رضا زندي
«كاهش توليد نفت، روي كاغذ!» اين، شايد بهترين تعبير براي تصميم رسمي دو روز گذشته كنفرانس اوپك و غيراوپكي‌ها باشد. وزراي نفت و انرژي 23 كشور توليدكننده نفت، بالاخره عصر ديروز به تعميق «توافق كاهش توليد نفت» به مقدار 503 هزار بشكه در روز راي دادند. به اين ترتيب، توافقي كه از سال 2017 بين اوپكي‌ها و غير اوپكي‌ها منعقد شده بود، از ژانويه 2020 به مدت سه ماه، مجموعا يك ميليون و 700 هزار بشكه در روز از توليد نفت كشورهاي اوپكي و غير اوپكي مي‌كاهد. پيش از اين قرار بود «توافق كاهش توليد نفت» تا مارس 2020، تنها يك ميليون و 200 هزار بشكه در روز از توليد 13 كشور عضو اوپك و 10 كشور غيراوپكي كم كند. (800 هزار بشكه از اوپكي‌ها و 400 هزار بشكه از غير اوپكي ها). با توافق ديروز اوپكي‌ها مجموعا حدود يك ميليون و 172 هزار بشكه از توليدشان خواهند كاست و غيراوپكي‌ها، روزانه 531 هزار بشكه از توليدشان را كم خواهند كرد. هفتمين جلسه وزراي اوپك و غيراوپك، ضمنا مصوب كرد كه ايران، ونزوئلا و ليبي همچنان از توافق كاهش توليد نفت، معاف بمانند.
چرا توافق جديد، كاهش كاغذي بود؟
آخرين گزارش قبل از برگزاري اجلاس 177 اوپك، ميزان پايبندي كشورهاي عضو «توافق كاهش توليد نفت» را 142 درصد اعلام كرده بود. به اين معنا كه كشورهاي عضو «توافق كاهش توليد نفت» حدود 500 هزار بشكه بيش از مقدار لازم (روزانه يك ميليون و 200 هزار بشكه مقرر در توافق) توليد نفت‌شان را پايين آورده بودند. عمده اين كاهش بيشتر را هم (با حدود 400 هزار بشكه در روز) عربستان انجام داده بود. بنابراين وقتي ديروز وزراي اوپك و غيراوپك تصميم گرفتند تا كاهش توليد نفت شان را 500 هزار بشكه تعميق كنند، همه به خوبي مي‌دانستند كه قرار نيست نفت بيشتري از بازار خارج شود. بلكه قرار است كاهش واقعي فعلي نفت، به طور رسمي در سهميه كاهش توليد كشورها اعمال شود. عربستان هم امكان يافت تا باري را كه خود به تنهايي بر دوش مي‌كشيد (كاهش بيشتر توليد نفت به منظور حمايت از قيمت‌ها) بر دوش همه اعضاي حاضر در «توافق كاهش توليد نفت» بگذارد. از همين جاست كه مي‌توان گفت توافق جديد اوپك و غيراوپك براي تعميق 503 هزار بشكه‌اي كاهش توليد نفت، بيشتر اعداد روي كاغذ را تغيير مي‌دهد و نفت بيشتري از بازار خارج نمي‌كند. اين توافق، صرفا تاثير كوتاه‌مدت رواني بر بازار نفت دارد. روز قبل از تصميم اوپك، قيمت هر بشكه نفت برنت حدود 61 دلار بود كه با اعلام غيررسمي تصميم اوپك، به حدود 63 دلار رسيد اما در نوسان بود.
تحريك بازار نفت با يك اظهارنظر
عبدالعزيز بن سلمان، وزير انرژي عربستان ديروز بعد از اجلاس اوپك و غيراوپك در اظهارنظري كه تاثير مستقيم بر بازار نفت داشت، اعلام كرد كه اگر اعضاي حاضر در «توافق كاهش توليد نفت» سهميه‌هاي‌شان را رعايت كنند، عربستان به تنهايي و خارج از توافق، روزانه 400 هزار بشكه ديگر هم از توليد نفتش كم مي‌كند تا كاهش توليد نفت از يك ميليون و 700 هزار بشكه در روز به 2 ميليون و 100 هزار بشكه در روز برسد. همين اظهار نظر كافي بود كه قيمت نفت به بالاتر از 64 دلار در هر بشكه برسد. سعودي اين كار را صرفا در صورتي انجام مي‌دهد كه همه اعضا به تعهد كاهش توليدشان پايبند باشند. به عبارت ساده‌تر سعودي مي‌خواهد ديگران را تشويق كند تا آنچه براي كاهش بيشتر توليد نفت تعهد كرده‌اند، انجام دهند و بعد 400 هزار بشكه‌اي كه قبلا (بيشتر از توافق) كم مي‌كرد را همچنان كاهش دهد. چه، عبدالعزيز بن سلمان، خوب مي‌دانست كه صرفا كاهش 500 هزار بشكه (كه در يكي دو ماه اخير هم بيرون از بازار بود) نمي‌تواند قيمت نفت را در هفته‌هاي پيش رو بالا نگه دارد. برخي تحليلگران، رفتار عربستان براي كاهش بيشتر توليد نفت، به نفع حفظ قيمت‌هاي بالا را ناشي از عرضه سهام آرامكو مي‌دانند. روز پنجشنبه سهام آرامكو با هر سهم 32 ريال سعودي قيمت‌گذاري شد تا ارزش اين شركت يك هزار و 700 ميليارد دلار برآورد شود. اين اما همه قصد عربستان نبود.
روس‌ها، يكي از برندگان اجلاس وين
الكساندر نوواك، وزير انرژي روسيه وقتي به وين آمد خواهان بيرون آوردن ميعانات گازي غيراوپكي‌ها از سهميه كاهش توليد بود. در اوپك، سهميه‌ها صرفا براي نفت خام توليدي كشورها در نظر گرفته مي‌شود. روسيه نيز مي‌خواست همين حكم براي غيراوپكي‌ها اعمال شود. وزير نفت ايران نيز در پيش از اجلاس اوپك، با اين پيشنهاد روسيه همراهي كرد. ديروز وزراي اوپكي و غيراوپكي تصميم گرفتند، نظام سهميه‌بندي صرفا براي توليد نفت خام اعمال شود. توليد ميعانات گازي روسيه، روزانه حدود 700 تا 800 هزار بشكه است. روسيه توانست اين توليد را بيرون از نظام سهميه‌بندي كاهش توليد ببرد. پس برنده اين اجلاس بود.
اجلاس فوق‌العاده در مارس برگزار مي‌شود
هفتمين اجلاس وزراي اوپك و غيراوپك تصميم گرفت كه معيار آمارهاي توليد نفت غيراوپكي‌ها، مانند كشورهاي اوپكي، شش منبع ثانويه بازار نفت باشد. پيش از اين خود كشورها آمار توليدشان را ارايه مي‌كردند. اين موضوع امكان عدم رعايت واقعي سهميه‌ها را بيشتر مي‌كرد. وزرا همچنين تصميم گرفتند تا يك جلسه فوق‌العاده در ماه مارس برگزار كنند. حسين كاظم‌پور اردبيلي، نماينده ايران در هيات عامل اوپك به عنوان نايب‌رييس دوره‌اي هيات عامل در سال 2020 انتخاب شد و الجزاير نيز رياست دوره بعد كنفرانس اوپك را بر عهده گرفت.
دوگانه روسي چطور قابل حل است؟
اين درست كه عربستان هم به خاطر تامين بودجه‌اش و هم براي فروش بهتر سهام آرامكو به قيمت بالاي نفت نياز دارد. جدا از آن، نكته ديگري هم قابل توجه است؛ روسيه به دليل تغيير نظام مالياتي‌اش از پايه درآمد به پايه سود و به خاطر جبران كاهش درآمدهاي دولت از محل ماليات، نياز به قيمت بالاي نفت دارد. از طرفي، تغيير نظام مالياتي شركت‌هاي نفتي روسي را به سمت افزايش توليد نفت هدايت خواهد كرد و اين دو گانه پيچيده‌اي است كه معلوم نيست روس‌ها چطور مي‌خواهند آن را مديريت كنند. يعني هم به توافق كاهش توليد پايبند باشند تا قيمت نفت افزايش يابد هم ماليات بر سودشان را افزايش دهند كه لاجرم باعث توليد نفت خواهد شد.!
رابطه قيمت نفت با انتخاب ترامپ!
برخي كارشناساني كه رفتار برخي كشورهاي حامي قيمت بالاي نفت را رصد مي‌كنند، يك نظريه ديگر را هم مطرح مي‌كنند. قيمت‌هاي بالاي نفت باعث توليد بيشتر نفت شيل مي‌شود و اين مي‌تواند موقعيت ترامپ را در امريكا تقويت كند. در اين باره بعدا خواهم نوشت. به هر حال عده‌اي اين طور تحليل مي‌كنند كه يك هدف بالا نگه داشتن قيمت‌هاي نفت، تقويت توليد نفت شيل (كه رشد توليدش كند شده است) و تقويت موقعيت ترامپ (در آستانه انتخابات امريكا) است.
نامه‌اي بعد از تحريم‌ها: كاهش يك بشكه هم نمي‌پذيريم
ايران به خاطر تحريم‌ها، مدت‌هاست كه از حضور در «توافق كاهش توليد نفت» معاف است. وزير نفت ايران هم كار زيادي در اجلاس 177 اوپك نداشت. او فقط در وين اعلام كرد كه پيش از اجلاس اوپك، نامه‌اي به رييس ونزوئلايي كنفرانس اوپك نوشته و تاكيد كرده است كه «ايران به خاطر شرايط خاص و فشارهاي غيرقانوني امريكا، كاهش غيرداوطلبانه از سهميه‌هاي توليد نفتش داشته است. برخي كشورهاي ديگر هم هستند كه كمتر از سهميه‌هاي مصوب‌شان نفت توليد مي‌كنند. به همين دليل عده‌اي از كشورها از فرصت استفاده كرده و توليد نفت‌شان را افزايش داده‌اند.» زنگنه درباره محتواي نامه‌اش ادامه داد: «من اعلام كرده‌ام كه اگر تحريم‌ها برداشته شود، هيچ محدوديتي را براي توليد نفت ايران نخواهم پذيرفت و در بالاترين حد ظرفيت نفت ايران، توليد خواهم كرد. در آينده آنهايي كه بيشتر توليد كرده‌اند بايد توليد نفت‌شان را بيشتر كاهش دهند. اين حق مردم ماست و من اينجا بر آن اصرار دارم. از جانب مردم ايران مي‌گويم كه يك بشكه از كاهش غيرمنطقي توليد نفت را نخواهم پذيرفت.» معلوم است كه مخاطب اين حرف‌هاي زنگنه چه كشورهايي هستند.»
اوپك 7 ساعته و موضوعي كه قابل توجه است
جلسه اوپك 177، بيش از 7 ساعت طول كشيد چون عراق و عربستان بر سر ميزان كاهش عراق با هم اختلاف نظر داشتند. نهايتا هم عراق پذيرفت تا 50 هزار بشكه بيش از قبل، از توليد نفتش كم كند. روزي بالاخره مشابه اين جلسه درباره ايران خواهد بود. يعني مباحث بر سر ميزان افزايش توليد نفت ايران باز خواهد شد. روزي كه تحريم‌ها لغو شده باشد و ايران بتواند توليدش را حداقل به اندازه قبل برگرداند. هر چه اين روز ديرتر برسد، كار بسيار سخت‌تر خواهد شد. اين موضوعي است كه بايد به آن توجه كرد.