سارا معصومي
بيست و چهارمين روز ژانويه 2020 ميلادي به «جمعه اعتراض» در عراق تبديل شد. 17 سال پس از روزهايي كه ايالات متحده امريكا تصميم گرفت به اسم مبارزه با تروريسم حكومت متحد قبلي خود يعني صدام حسين را ساقط كند، ميليون‌ها عراقي خود را به ميدان التحرير و ديگر خيابان‌هاي پايتخت اين كشور رساندند تا يكصدا فرياد «امريكا برو بيرون» را سر بدهند. خبرنگاران رسانه‌هاي متفاوت منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي خود را به بغداد رساندند تا از نزديك شاهد شبه انقلابي در اين كشور عليه حضور نيروهاي امريكايي باشند، نيروهايي كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا مي‌گويد فعلا قرار نيست آنها را به خانه بازگرداند. تنها 48 ساعت پس از آنكه برهم صالح، رييس‌جمهور عراق در داووس سوييس با همتاي امريكايي خود ديدار كرده و دست دوستي داد، عراقي‌ها حضور در خيابان‌هاي پايتخت را از ساعت 8 بامداد آغاز كردند و هر چه عقربه‌هاي ساعت به ظهر روز جمعه نزديك‌تر مي‌شد بر جمعيت حاضر نيز افزوده مي‌شد. برخي در اعتراض به تداوم حضور امريكا در كشورشان كفن پوشيده و قسم خوردند كه تا خروج آخرين سرباز امريكايي از عراق از پاي نخواهند نشست، برخي پرچم‌هاي عراق در دست از دولتمردان خود مي‌خواستند كه مانع از عمليات‌هاي نظامي امريكا در زمين و حريم هوايي امريكا شوند. عراقي‌ها در حالي ديروز را به عنوان روز اعتراض به حضور امريكا در كشورشان انتخاب كردند كه در يك ماه گذشته نيروهاي امريكايي يك بار به پايگاه‌هاي متعلق به جريان حشدالشعبي حمله كرده و بيش از 30 تن را كشته يا زخمي كرده‌اند همچنين با هدف قرار دادن دو خودرو در نزديكي فرودگاه بين‌المللي بغداد دست به ترور سردار سپهبد شهيد قاسم سليماني و همراهان او از جريان حشدالشعبي عراق زدند. ايران از نخستين ساعات شهادت سردار سليماني اعلام كرد كه انتقام خون او، خروج فوري و بي‌قيد و شرط نيروهاي امريكايي از منطقه به خصوص عراق خواهد بود.
نه به امريكا، نه به اشغالگري
خبرگزاري رويترز در گزارش اوليه از تظاهرات در عراق نوشت: مقتدي صدر، روحاني شيعه خواهان تظاهرات ميليوني مردم عراق عليه حضور نيروهاي امريكايي شد و بر همين اساس از صبح روز جمعه صدها هزار نفر از ساكنان بغداد در خيابان‌ها شعار اخراج امريكا را سر دادند. بسياري از عراقي‌ها با خانواده‌هاي خود در خيابان‌ها حاضر شدند و شعار دادند:«نه به امريكا، نه به اشغالگري.» همزمان با افزوده شدن بر جمعيت حاضر در خيابان‌هاي بغداد بر ميزان تدابير امنيتي اطراف سفارتخانه امريكا در منطقه سبز بغداد هم افزوده شد. از زماني كه سردار سليماني در عراق به شهادت رسيده بر ميزان حملات به منطقه سبز و محل سفارتخانه امريكا در اين منطقه افزوده شده است. براساس آمار رسمي اعلام شده، قريب به 5000 نيروي امريكايي در عراق مستقر هستند. عراقي‌ها حملات پراكنده و بدون حساب و كتاب امريكا به مواضع امنيتي و نظامي در اين كشور را نقض حاكميت و تماميت ارضي خود دانسته و خواهان پايان يافتن آن هستند. پس از ترور سردار سليماني و ابومهدي مهندس در عراق، پارلمان اين كشور در جلسه‌اي فوري، طرح خروج نيروهاي امريكايي از اين كشور را به تصويب رساند اما دولت امريكا مي‌گويد چنين طرحي را به رسميت نمي‌شناسد و فعلا قصد خروج از اين كشور را ندارد. دونالد ترامپ در نخستين واكنش به اين طرح پارلمان عراق اعلام كرده بود كه اگر عراقي‌ها خواهان خرج نيروهاي امريكايي هستند بايد هزينه‌اي كه در اين سال‌ها براي آنها از سوي امريكا شده را پرداخت كنند. تظاهرات روز گذشته مردم عراق در اعتراض به حضور نظامي امريكا در برخي رسانه‌ها با تحليل‌هاي ضد ايراني هم همراه بود و به عنوان نمونه خبرگزاري رويترز در بخش‌هايي از يك گزارش تكميلي در اين باره نوشت: تظاهراتي كه به درخواست مقتدي صدر به راه افتاد، متمركز بر درخواست براي خروج نيروهاي امريكايي بود اما برخي از معترضاني كه در چند ماه گذشته در اعتراض به ناكارآمدي دولت همچنين حضور ايران در اين كشور به خيابان‌ها آمده بودند، نگران هستند كه مطالبه آنها زير سايه اين اعتراض‌هاي اخير قرار بگيرد. اين رسانه انگليسي در ادامه نوشت: مقتدي صدر مخالف حضور هر گونه نيروهاي خارجي در عراق است اما اخيرا و به خصوص پس از ترور سردار سليماني و برخي مقام‌هاي حشدالشعبي به ايران نزديك شده و خروج نيروهاي امريكايي از عراق را به اصلي‌ترين مطالبه خود تبديل كرده است. در حالي كه برخي رسانه‌هاي داخلي عراق ميدان التحرير را به عنوان مركز اعتراض‌ها معرفي كردند اما رويترز در گزارشي ميداني از بغداد نوشته كه ميدان التحرير به نمادي براي اعتراض‌هاي عمومي عليه دولت عراق تبديل شده لذا معترضان روز گذشته ميدان الحريه را به عنوان نماد اعتراض به حضور نيروهاي امريكايي در كشورشان انتخاب كردند. رائد ابوزهرا يكي از حاضران در اين اعتراض‌ها به رويترز مي‌گويد: ما مي‌خواهيم همه بروند از امريكا تا اسراييل همچنين سياستمداران فاسدي كه در راس قدرت هستند. ما از اعتراض‌ها به دولت در ميدان التحرير هم حمايت مي‌كنيم اما مي‌دانيم كه چرا صدر اين ميدان را به عنوان نماد اعتراض به حضور نيروهاي امريكايي انتخاب كرده تا آنچه در التحرير مي‌گذرد هم از نظرها دور نماند.
باز هم مقتدي صدر و امريكا ستيزي
وال استريت ژورنال در گزارشي در اين باره مي‌نويسد: باز هم دشمن هميشگي امريكا در عراق يعني مقتدي صدر در پشت پرده اعتراض‌هاي روز جمعه ايستاده است. او نخستين روحاني شيعه عراقي بود كه خواهان مبارزه مسلحانه عليه نيروهاي امريكايي شد. حالا پس از دو دهه دوباره او خود را در راس جبهه مقاومت عليه حضور نيروهاي امريكايي در عراق قرار داده و البته اين بار از حمايت ايران هم برخوردار است. حمله امريكا به نيروهاي حشدالشعبي همچنين هدف قرار دادن قاسم سليماني عملا به ضرر رابطه بغداد و واشنگتن تمام شده است. بسياري از معترضان از شامگاه پنجشنبه حركت به سمت بغداد را آغاز كرده بودند تا بتوانند با طلوع خورشيد در پايتخت عراق به صف معترضان بپيوندند. يكي از نمايندگان مقتدي صدر در جمع معترضان گفت: ما از تمام ابزارهاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي همچنين از توان خود براي بسيج عمومي استفاده خواهيم كرد تا شاهد بيرون رفتن نيروهاي امريكايي از عراق و پايان يافتن روزهاي اشغال باشيم. وال استريت ژورنال در ادامه اين گزارش مي‌نويسد: با وجود فضاي ضد امريكايي كه بر عراق مستولي يافته اما برخي از مقام‌هاي عراقي اعتقاد دارند كه خروج نيروهاي امريكايي از اين كشور در اين مقطع مي‌تواند به ضرر امنيت عراق باشد آن هم در شرايطي كه خطر بازگشت نيروهاي داعش به برخي از مناطق اين كشور همچنان وجود دارد. در حالي كه دونالد ترامپ، عراق را به وضع تحريم در صورت اصرار بر خروج نيروهاي امريكايي تهديد كرده است، عراقي‌ها هم نگران هستند كه عملياتي شدن اين تهديد بتواند به حصر سياسي و اقتصادي اين كشور در كنار ناامني‌هاي پراكنده در آن تبديل شود.
عدد مهم نيست، پيام ابلاغ شد
الجزيره در گزارشي ميداني از بغداد نوشت: استقبال مردم از فراخوان ضدامريكايي مقتدي صدر بسيار قابل توجه است. مهم نيست كه يك ميليون نفر به خيابان‌ها آمدند يا كمتر از آن. جمعيتي كه در خيابان‌هاي بغداد ديده مي‌شوند، مطمئن هستند پيامي را كه بايد به طرف امريكايي رسانده‌اند. بسياري از معترضان با پاي پياده از ديگر شهرها خود را به بغداد رساندند آن هم در حالي كه پرچم‌هاي عراق را در دست داشتند و برخي از آنها كفن‌پوش بودند. مريم 18 ساله در اين باره به الجزيره مي‌گويد:«آمده‌ام تا نسبت به حضور امريكا در كشورم اعتراض كنم. ما مي‌خواهيم كشور خود را از يوق اين زنجيرهاي سركوب رها كنيم. امريكا به دنبال تامين منافع خود در منطقه است و ما هم از اين كشور مي‌خواهيم كه از عراق بيرون برود.»
عاليه معترض ديگري كه از شهر صدر آمده مي‌گويد:«اشغال عراق توسط امريكا همه چيز را از ما گرفته است. چيزي براي از دست دادن نداريم. از 2003 تاكنون(حمله امريكا به عراق و اشغال اين كشور) ما اعتبار خود را از دست داده و از يك زندگي نرمال محروم شده‌ايم. نه حقوق و نه شغل مناسب داريم. مي‌خواهيم امريكا از كشور ما بيرون برود.»
رفراندوم ضد امريكايي
تظاهرات روز جمعه بازتاب گسترده‌اي در رسانه‌هاي امريكايي داشت هر چند كه بسياري از آنها فعلا به پوشش صرفا خبري اين تظاهرات بسنده كردند و از تاثير آن بر تصميم دولت امريكا يا وادار شدن ترامپ به كاستن از تعداد نيروهاي امريكايي در عراق سخني به ميان نياوردند. نيويورك تايمز در اين باره نوشت: تظاهرات روز جمعه نخستين اعتراض رسمي به حضور نيروهاي امريكايي از زمان تصويب طرحي در پارلمان اين كشور براي خروج امريكايي‌ها از عراق بود. برخي از مقام‌هاي عراقي كه در هدايت و رهبري اعتراض‌ها دست داشتند، مي‌گويند حضور در اين اعتراض‌ها مانند راي دادن در رفراندومي درباره تصميم اخير پارلمان عراق براي خروج نيروهاي امريكايي است. هر چند كه اين راهپيمايي با دقت برنامه‌ريزي شده بود و بسياري مقتدي صدر را چهره‌اي پوپوليست در عراق مي‌دانند اما اعتراض‌هاي روز جمعه نشان داد كه مردم عراق خواهان برخورداري از دولت و اقتصادي هستند كه منافع عراقي‌ها را در اولويت قرار دهد و نه منافع كشورهاي بيگانه را. هر چند كه به نظر مي‌رسد، رسيدن به چنين مرحله‌اي آسان نباشد اما رفتارهاي اخير امريكا در عراق اين كشور را از چشم بسياري از سياسيوني كه پيش از اين مدافع تداوم حضور امريكا بودند هم انداخته است. نيويورك تايمز در ادامه مي‌نويسد: اين اعتراض‌ها برخلاف اعتراض‌هاي خودجوش و مملو از حركت‌هاي احساسي كه در چند ماه اخير در عراق و در ميدان تحرير پيش رفته، برنامه‌ريزي شده و با شعار مشخص و به دور از رفتارهاي احساسي بود. بخش اعظمي از معترضان را شيعيان تشكيل مي‌دادند.
تبعات يك ترور
خط تحليلي واحدي كه در گزارش تمام رسانه‌هاي بين‌المللي درباره اعتراض‌هاي روز جمعه در عراق ديده مي‌شد، اشاره به تاثير ترور سپهبد شهيد سليماني بر افزايش اعتراض‌ها نسبت به حضور امريكا در عراق است. پس از ترور سردار سليماني توسط نيروهاي امريكايي بسياري از تحليلگران مسائل منطقه به شمول كارشناسان روابط ايران و امريكا اعتقاد داشتند كه اين عمليات تروريستي امريكا را بايد نقطه عطفي در رابطه ايران و امريكا دانست اما كم نبودند تحليلگراني كه از تبعات اين اقدام دونالد ترامپ بر عراق و حضور نيروهاي امريكايي در اين كشور نوشتند. پس از شركت ميليوني عراقي‌ها در مراسم تشييع سپهبد شهيد قاسم سليماني همچنين شهداي حشدالشعبي اين گمانه بيش از پيش تقويت شد كه فضاي ضدامريكايي در عراق تحريك شده و به اين سهولت آرام نخواهد گرفت.
الجزيره در تحليلي دراين‌باره نوشته بود: از آنجا كه اين عمليات امريكايي‌ها منجر به منازعه مستقيم ميان ايران و امريكا نشد، مي‌توان گفت كه تاثيرات آن بر عراق بيشتر خواهد بود. اين عمليات امريكايي‌ها مي‌تواند دو سناريو متفاوت را در عراق كليد بزند: در نخستين سناريو اگر امريكايي‌ها تحت فشارهاي عراق نيروهاي خود را از اين كشور خارج كنند، ايران برنده ميدان خواهد بود. هر چند كه دونالد ترامپ تهديد به تحريم عراق كرده اما اگر واشنگتن ناگزير به اين خروج شود اين احتمال وجود دارد كه بخشي از بدنه سياسي در امريكا از اين عقب‌نشيني استقبال كنند. شايد هم اين عقب‌نشيني الزاما نظامي نباشد و بيشتر جنبه سياسي داشته باشد. در اين سناريو امريكايي‌ها مي‌توانند جابه‌جايي نيروهاي خود را كليد بزنند مثلا آنها را به شمال عراق و منطقه كردستان ببرند. در چنين شرايطي عراق براي نخستين بار از سال 2003 ميلادي با شرايطي روبه‌رو مي‌شود كه در آن از حمايت نظامي نيروهاي امريكايي برخوردار نخواهد بود. البته كه مردم عراق در 17 سال گذشته از حضور امريكا در اين كشور هم سودي نبرده‌اند. در اين مدت پروژه دموكراسي‌سازي امريكا در اين كشور با مختصات مد نظر واشنگتن شكست خورده، اشغالگري افزايش پيدا كرده، احساسات قومي و قبيله‌اي تقويت شده و بر تعداد گروه‌هاي شبه نظامي فعال در اين كشور هم افزوده شده به گونه‌اي كه در برخي مقاطع عراق تا مرحله جنگ داخلي پيش رفته است. در سناريوي دوم، امريكا به دلايل استراتژيك از عقب‌نشيني از عراق سر باز مي‌زند و در چنين شرايطي دولت فعلي در عراق از سوي امريكايي‌ها براي كاستن از آنچه آنها نفوذ ايران در اين كشور مي‌دانند تحت فشار قرار خواهد گرفت. شوراي آتلانتيك نيز در تحليلي در اين باره نوشته بود: اتفاقات پس از ترور سردار سليماني به خصوص راي پارلمان عراق به خروج نيروهاي امريكايي از اين كشور، عراق را در موقعيت انتخاب ميان ايران و امريكا قرار داد و به نظر مي‌رسد كه عراقي‌ها انتخاب ايران را كم‌هزينه‌تر مي‌دانند. اين مساله مي‌تواند براي منافع امريكا در عراق همچنين سرمايه‌گذاري كمپاني‌هاي امريكايي در اين كشور بسيار بد باشد. البته شايد بتوان گفت كه امريكا هنوز هم مي‌تواند با تصميم درست حداقل رابطه حسنه ديپلماتيك با عراق را حفظ كند. رهبران عراقي در سال‌هاي گذشته همواره سعي كردند به ميداني براي مناقشه ايران و امريكا تبديل نشوند اما ترور سردار سليماني در خاك عراق توسط امريكا اين معادله را بر هم زد.
در حال حاضر گروه‌هاي شبه‌نظامي بسياري از جمله ارتش مهدي كه در اختيار مقتدي صدر است، تهديد كرده‌اند كه اگر نيروهاي امريكايي از عراق خارج نشوند، دست به اقدام‌هاي مسلحانه خواهند زد. از سوي ديگر حوادث ناشي از ترور شهيد سليماني و تعدادي از چهره‌هاي حشدالشعبي بر تظاهرات ضددولتي مردم عراق هم تاثير خواهد گذاشت. بايد گفت كه رابطه عراق و امريكا به دليل ترور سردار سليماني در خاك اين كشور در حال حاضر در پايين‌ترين سطح آن در چند سال اخير قرار دارد.
برهم صالح، رييس جمهور عراق
عراقي‌ها بر كشوري داراي حاكميت و استقلال كامل كه مورد تعرض و تجاوز قرار نگيرد، پافشاري مي‌كنند. كشوري كه به مردم خود خدمت كند و نماد اراده ملي و مستقل آنها به دور از مداخلات و ديكته‌ها از خارج باشد. كشوري كه ضامن امنيت و حقوق‌شان در برخورداري از زندگي آزاد و شرافتمند باشد و كشوري كه با همسايگانش در صلح و امنيت باشد».
سيد احمد الصافي، نماينده آيت‌الله سيستاني
شهروندان از آزادي بيان كامل به طرق مسالمت‌آميز برخوردارند و اينكه هر آنچه را براي صيانت از حاكميت ملي به دور از ديكته‌هاي خارجي لازم است، مطالبه كنند. ما از همه گروه‌هاي عراقي مي‌خواهيم كه در اين مرحله دشوار نسبت به بزرگي خطراتي كه وطن‌شان را دربرگرفته است، هوشيار باشند.
هادي العامري، رييس ائتلاف الفتح عراق
مردم عراق خواسته خود را براي خروج نيروهاي امريكايي از عراق در پي تظاهرات ميليوني كه بغداد شاهد آن بود، اعلام كردند و دولت امريكا بايد به خواسته و اراده مردم احترام بگذارد. از تمامي گروه‌هاي ميهن‌دوست كه حضور نظامي امريكا در عراق را رد كردند، تشكر مي‌كنيم و تاكيد مي‌كنيم كه ما همچنان مي‌توانيم امنيت و حاكميت عراق را حفظ كنيم.
همام حمودي، رييس مجلس اعلاي اسلامي عراق
شما با حضور ميليوني خود باعث سربلندي اعراب و مسلمانان در جهان شديد. ملت دلير عراق تصميم خود را گرفته و آن اخراج نيروهاي امريكايي از خاك اين كشور است چراكه آنها حاكميت عراق را نقض كرده‌اند. ملت عراق هرگز حاكميت ناقص را نمي‌پذيرد، خطاب به نيروهاي امريكايي مي‌گويم كه «بدون معطلي ساك‌هاي خود را ببنديد».