال‌ها و ابراز مخالفت‌هاي پيدا و پنهان، عرصه را بر دولت تنگ و دشوار ساختند و امروز هم كه جهان با پديده ترامپ مواجه است و اغلب قدرت‌هاي جهاني دچار اصطكاك منافع با تندروهاي امريكا شده‌اند؛ مخالفان دولت از ماجراي تحريم‌ها بهره مي‌برند تا دولت و سياست خارجي دولت را تخطئه كنند.
در برابر، جريان‌هايي در كشور هستند كه طرفدار رويكرد برد- برد در عرصه بين‌المللي‌اند و سياست خارجي را عرصه تلاش براي نيل به منافع و امنيت ملي، و انزوا را موجب تضعيف استقلال مي‌دانند. نگاه اين جريان‌ها به دنياي روابط بين‌الملل از منظر اخلاق نيست و متوجه دشواري‌هاي موجود در روابط بين‌المللي و بي‌انصافي‌هاي صورت گرفته در آن هستند. برآيند گفتماني گروه‌هاي حامي دولت بر اين است كه بايد از فرصت‌هاي بين‌المللي به بهترين شكل ممكن بهره جست. اگر امروز با سازوكاري به نام اينستكس روبروييم و قرار است اين مكانيسم‌هاي مالي ميان ايران و اروپا عمل كند بايد تا آنجا كه ممكن است از اين ظرفيت نهايت بهره را برد و زمينه را براي تعميق و بهره‌مندي فزاينده از اين مكانيسم مالي فراهم ساخت. اينستكس دريچه‌اي است كه مي‌تواند تا حدودي اثرات تحريمي‌ترامپ را در حوزه‌هاي مالي كم‌رنگ سازد. اين سازوكار هر چند محدود است اما اروپايي‌ها طي يك سال اخير نشان دادند كه باطنا دنبال حفظ برجام هستند و به اين توافق به مثابه پايه باثبات امنيت منطقه‌اي نگاه مي‌كنند، زيرا ثبات منطقه را موجب تضمين منافع ملي خود در توسعه روابط بازرگاني مي‌دانند. از سوي ديگر بايد توجه داشت كه مردم ايران طي دو انتخابات اخير نشان دادند كه دنبال صلح و آرامش هستند و دغدغه توسعه اقتصادي و پيشرفت دارند. دولت كه به اعتبار كليد گشودن راه صلح و ثبات برگزيده شد بايد به اين خواست مهم مردم احترام بگذارد و به نوبه خود به تقويت وفاق ملي و آرامش داخلي كمك كند. ايران كشوري با جغرافياي وسيع و با امكانات فراوان است و در شان اين ملت نيست كه در جهان در هم تنيده امروز، در انزوا باشد. موقعيت ژئواستراتژيك ايران و ظرفيت‌هاي ثبات‌آفرينش در امنيت منطقه اقتضا مي‌كند كه نقش منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي ايران تقويت شود و ايران به جايگاهي مطلوب در اقتصاد جهاني دست يابد. بايد توجه داشت كه فرصت‌ها در صورت بي‌توجهي به تهديد بدل مي‌شود. از اين رو بايد اينستكس را با همه ضعف‌ها و محدوديت‌هايش پذيرفت و به سهم خود با سازگاري و تعامل ديپلماتيك در جهت تقويت آن گام برداشت. باور داشته باشيم كه با اقدامات سازنده و مسالمت‌آميز از جانب ما و البته بهره‌گيري از فرصت‌هاي بين‌المللي، بسياري از چالش‌هاي پيش روي كشور كه امريكايي‌ها و متحدانش بر سر راه ما گذاشته‌اند، در اثر مرور زمان حل مي‌شود. ايران دشمنان بزرگي در منطقه دارد و نبايد در عرصه ديپلماسي و اقتصاد، عرصه را براي فعاليت و جولان اين دشمنان باز بگذارد.