گروه ديپلماسي
رابطه آرام، در قالب و هماهنگ ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي دوباره دچار تلاطم شده است. پس از آنكه ايران و 1+5 در سال 2015 به توافق هسته‌اي دست پيدا كردند رابطه ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با بسته شدن پرونده ادعايي پي‌ام دي (ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي) وارد فاز جديدي شد. برجام از ژانويه 2016 وارد فاز اجرايي شد و تا ارديبهشت‌ماه سال جاري بيش از 10 گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همگي حاكي از آن بود كه تهران تمام تعهدات هسته‌اي خود را مو به مو اجرا كرده است. ايران در نتيجه برجام حجم همكاري‌هاي خود با آژانس بين‌المللي را از قالب همكاري‌هاي پادماني فراتر برد و اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي را در قالب همكاري‌هاي برجامي پذيرفت. بر همين اساس به گواه بسياري از كارشناسان برنامه هسته‌اي ايران با توجه به حجم نظارت‌هايي كه بر آن وجود دارد يكي از شفاف‌ترين فعاليت‌هاي هسته‌اي كشورهاي عضو معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي موسوم به ان‌پي‌تي است. ايران با وجود بدعهدي‌هايي كه از طرف‌هاي مقابل برجام ديد اما پس از كناره‌گيري امريكا از توافق هسته‌اي يك سال به 1+4 به عنوان بازماندگان در توافق فرصت داد تا پنجره ديپلماسي را نبسته باشد. با اين‌همه با تصميم ايران براي استفاده از حقوقش در برجام در ارديبهشت‌ماه سال جاري طبيعتا كاهش تعهدات برجامي ايران در گزارش‌هاي آژانس هم انعكاس پيدا كرد و به چالشي جديد در رابطه ايران و اين نهاد بين‌المللي بازرسي هسته‌اي تبديل شد. ايران پيش از اجرايي كردن هر گام كاهش تعهدات برجامي بازرسان آژانس بين‌المللي را در جريان كار قرار داده و البته همچنان به مفاد پروتكل الحاقي و اصل فراهم كردن ترتيبات براي نظارت‌هاي بازرسان آژانس پايبند است. تهران تاكنون چهار گام در مسير كاهش تعهدات برجامي برداشته كه جزييات اين گام‌ها در گزارش‌هاي دوره‌اي آژانس از ميزان پايبندي ايران به تعهداتش مشهود است. بازماندگان در توافق هسته‌اي به خصوص تروييكاي اروپايي مي‌گويند كه ملاك آنها براي تصميم‌گيري درباره عدم پايبندي ايران به تعهداتش گزارش‌هاي آژانس است و تهران در پاسخ تاكيد دارد كه كاهش تعهدات برجامي‌اش منطبق با ماده 36 برجام است. در اين بازه زماني اتفاق‌هاي حاشيه‌اي ديگري هم بر رابطه ايران و آژانس بين‌المللي تاثير گذاشته است؛ اتفاق‌هايي نظير ادعاهاي بنيامين نتانياهو نخست‌وزير رژيم اسراييل درباره وجود تاسيسات مخفي هسته‌اي در ايران و همچنين ادعاي سرقت برخي اسناد هسته‌اي ايران و البته مرگ يوكيا آمانو، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و روي كار آمدن جانشيني كه به گواه كارشناسان به امريكا و اسراييل نزديك و از رويكرد منصفانه در قبال پرونده ايران فاصله دارد. تهران مي‌گويد تمام گام‌هايي كه تا كنون در روند معكوس اجراي برجام برداشته از قابليت برگشت‌پذيري برخوردار هستند و اين در حالي است كه هرچه بر تعداد گام‌هاي ايران افزوده شود برجامي‌ها به زمان بيشتري براي بازگشت به عقب ايران نياز خواهند داشت. يوكيا آمانو، مدير كل فقيد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از نيت‌هاي سياسي اسراييل از به راه‌اندازي سر و صدا درباره برنامه هسته‌اي ايران اطلاع داشت؛ لذا در زمان حيات خود اجازه نداد كه آنچه در قالب برنامه هسته‌اي ايران در گذشته و تحت عنوان ادعايي «ابعاد احتمالا نظامي» برنامه ايران مطرح شده و پرونده آن مختومه شده است حيات توافق هسته‌اي و همكاري‌هاي فني جامع ايران و آژانس را تهديد كند اما با مرگ آمانو و روي كار آمدن مدير كلي كه به واشنگتن نزديك است زمين بازي بي‌بي هموارتر شد. در چند هفته گذشته زمزمه‌هايي درباره تبديل شدن پرونده ادعايي نتانياهو درباره تاسيسات هسته‌اي اعلام نشده از سوي ايران به چالشي جديد در رابطه ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تبديل شده كه به نظر مي‌رسد سوژه اصلي رايزني‌هاي هيات اعزامي آژانس به تهران در هفته آتي باشد.
فروتا: مساله تورقوزآباد هنوز حل نشده است
شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز پنجشنبه در جلسه‌اي درباره پرونده‌هاي روز روي ميز اين شورا رايزني ميان اعضا داشت كه يكي از اين پرونده‌ها ايران بود. به گزارش فارس، رافائل فروتا، سرپرست آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در جلسه ارايه گزارش به شوراي حكام آژانس اتمي، گفت: «گزارش من درباره «راستي‌آزمايي و نظارت بر جمهوري اسلامي ايران در پي قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل (2015)»، فعاليت‌هاي مرتبط آژانس در اين كشور طي چند ماه قبل را پوشش داد».
وي با بيان اينكه در اين گزارش اطلاعاتي درباره نصب تعداد بيشتري سانتريفيوژ پيشرفته در تاسيسات نطنز درج شده، توضيح داد: «كه فقط براي اهداف تحقيق و توسعه نيستند بلكه براي ذخيره‌كردن اورانيوم غني‌شده و از سرگيري غني‌سازي اورانيوم در [تاسيسات] فردو است». اين مقام ارشد آژانس ضمن اشاره به گزارش هفته گذشته درباره افزايش ذخاير آب سنگين ايران به بيش از 130 تن (متريك تن)، افزود: «ما به اطلاع‌رساني به شوراي حكام، طبق اجراي تعهدات مرتبط هسته‌اي ايران ذيل برنامه جامع اقدام مشترك ادامه مي‌دهيم».
فروتا با بيان اينكه آژانس به راستي‌آزمايي عدم انحراف مواد هسته‌اي اعلامي توسط ايران تحت توافق پادمان ادامه مي‌دهد، تصريح كرد: «ارزيابي‌ها درباره عدم وجود مواد و فعاليت‌هاي هسته‌اي اعلام نشده در ايران نيز ادامه دارد. همان‌طوركه در هفتم نوامبر به شوراي حكام گزارش دادم، آژانس ذرات اورانيوم طبيعي را از منشا انساني در مكاني در ايران كه قبلا به آژانس اعلام نشده بود، پيدا كرده است. ما از آن زمان به تعاملات با ايران ادامه داديم اما اطلاعات بيشتري دريافت نكرده و اين موضوع هنوز حل نشده باقي مانده است».
مدير كل موقت آژانس اتمي با بيان اينكه جلسه‌اي در اين خصوص با مقامات ايراني خواهند داشت، گفت: «هفته آينده نشستي بين آژانس و ايران در تهران برگزار ميشود تا درباره اين [موضوع] بيشتر صحبت شود. ضروري است كه ايران با آژانس همكاري كرده تا اين موضوع به شكل مناسبي حل شود. من از ايران مي‌خواهم همكاري كامل و به‌موقعي با آژانس، در اجراي توافق پادمان و پروتكل الحاقي داشته باشد».
فرافكني بي‌فرجام نماينده امريكا
همان‌طور كه پيش‌بيني مي‌شد، نماينده امريكا در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در نشست فصلي شوراي حكام تلاش كرد مساله كاهش اجراي تعهدات هسته‌اي ايران به اضافه پرونده ادعايي كشف مواد هسته‌اي در تورقوزآباد را به ابزاري براي فضاسازي عليه ايران تبديل كند. جكي وولكات در بخش‌هايي از سخنانش با سانسور وقايعي كه در يك سال و نيم گذشته رخ داده از جمله كناره‌گيري امريكا از برجام كه منجر به بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي شد و در نهايت انفعال اروپا در برابر اجراي تعهداتش از جامعه بين‌الملل خواست تا به صورت يك صدا روي لزوم بازگشت ايران از اين اقدامات پافشاري كنند.
در حالي كه تا پيش از آغاز روند كاهش تعهدات برجامي ايران تمامي گزارش‌هاي آژانس از پايبندي كامل ايران حكايت داشت، نماينده امريكا ايران را به داشتن سابقه پنهانكاري و فريبكاري درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي‌اش متهم كرد و در راستاي سياست‌هاي ايران‌هراسي امريكا گفت: بايد اطمينان يافت كه ايران از تلاش‌هاي آژانس براي راستي‌آزمايي منحرف نشود.
وي در بخش ديگري از سخنان خود با ادعاي اينكه اقدامات ايران تنها موجب افزايش انزواي سياسي و اقتصادي اين كشور خواهد شد، مدعي شد: امريكا آماده مذاكرات بدون پيش‌شرط با ايران درباره موضوعاتي است كه جمهوري اسلامي را از جامعه بين‌الملل جدا مي‌كند. ما همچنان به ايران احتمال عادي‌سازي كامل روابط و لغو تحريم‌ها را ارايه مي‌دهيم.
نماينده امريكا همچنين از مدير كل موقت آژانس براي جديدترين گزارش خود درباره روند اجراي تعهدات هسته‌اي ايران ذيل برجام قدرداني كرد و خواستار حل موضوع درج‌شده در اين گزارش درباره آنچه آژانس آن را كشف ذرات اورانيوم طبيعي با منشا انساني در يك مكان از پيش اعلام نشده در ايران خوانده است، شد.
پاسخ‌هاي كلي سرپرست آژانس به خبرنگاران
براساس ترجمه فارس، «كورنل فروتا» سرپرست آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پس از پايان اين نشست بار ديگر گفت از ايران مي‌خواهد كه با اين نهاد همكاري «كامل و بهنگام» داشته باشد. فروتا همچنين خبر داد كه هيات آژانس هفته آينده در سفر به تهران با مقام‌هاي ايراني در مورد برنامه هسته‌اي و موضوعات فيمابين گفت‌وگو مي‌كند.
او در پاسخ به سوالي در مورد مفهوم همكاري «بهنگام» و اينكه آيا چارچوب زماني مشخصي براي همكاري ايران وجود دارد، گفت: «اين عبارتي تازه نيست، بلكه پيش از اين در پايان آگوست در گزارش ما به شوراي حكام مطرح شد و از آن زمان ما بر اين موضوع تاكيد كرده‌ايم كه فرصت محدود است و به انحاي مختلف ايران را تشويق كرده‌ايم كه در مورد موضوعات مطروحه توضيحات ارايه كند.»
فروتا در پاسخ به سوالي در مورد ادعاهاي مطرح‌شده در خصوص ادعاي مربوط به «تورقوزآباد» هم گفت اين موضوع را كه مساله‌اي مربوط به اجراي ساز و كارهاي پادماني است، به شوراي حكام آژانس گزارش داده است. وي گفت: «اينكه اين موضوع را ۷ نوامبر به شوراي حكام گزارش كرده‌ام، نشانگر آن است كه با ايران به مرحله‌اي رسيده‌ايم كه لازم است شوراي حكام اين تشويق و تاكيد به همكاري را انجام دهد.» او در مورد اينكه آيا محدودشدن دسترسي به اينترنت در ايران بر عملكرد بازرسان يا ايمني آنها تاثيري داشته، گفت تاكنون اطلاعاتي مبني بر اينكه اين مساله بر كار آژانس در ايران تاثيري گذاشته باشد، دريافت نكرده است.
او در خصوص اينكه آيا احتمال بازگشايي پرونده موسوم به «ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي ايران» وجود دارد يا نه، گفت اين موضوعي مربوط به شوراي حكام آژانس است و او در اين رابطه گمانه‌زني نمي‌كند.
سرپرست آژانس در پاسخ به سوالي در مورد اينكه آيا آينده برجام در معرض خطر قرار دارد، گفت وظيفه تيم بازرسان و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نظارت بر حسن اجراي توافق هسته‌اي است و در مورد آينده اين توافق گمانه‌زني نمي‌كند. وي گفت بازرسان آژانس هم تا زماني كه تصميم ديگري گرفته نشده باشد، به گزارش‌دهي در خصوص وضعيت برنامه هسته‌اي ايران ادامه خواهند داد.
فروتا در ارتباط با سفر هفته آينده هيات آژانس به ايران نيز گفت اين سفر در چارچوب گفت‌وگوهاي مداوم اين نهاد و به رياست مسوول پادمان‌هاي آژانس انجام ميشود و آژانس انتظار دارد كه طرف ايراني در اين سفر در خصوص موضوعي كه او به اطلاع شوراي حكام رسانده، شفاف‌سازي كند.
حساب برجام از تورقوزآباد جدا است
در ادامه اين نشست خبري، از فروتا در مورد احتمال ارجاع پرونده ايران به شوراي امنيت سازمان ملل سوال شد. او در مورد اينكه چه كسي بايد در اين رابطه تصميم‌گيري كند، گفت: «اين مساله‌اي مربوط به اجراي ساز و كارهاي پادماني در كشورهاي عضو است و اختيار آن با شوراي حكام است. شوراي حكام اختيار قضاوت در خصوص وضعيت اجراي ساز و كارهاي پادماني در يك كشور عضو را دارد.»
وي سپس به تفكيك ميان وضعيت برجام و ادعاهاي مطرح‌شده در خصوص تورقوزآباد پرداخت و گفت: «خوب است كه بين نقش آژانس در اجراي برجام و موضوع مشخصي كه من به شوراي حكام ارايه كردم كه مربوط به اجراي توافقنامه پادماني است، تفكيك قائل شويم. موضوعي كه به اطلاع شوراي حكام رسانده‌ام، مربوط به مساله «كامل بودن» بيانيه‌هاي ايران است.»
فروتا گفت دليل ارجاع اين موضوع به شوراي حكام اين بوده است كه تيم بازرسي و سرپرست آژانس احساس كرده‌اند كه تلاش‌ها براي شفاف‌سازي در اين خصوص نيازمند حمايت شوراي حكام است تا بتوان اين موضوع را «براساس رويه‌هاي پادماني» شفاف‌سازي كرد. او گفت اين موضوع مختص ايران نيست و هر زمان كه مدير كل به اين نتيجه برسد كه شفاف‌سازي يك موضوع به حمايت شوراي حكام نياز دارد، آن موضوع را به اين شورا ارجاع مي‌كند.
سرپرست آژانس در پاسخ به اين سوال كه آيا ايران در چارچوب كاهش تعهد به برجام، محدوديتي براي بازرسان ايجاد كرده يا نه، گفت: «آژانس به عنوان چشم و گوش جامعه بين‌الملل هم در قبال برجام و هم ساز و كار پادمان‌ها عمل مي‌كند و هم از سوي شوراي حكام و كشورهاي عضو و هم از سوي ايران به رسميت شناخته شده است. تا الان همكاري‌ها و تعامل‌هاي پادماني و حمايتي كه مي‌گيرند، مثبت بوده است و اين در گزارش‌هايي هم كه به شوراي حكام ارايه كرده‌ايم، انعكاس يافته است.»
وي ابراز اميدواري كرد موضوعي كه او به شوراي حكام ارجاع كرده نيز با تعامل سازنده، به نحوي مثبت به نتيجه برسد. فروتا در مورد اينكه آيا ذرات اورانيوم ادعايي در تورقوزآباد «تهديد اشاعه‌اي» به شمار مي‌آيند، گفت تا زماني كه از سوي ايران شفاف‌سازي نشده و تهران در اين مورد توضيح نداده باشد، نمي‌تواند در اين خصوص اظهارنظر كند. وي گفت به همين دليل است كه او خواهان «تعامل پويا» با ايران است تا بتوان در اين خصوص به يك نتيجه روشن رسيد.
مخالفت آژانس با روايت ايران درباره بازرس
در ادامه اين نشست از سرپرست آژانس در خصوص اخراج يك بازرس اين نهاد از ايران سوال شد. او با بيان اينكه در نشست ۷ نوامبر اين موضوع را به اطلاع كشورهاي عضو رسانده، گفت تهران به دليلي براي مدتي از خروج يك بازرس آژانس ممانعت كرده و اين موضوع براي اين نهاد «غيرقابل قبول» است. وي افزود: «مصونيت‌ها و مزيت‌هاي بازرسان آژانس همواره بايد رعايت شود.»
او با بيان اينكه آژانس با روايت ايران در خصوص عملكرد اين بازرس موافق نيست، مدعي شد كه اين نهاد در تحقيقات اوليه خود نشانه‌اي مبني بر اينكه اين فرد آن‌طوركه ايران گفته با خود مواد منفجره به همراه داشته، نيافته است. وي گفت در سفر هفته آينده هيات آژانس به ايران، اين موضوع بار ديگر مورد بحث قرار مي‌گيرد و او اميدوار است كه چنين اتفاقي بار ديگر رخ ندهد.
انزواي امريكا به روايت نماينده روسيه
«ميخاييل اوليانوف»، نماينده دايم روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در وين و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پس از پايان نشست شوراي حكام مشاهداتش از جلسه اين شورا درباره ايران را بيان كرد. اوليانوف در توييتر نوشت: «در جلسه امروز شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مباحثات سختي درباره ايران برقرار بود. سه مشاهده اصلي من اينها بودند: ۱- عده زيادي از سياست امريكا در قبال برجام ابراز تاسف كردند؛ ۲- سخنراناني كه شمارشان حتي بيشتر [از دسته اول] بود از كاهش تعهدات هسته‌اي از سوي ايران ابراز نگراني كردند و ۳- تقريبا همه بر پايبندي كامل به برجام تاكيد كردند و امريكا كماكان منزوي ماند.»