طرف‌هاي درگير ليبي و سوريه
به خواست آتش‌بس
پوتين و اردوغان گردن نهادند
قدرت‌نمايي ديپلماسي فردمحور
شهاب شهسواري
چهار روز بعد از ديدار ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، درخواست اين دو قدرت منطقه‌اي براي برقراري آتش‌بس در استان ادلب سوريه و ليبي، مورد موافقت طرف‌هاي درگير قرار گرفت. مسكو و آنكارا در بحران‌هاي ليبي و سوريه، هر يك از طرفي متفاوت حمايت مي‌كنند، در سوريه، مسكو حامي دولت مركزي سوريه و تركيه حامي شورشيان مسلح در استان ادلب است؛ در ليبي، تركيه از دولت وفاق ملي به رهبري فايز سراج حمايت مي‌كند و به تازگي نظاميان تركيه را براي حمايت از پايتخت ليبي به اين كشور اعزام كرده است؛ در برابر در ليبي مسكو متهم است كه از نيروهاي شورشي تحت رهبري خليفه حفتر، ژنرال پيشين ارتش معمر قذافي حمايت مي‌كند، هر چند ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه گفته است كه هيچ يك از پيمانكاران روس حاضر در ليبي، از طرف دولت و ارتش روسيه ماموريتي ندارند. پوتين و اردوغان، بعد از حل بحران چند‌ماهه در روابط دو كشور در سال‌هاي 2015 و 2016 كه با سرنگوني يك فروند جنگنده روس در آسمان سوريه توسط پدافند هوايي تركيه آغاز شد، در طول سه سال گذشته، روابط بسيار نزديكي با يكديگر آغاز كرده‌اند، به همين دليل، ديدارهاي دوجانبه ميان اين دو رهبر، نقش عمده‌اي در سرنوشت بحران‌هاي منطقه‌اي پيدا كرده است. ديدار چهارشنبه هفته گذشته پوتين از استانبول، بعد از سفر او به دمشق و ديدارش با بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه، زمينه‌ساز آتش‌بسي تازه در مناطق كاهش تنش ادلب در خاك سوريه شد.
آتش بس در ادلب
در طول هفته‌هاي گذشته، ارتش سوريه با تاكيد بر نقض توافق كاهش تنش توسط تركيه و گروه‌هاي تروريستي مستقر در ادلب، عملياتي را براي بازپس‌گيري اين بخش از سرزمين سوريه آغاز كرده‌بود. بر اساس توافق سه‌جانبه ميان ايران، روسيه و سوريه در فرآيند آستانه، مقرر شده‌بود كه تضمين كاهش تنش در استان ادلب بر عهده تركيه باشد، اما دمشق، تهران و مسكو، همواره از ناتواني تركيه در اجراي مسووليت‌هايش از جمله جدا كردن گروه‌هاي شبه‌نظامي مخالف دولت از گروه‌هاي تروريستي در استان ادلب و جلوگيري از حملات تروريستي از اين استان به ديگر نقاط سوريه اعتراض كرده‌بودند. آنكارا اما براي حل مشكل در استان ادلب، براي توسل به ساز و كار آستانه تلاشي نكرده است و مستقيما با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه كه ارتشش بزرگ‌ترين حامي دولت سوريه است وارد گفت‌وگو شد.بر اساس گزارش‌ها از صبح روز يكشنبه توقف درگيري‌ها در مناطق كاهش تنش آغاز شده است. 24 ساعت قبل از آغاز آتش‌بس نيروهاي ارتش سوريه حملات گسترده‌اي را به مواضع گروه‌هاي مسلح در استان ادلب انجام دادند. وزارت دفاع تركيه تاكيد كرده است: « اين آتش بس بر اساس توافق ميان تركيه و فدراسيون روسيه براي توقف حملات زميني و هوايي، جلوگيري از ايجاد موج جديد مهاجران و بازگشت اوضاع به شرايط عادي در منطقه كاهش تنش ادلب، اجرايي شده است.» اين آتش بس به گفته ژنرال يوري بورنكف، فرمانده مركز آشتي سوريه قرار بود از بعدازظهر روز پنجشنبه اجرايي شود (يك روز بعد از ديدار پوتين و اردوغان)، اما به دلايل نامشخصي، اجرايي شدن آن تا بامداد روز يكشنبه به تاخير افتاد.
آتش‌بس ليبي
بر خلاف سوريه، ولاديمير پوتين مدعي است كه دولتش نقش مستقيمي در بحران ليبي بازي نمي‌كند، با اين حال، صدور بيانيه مشترك پوتين و اردوغان براي آتش‌بس در غرب ليبي، روز يكشنبه از سوي هر دو طرف درگيري‌ها، يعني دولت به رسميت شناخته شده بين‌المللي وفاق ملي كه از پشتيباني تركيه برخوردار است و شبه‌نظاميان موسوم به «ارتش ملي ليبي» تحت رهبري خليفه حفتر كه از حمايت مصر، امارات متحده عربي، عربستان سعودي و به صورت پنهاني روسيه و فرانسه برخوردار است، پذيرفته شد. سخنگوي گروه شبه‌نظامي «ارتش ملي ليبي»، احمد المسماري، با انتشار ويديويي در شبكه‌هاي اجتماعي تاييد كرد كه اين گروه «مادامي كه طرف‌هاي ديگر درگيري به آتش‌بس پايبند باشند» به آتش‌بس پايبند خواهد ماند.
گروه شبه‌نظامي وابسته به خليفه حفتر كه در طول يك سال گذشته بخش اعظم خاك ليبي، منهاي بندر كليدي سرت و پايتخت طرابلس را در كنترل خود دارد، درست از يك ماه پيش (12 دسامبر) عملياتي جديد براي تصرف طرابلس و سرنگوني دولت به رسميت شناخته شده بين‌المللي را آغاز كرد. درست 10 روز پيش از آتش‌بس، دوم ژانويه سال جاري ميلادي، پارلمان تركيه قانون اعزام نظاميان تركيه را به خاك ليبي براي حفاظت از دولت مشروع اين كشور به تصويب رساند، بر اساس اين قانون، دولت تركيه تا يك سال آينده اختيار دارد نظاميان تركيه را براي دفاع از دولت مركزي اين كشور به خاك ليبي اعزام كند. استقرار نيروهاي تركيه به دستور رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور اين كشور از يكشنبه هفته پيش در طرابلس آغاز شده است. در برابر رسانه‌ها از حضور شبه‌نظاميان پيمانكار روس، در قالب گروه شبه‌نظامي «ارتش ملي ليبي» خبر مي‌دهند، با اين حال ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه مدعي شده است كه هيچ يك از روس‌هاي حاضر در ليبي از سوي دولت روسيه ماموريتي ندارند. به هر تقدير، با اجراي آتش‌بس روز يكشنبه در ليبي، مشخص است كه به همان اندازه كه آنكارا و مسكو بر طرف‌هاي درگير در سوريه كنترل دارند، در ليبي هم توانايي اثرگذاري بالايي در تصميم‌گيري حفتر و سراج دارند.
توصيه عجيب پوتين به اسد: ترامپ را به دمشق دعوت كن
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه در سفر اخيرش (سه‌شنبه 17 دي) به دمشق، به بشار اسد همتاي سوري خود توصيه كرده است از دونالد ترامپ براي سفر به دمشق دعوت كند. خبرگزاري تاس روسيه عصر يكشنبه با انتشار اين خبر نوشت: پوتين امروز در مصاحبه‌اي با شبكه خبري كانال يك روسيه، همچنين براي فرستادن اين دعوتنامه به رييس‌جمهوري امريكا اعلام آمادگي كرد. براساس گزارش تاس، بشار اسد در پاسخ به اين توصيه پوتين، به ماجراي تاريخي سفر «پل حواري» يكي از حواريون از بيت‌المقدس به دمشق، اشاره كرده و به مزاح گفت كه «اگر ترامپ از اين مسير سفر كند، خوب است. » پوتين در جريان سفرهفته گذشته به دمشق، پيشنهاد دعوت از ترامپ را مطرح كرد و گفت كه رييس‌جمهوري امريكا از پس اين كار برمي‌آيد. پوتين خطاب به اسد گفت: ترامپ را دعوت كن و او مي‌آيد. بشار اسد نيز براي انجام اين كار اعلام آمادگي كرد و پوتين در پاسخ گفت: من به او (ترامپ) در مورد اين مساله خواهم گفت.