گذار از خام‌فروشي
محمدعلي خطيبي
براي بازگشت سريع ايران به بازار نفت و بازپس‌گيري سهمش، دو مانع اساسي پيش رو است؛ اول از همه مشكلاتي كه در داخل كشور وجود دارد مانند به‌روز نبودن تكنولوژي و بحث‌هاي فني كه مي‌تواند روند بازگشت توليد به مدار قبل از تحريم را زمان‌بر كند. مانع ديگر بازاريابي است. هر زمان كه نفت ايران از بازار كنار گذاشته شد، مشتريان نفت ساير كشورها را جايگزين نفت ايران كردند، بنابراين بايد تلاش‌هاي بيشتري در امر بازاريابي و ترغيب خريدارهاي سابق داشت.
موردي كه بايد به آن اشاره كرد اين است كه باتوجه به شرايط بازار و توافق كاهش بيشتر توليد توسط اوپك و غيراوپك، به نظر مي‌رسد مانع بازار از ارجحيت بيشتري نسبت به مانع فني برخوردار است، به‌گونه‌اي كه اگر تكنولوژي و دانش‌هاي فني به‌گونه‌اي باشد كه سطح توليد سريعا به قبل از تحريم بازگردد، بايد بازاريابي در اولويت سياست‌ها و راهبردهاي دستگاه‌هاي متولي قرار گيرد.اما نكته‌اي كه بايد به آن توجه كرد، درس گرفتن از دو دوره تحريم‌هاي گذشته و فعلي است. در هر دوره تحريم‌ها فروش نفت خام ايران به‌شدت كاهش يافت در حالي كه فروش فرآورده‌هاي نفتي با مانع روبه‌رو نبود. شرط مهم براي كاهش آسيب‌پذيري كشور عبور از خام‌فروشي و حركت به سمت توليد فرآورده‌ها و محصولات باارزش است. در صنايع بالادستي، چشم‌اندازها، دستورات و پيشنهادات فراواني براي عبور از خام‌فروشي مطرح شده اما اين موارد تاكنون در حد نوشته باقي مانده و به سياست‌هاي جامعي تبديل نشده است. بايد به اين جمع‌بندي رسيد كه تنها زماني مي‌توان تكانه‌هاي تحريمي را به‌شدت كاهش داد كه نفت خامي صادر نشود و به جاي آن فرآورده‌هاي نفتي توليد و صادر شود. حتي مشاهده شده كه كشورهاي خريدار نفت خام ايران، با تبديل نفت به فرآورده‌هاي ديگر، آن را به ما مي‌فروشند. تقريبا اغلب كشورهاي خريدار نفت، نه تنها نفت خام را مصرف نمي‌كنند بلكه آن را براي تبديل به محصولات جانبي ديگر در پالايشگاهاي‌شان خريداري مي‌كنند.
عبور از خام‌فروشي نه تنها كشور را در مسير بهتري قرار مي‌دهد، بلكه مي‌تواند زمينه‌هاي حضور افراد تحصيلكرده و جوياي كار را در اين صنعت فراهم كند. در كشور با وجود اينكه محصولات جانبي نفتي توليد مي‌شود، اما براي خوراك پتروشيمي‌هاست و
به صورت محصولي جهت صادرات و افزايش درآمد از آن استفاده نمي‌شود.
اميدواريم به سمتي حركت كنيم كه حتي يك قطره نفت خام نيز صادر نكنيم تا دغدغه تحريم و مشكلات نشأت گرفته از آن ايجاد نشود. بايد گذار از خام‌فروشي به صورت جدي‌تري در دستور كار دولت‌ها و مجلس‌ها قرار گيرد.