سه نكته درباره اوپك 177
حميدرضا شكوهي
نشست 177 اوپك، نشست داغي نبود و اين قابل پيش‌بيني بود. اما توجه به سه نكته در همين نشست مي‌تواند چشم‌اندازي از بازار نفت و البته وضعيت ايران را ترسيم كند:
1- مهم‌ترين پيام نشست 177 اوپك، شايد تداوم پررنگ‌تر شدن جايگاه
اوپك پلاس بود.
ديگر، دوره‌اي كه نشست اوپك به تنهايي تكليف بازار نفت را مشخص مي‌كرد گذشته و آنچه اكنون نقش مكمل و البته تعيين‌كننده را ايفا مي‌كند، نظر كشورهاي توليدكننده نفت غير عضو اوپك است. رشد توليد نفت روسيه و امريكا و ساير كشورهاي توليدكننده غير عضو اوپك، روز به روز جايگاه اوپك را كمرنگ‌تر كرده است. فراموش نكنيم كه فقط ميزان توليد نفت دو كشور امريكا و روسيه روي هم، بيش از دوسوم كل توليد نفت اوپك است. پس نشست مشترك وزارتي اوپك و غيراوپك، اهميتي بيش از گذشته داشت چون تصميم نهايي، نه در نشست 177 اوپك، بلكه در هفتمين نشست مشترك اوپك و غيراوپك بايد تاييد و اعلام مي‌شد. اين حضور پررنگ غيراوپك در بازار، هم با توجه به سياست‌هاي جاه‌طلبانه پوتين، نفوذ روس‌ها را به مرور زمان در بازار افزايش مي‌دهد و هم موجب افزايش قدرت تاثيرگذاري امريكا در بازار، براي توجيه پذيرتر كردن قيمتي توليد نفت شيل خواهد شد.
2- توليد 14 عضو اوپك در نوامبر، 29 ميليون و 650 هزار بشكه در روز بود و نشست 177 اوپك با هدف تصميم‌گيري درباره كاهش توليد روزانه نيم ميليون بشكه برگزار شد؛ تصميمي كه پنجشنبه شب نهايي شد تا ميزان كاهش توليد نفت در بازار با احتساب توافق قبلي به روزانه يك ميليون و 703 هزار بشكه در روز برسد. سهم اعضاي اوپك در توافق براي تعميق كاهش توليد نفت روزانه ۳۷۲ هزار بشكه و سهم كشورهاي غيرعضو اوپك ۱۳۱ هزار بشكه خواهد بود.
آمار ماه نوامبر و ماه‌هاي پيش از آن نشان مي‌دهد عراقي‌ها مهم‌ترين ناقض توافق اوپك بودند و شايد اين نقض توافق توسط عراق باز هم ادامه پيدا كند. ميزان توليد نفت عراق در سال‌هاي اخير به‌طور مداوم افزايش يافته و در ماه نوامبر به روزانه 4 ميليون و 640 هزار بشكه رسيده كه فراتر از سقف توافق كاهش توليد است. گويا مهم‌ترين چالش در نشست اوپك بين عربستان و عراق بوده كه اولي بيش از توافق، كاهش توليد داشته و دومي بيش از توافق توليد كرده است. با كاهش توليد نفت ايران به دليل تحريم‌ها، حالا عراق به مهم‌ترين بازيگر اوپك پس از عربستان تبديل شده و با توجه به برنامه‌هاي افزايش توليد عراق، اين تاثيرگذاري باز هم افزايش مي‌يابد. ناگفته پيداست كه ما هم ميادين نفتي مشتركي با عراقي‌ها داريم و سرعت گرفتن رقيب در افزايش توليد، چندان به سود
ما نيست.
3- زماني بيژن زنگنه گفته بود آنچه در اوپك تعيين‌كننده است، بشكه‌هاي نفت است و بايد ظرفيت توليد خود را بالا ببريم تا در اوپك تاثيرگذار باشيم. زنگنه در دوره پسابرجام، نقش تعيين‌كننده ايران در اوپك را بازگرداند و توليد نفت ايران در مدت زمان كوتاهي به چهار ميليون بشكه در روز رسيد. اما حالا زنگنه در شرايطي در نشست اوپك شركت مي‌كرد كه ميزان توليد نفت ايران بر اساس گزارش گلوبال‌پلاتس، حدود 2 ميليون و 150 هزار بشكه است كه بخش اعظم آن در داخل كشور مصرف مي‌شود و اين يعني ايران، نقش چنداني در بازار جهاني نفت ندارد. اما زنگنه به همان موضع پيشين ايران براي مستثني شدن از توافق كاهش توليد پافشاري و آن را تكرار كرد و با تاكيد بر اينكه «اگر تحريم‌ها برداشته شود، من هيچ محدوديتي را براي توليد ايران نخواهم پذيرفت و در بالاترين حد ظرفيت ايران توليد خواهم كرد» صراحتا از دبيركل اوپك خواست به اعضا اعلام كند، كاهش توليد ايران به دليل «شرايط خاص و كاهش غيرداوطلبانه تحت فشارهاي غيرقانوني امريكا» است. اين تاكيد فقط براي اين است كه در آينده، هر زماني كه تحريم‌ها لغو شد، مانعي براي افزايش توليد نفت ايران وجود نداشته باشد.
فرض كنيم كه تحريم ايران به هر دليلي لغو شود، در آن صورت توليد نفت ايران حدود يك ميليون و 800 هزار بشكه در روز افزايش مي‌يابد كه بيش از كل توافق اوپك و غيراوپك براي كاهش توليد است! آنهايي كه در داخل، تاكيد مداوم زنگنه بر مستثني بودن ايران از توافق كاهش توليد را به دليل توليد پايين ايران به مضحكه مي‌گيرند، فقط امروز را مي‌بينند، نه روزي كه تحريم لغو شود و ايران با اتكا به همين تاكيدات زنگنه، مجوز قانوني براي بازگرداندن توليد نفت خود به ميزان قبل را خواهد داشت؛ بدون آنكه متهم نقض توافق شود.