مايك پمپئو خواستار
بازگشت قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران شد
تيشه به ريشه
شوراي امنيت
سارا معصومي
ك پنجشنبه پرخبر براي ايران، كشورهاي باقي‌مانده در توافق هسته‌اي با كشورمان و البته ايالات‌متحده امريكا. مايك پمپئو، وزير خارجه كابينه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات‌متحده همان‌گونه كه رسانه‌ها روز چهارشنبه خبر دادند، پنجشنبه در نيويورك و در مقر سازمان ملل متحد بود. نماينده اندونزي در سازمان ملل كه كشورش رياست دوره‌اي شوراي امنيت را برعهده دارد ناگهان به چهره رسانه‌اي و مرجع تبديل شد و در حالي كه مقابل دوربين خبرنگاران دوشادوش وزير خارجه ايالات‌متحده ايستاده بود نامه‌اي را از مايك پمپئو تحويل گرفت. محتواي نامه از پيش مشخص و اعلام شده بود: ايالات‌متحده امريكا معتقد است كه ايران تعهدات خود ذيل برجام را انجام نداده؛ لذا امريكا به عنوان مشاركت‌كننده در قطعنامه 2331 خواهان استفاده از حق بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين سازمان ملل متحد عليه ايران است؛ حقي كه در فضاي رسانه‌اي با عنوان «اسنپ بك» يا «مكانيسم ماشه» از آن ياد مي‌شود. پيش از تحويل رسمي درخواست نامه امريكا به رييس دوره‌اي شوراي امنيت، محمدجواد ظريف، وزير خارجه در يك اقدام سياسي پيش‌دستي حقوقي كرده و مراتب غيرقانوني بودن اقدام پمپئو را در نامه‌اي تفصيلي به نماينده اندونزي يادآوري كرده بود.
از رايزني با سازمان ملل تا گزارش‌دهي
به مردم
محمدجواد ظريف در اين نامه مفصل، گام‌هاي برداشته‌شده از سوي دولت ترامپ در سه سال و نيم گذشته به شمول خروج يكجانبه از توافق، بازگرداندن تحريم‌ها، تلاش براي زير سوال بردن ساختار شوراي امنيت و قطعنامه‌هاي مصوب اين شورا، تهديد ساير اعضا به رعايت مفاد قطعنامه 2231 را به ريز توضيح داده و با استناد به سخنان مقام‌ها و چهره‌هاي متفاوت در دولت ترامپ مبني بر آنكه امريكا حق استفاده از بند مربوط به بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران به دليل خروج از برجام را ندارد، توضيح داده و در‌نهايت نوشت: «جمهوري اسلامي ايران پيش از اين و به روشني حسن‌نيت و مسووليت كامل خود را نشان داده است. اكنون نوبت جامعه بين‌المللي است. به شوراي امنيت توصيه مي‌كنيم كه از سوءاستفاده ايالات‌متحده از ساز و كار حل اختلاف برجام؛ آن‌هم با هدف صريح نابودي اين توافق، جلوگيري كرده و از پذيرش اطلاعيه ايالات‌متحده و به‌رسميت شناختن آثار مترتب بر آن خودداري كند. مردم ايران بحق از شورا انتظار دارند حقوق آنها ذيل اين قطعنامه را تضمين كرده و ايالات‌متحده را به‌دليل آسيب جبران‌ناپذيري كه به كل ملت ايران وارد كرده، پاسخگو كند.» وزير خارجه كشورمان در ادامه رايزني‌هاي ديپلماتيك همزمان با حضور مايك پمپئو در نيويورك، با آنتونيو گوترش، دبير كل سازمان ملل متحد هم گفت‌وگوي تلفني داشت. وزير امور خارجه در اين تماس تلفني به اقدام غيرقانوني ايالات‌متحده اشاره كرد و ضمن يادآوري مسووليت شوراي امنيت و دبير كل در اين خصوص گفت: براساس اجماع كليه اعضاي برجام و اعضاي شوراي امنيت و حقوقدانان بين‌المللي، امريكا عضو برجام نيست و اقدام واشنگتن هيچ مبنايي در قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام نداشته و تبعات خطرناكي براي حقوق بين‌الملل خواهد داشت و نتيجه‌اي جز تخريب سازوكارهاي بين‌المللي و بي‌اعتباري شوراي امنيت به دنبال نخواهد داشت. ايران از دبير كل و اعضاي شوراي امنيت انتظار دارد به وظايف قانوني خود در مقابله با سركشي دولت امريكا عمل كنند.
پس از اين اقدام‌هاي حقوقي و رايزني‌هاي سياسي، محمدجواد ظريف در صفحه خود در اينستاگرام، توضيحي كوتاه درباره آنچه در شوراي امنيت با هدايت تيم ترامپ در جريان است به مردم و افكار عمومي داده و نوشت: در هفت سال خدمت در وزارت امور خارجه، تمامي تلاش همكارانم و بنده بر ترويج و تثبيت چهره مقتدر و منطقي ايران در عرصه بين‌الملل بود. در ماه‌هاي اخير، ترامپ و وزير خارجه‌اش به تلاش‌هاي نافرجام خود براي فشار به ايران و نابودي برجام افزوده‌اند. در هفته گذشته، تمام دنيا نظاره‌گر شكست تحقيرآميز يكجانبه‌گرايي بود و اينكه چگونه امريكا حتي توانايي همراه كردن متحدان اروپايي خود در شوراي امنيت عليه ايران را ندارد و در برابر ساختار حقوقي برجام ضعيف است. ترامپ كه زماني با افتخار خروج خود از برجام را اعلام مي‌كرد و توافق با ايران را ناچيز مي‌شمرد، امروز به اين نتيجه رسيده است كه «با زبان زور نمي‌توان با ايران صحبت كرد.» امروز بيهوده تلاش مي‌كند كه با قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت، به مقابله با همان قطعنامه و حتي تماميت شوراي امنيت برود؛ خود را سراسيمه «مشاركت‌كننده» در برجام معرفي مي‌كند كه بتواند بدون كمترين حقي از سازوكار پيچيده و زمان‌بر بازگرداندن قطعنامه‌هاي لغو شده عليه ايران -آن هم از مسير ميان‌بر- سوءاستفاده كند؛ اما اين بار هم در برابر توان ديپلماسي قدرتمندِ متكي به مردم دلاور ايران كم مي‌آورد. ظريف عنوان كرد: هم با دبيركل ملل متحد تلفني مذاكره كردم و هم يك نامه حقوقي محكم و قوي (كه جوانان متخصص و متعهد اين كشور ظرف چندين روز گذشته در تدوين آن به بنده كمك كردند) به رييس دوره‌اي شوراي امنيت ارسال كردم تا با يكجانبه‌گرايي و قانون‌گريزي امريكا مقابله كنيم كه به ياري خدا حتما يك‌بار ديگر طعم انزوا را به قانون‌شكنان امريكايي خواهيم چشاند. شايد براي برخي كليشه باشد، اما اين بار هم نشان داديم كه «هيچ‌وقت يك ايراني را تهديد نكن.» به هر حال، هر نتيجه‌اي رخ دهد، پيروزي از آن ملت ايران است، چراكه هميشه با منطق و بيان نيكو از منافع كشور و مردم دفاع كرده‌ايم نه با هياهو و جنجال.»
تاكيد بر حفظ مرجعيت سازمان ملل
هنوز پاي مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا به نشست خبري نرسيده بود كه كشورهاي باقي‌مانده در برجام از روسيه و چين تا تروئيكاي اروپايي (فرانسه، بريتانيا و آلمان) مخالفت شفاهي و البته مكتوب خود با اقدام يكجانبه و غيرقانوني امريكا در تلاش براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين سازمان ملل متحد عليه ايران را اعلام كردند. چين و روسيه كه پيش از شروع جلسه ديدار پمپئو با نماينده اندونزي نيز به صراحت مخالفت خود را با اين رويه اعلام كرده بودند اما آنچه بلافاصله در فضاي رسانه‌اي بين‌المللي انعكاس پيدا كرد بيانيه مشترك سه كشور اروپايي در رد اقدام پمپئو و همچنين اظهارنظرهاي فردي چهره‌هايي چون جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و هلگا اشميد، معاون او بود. هرچند كه سه كشور اروپايي كمتر از 10 روز پيش نيز در راي‌گيري مجازي شوراي امنيت به قطعنامه پيشنهادي امريكا براي تمديد تحريم تسليحاتي ايران راي ممتنع داده و عملا تصويب آن با دو راي مثبت خود امريكا و جمهوري دومينيكن غيرممكن بود اما شايد كمتر كسي تصور مي‌كرد هنوز جوهر نامه پمپئو به نماينده اندونزي خشك نشده، متحدان سنتي امريكا در اروپا مخالفت خود را با آن اعلام و عملا تاييد آن را زير سوال ببرند.
در اين نامه آمده است: «فرانسه، آلمان و پادشاهي متحده يادآور مي‌شوند كه امريكا بعد از خروج خود از توافق هسته‌اي در تاريخ ۸ مه ۲۰۱۸، به مشاركت خود در برجام خاتمه داده است. موضع ما درباره كارآمدي اطلاعيه امريكا ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ به صراحت به رييس شورا و تمامي اعضاي شوراي امنيت ابراز شده است. بنابراين، ما نمي‌توانيم از اين اقدام كه با تلاش‌هاي فعلي ما براي حمايت از برجام سازگاري ندارد حمايت كنيم. فرانسه، آلمان و پادشاهي متحده به حراست از فرآيندها و نهادهايي كه شالوده‌هاي چندجانبه‌گرايي را تشكيل مي‌دهند متعهدند. ما كماكان براساس هدف حفظ مرجعيت و تماميت شوراي امنيت سازمان ملل عمل مي‌كنيم. ما از تمامي اعضاي شوراي امنيت مي‌خواهيم از انجام اقداماتي كه تنها اختلافات در شوراي امنيت را تعميق مي‌كنند يا بر كار آن اثرات مضر دارند خودداري كنند. ما به‌رغم چالش‌هاي قابل‌توجه ايجادشده بر اثر خروج امريكا از برجام به اين توافق پايبند مي‌مانيم. معتقديم مساله فعلي عدم پايبندي ايران به تعهداتش در برجام را بايد از طريق گفت‌وگو ميان طرف‌هاي برجام به روش‌هاي مختلف از‌جمله از طريق كميسيون مشترك برجام و استفاده از سازوكار حل و فصل اختلافات حل و فصل كرد. ما از ايران مي‌خواهيم به منظور حفظ توافق تمامي اقدامات ناسازگار با تعهدات هسته‌اي خودش را به عقب برگردانده و بدون تاخير به پايبندي كامل توافق برگردد. همان‌طوركه تا به حال در مقاطع مختلف از‌جمله در بيانيه مورخه ۱۹ ژوئن اعلام كرده‌ايم ما به‌ويژه با‌توجه به اقدامات ثبات‌زداي ايران كه بي‌وقفه ادامه دارند از تبعات انقضاي تحريم‌هاي تسليحاتي عليه ايران نگراني‌هاي جدي داريم. تروئيكاي اروپا مصمم به يافتن پاسخ‌هاي مناسب براي اين چالش‌هاست و به همكاري با تمامي اعضاي شوراي امنيت و طرف‌هاي ذي‌نفع براي حركت در مسير رو به جلو در جهت حفظ فضاي ديپلماسي بيشتر ادامه مي‌دهد. تلاش‌هاي ما در جهت حفظ مرجعيت و تماميت شوراي امنيت سازمان ملل و پيشبرد امنيت و ثبات منطقه خواهد بود.»
همهمه در شوراي امنيت
«امريكا باز هم انزوا را تجربه خواهد كرد، شكستي ديگر در انتظار پمپئو در شوراي امنيت، امريكاي اول به امريكاي تنها تبديل شده است، ترامپ و تيمش آبرو و قدرت ايالات‌متحده در شوراي امنيت را زير سوال برده‌اند»، اين جملات خلاصه موضع‌گيري‌ها و گزارش‌هاي خبري و تحليلي است كه در ساعات گذشته از اقدام امريكا براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران منتشر شده است. ماپك پمپئو زماني كه در نشست خبري متوجه مخالفت صريح كشورهاي اروپايي با اين اقدام امريكا شد ادعا كرد كه آنها انتخاب كردند در كنار آيت‌الله‌ها در ايران بايستند. او ساعتي بعد در توييتر براي جلب راي به سراغ كشور نيجر رفت و نوشت: «خوب است كه به سفير آبدو آباري از نيجر براي رياست شوراي امنيت سازمان ملل در ماه سپتامبر تبريك بگوييم. مشتاق هستيم تا با نيجر به عنوان رييس شوراي امنيت سازمان ملل براي اطمينان حاصل كردن از اينكه شورا به قطعنامه ۲۲۳۱ عمل مي‌كند و ايران را مسوول اقداماتش مي‌داند، همكاري كنيم.» اين توييت پمپئو يادآور سفر چند روز پيش او به جمهوري دومينيكن به منظور قدرداني از راي مثبت اين كشور به قطعنامه ضدايراني مطرح شده در شوراي امنيت توسط امريكا بود. همان قطعنامه‌اي كه با 11 راي ممتنع و 2 مخالفت در برابر 2 راي مثبت به آرشيو شوراي امنيت فرستاده شد.
هر چند كه مايك پمپئو با تسليم درخواست امريكا براي بازگردانده شدن قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران عملا برگ جديدي را به پرونده تنش‌آفريني در رابطه با ايران اضافه كرد اما آنچه با اين اقدام در شوراي امنيت كليد خورده، جدال يكجانبه‌گرايي امريكاي ترامپ با چندجانبه‌گرايي تعريف شده در ساختار حقوقي شوراي امنيت سازمان ملل متحد است. در شماره روز پنجشنبه روزنامه از سناريوهاي پيش روي امريكا در شوراي امنيت براي پيشبرد مسيري كه آغاز كرده نوشتم اما آنچه فعلا در فضاي رسانه‌اي مطرح است بي‌اعتباري سياسي و تحليل توان اجماع‌سازي امريكاي ترامپ است. تيم ترامپ كمتر از سه ماه تا انتخابات رياست‌جمهوري فاصله دارد و در چنين شرايطي رييس‌جمهور مستقر به جاي آنكه بتواند به پرونده‌هاي موفق در حوزه سياست خارجي ببالد بايد به جلب اتحاد كشورهايي چون دومينيكن يا تلاش براي دوستي خاله خرسه با نيجر ببالد و اين در حالي است كه متحدان سنتي امريكا كه روزگاري نه چندان دور در همين پرونده ايران چشم به دهان واشنگتن دوخته بودند از علني‌سازي مخالفت خود با واشنگتن هيچ ابايي ندارند.
نشريه امريكايي «پاليتكيو» در اين باره مي‌نويسد: سران آلمان، بريتانيا و فرانسه بارها از دونالد ترامپ خواسته‌اند كه شعار امريكا اول است را رها كرده و به سمت چندجانبه‌گرايي با استفاده از ساز و كارهاي تعريف شده در نهادهاي متفاوت بين‌المللي به‌خصوص سازمان ملل برود. اقدام امريكا براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين سازمان ملل عليه ايران عملا اروپايي‌ها را در موقعيت سختي قرار داده است. نه تنها اين رويكرد امريكا، سه كشور اروپايي را در جبهه روسيه و چين قرار داده كه هر دو مخالف موضع امريكا هستند بلكه اين پيام هم به جهانيان مخابره شده كه اروپا، واشنگتن را به عنوان متحد سنتي خود رها كرده و حامي ايران است. يك تحليلگر سياست خارجي آلماني در اين باره به پوليتيكو مي‌گويد: همه چيز در شوراي امنيت مي‌تواند بسيار درهم و برهم شود. اروپايي‌ها واقعا نمي‌دانند بايد چه كنند. اروپايي‌ها در حال حاضر حق امريكا براي استفاده از مكانيسم ماشه را زير سوال برده‌اند اما مي‌گويند حتي اگر امريكا چنين حق قانوني براي استفاده از اين بند را هم داشت باز هم با اين اقدام روح برجام را زير سوال برده بود، چراكه اين بند در برجام در پاسخ به بدعهدي ايران تعريف شده است. درست است كه ايران فعلا كاهش تعهدات برجامي را كليد زده اما اين حركت ايران در پاسخ به خروج امريكا از برجام بوده است. از اين به بعد استراتژي اروپا بازي با زمان خواهد بود. حالا كه امريكا جرقه فعالسازي مكانيسم را زده، اروپايي‌ها تلاش مي‌كنند اين روند را تا بعد از سه نوامبر كه انتخابات امريكا برگزار مي‌شود، طولاني كنند. بسياري از اروپايي‌ها اميدوار هستند كه اگر بايدن برنده شود، زمين بازي تغيير كند اما هيچ‌كس پاسخي براي اين سوال ندارد؛ اگر ترامپ رييس‌جمهور بماند چه؟
ايبيسي نيز در اين باره نوشت: اينكه جدال ميان امريكا و سايرين در شوراي امنيت به كجا برسد، مشخص نيست اما كاري كه امريكا روز پنجشنبه انجام داد، مي‌تواند زمينه را براي بحران مشروعيت در شوراي امنيت فراهم كند. پس از ديدار نيم ساعته پمپئو با رييس دوره‌اي شوراي امنيت، نماينده اندونزي شروع به نظرخواهي از 14 عضو ديگر دائم و غيردائم شوراي امنيت كرد. به گزارش «اعتماد» در حالي كه هنوز مشخص نيست آيا ساعت شني 30 روزه براي بازگشت قطعنامه‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل با صرف ارايه درخواست امريكا به راه افتاده يا خير اما مايك پمپئو مي‌گويد كه پس از 31 روز، قطعنامه‌هاي پيشين اعمال خواهند شد. ايبيسي در اين باره مي‌نويسد: اين اعتماد مايك پمپئو درباره بازگشت قطعنامه‌ها عليه ايران پس از يك دوره 31 روزه نشان مي‌دهد كه شايد امريكا قصد دارد تحريم‌هايي را عليه هر كشوري كه به مفاد قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران عمل نكند، وضع كند. برخي از ديپلمات‌ها مي‌گويند كه احتمالا نتيجه مشورت‌هاي رييس دوره‌اي شورا اين خواهد بود كه اكثريت اعضا اعلام كردند امريكا حق استفاده از اسنپ بك را ندارد و به همين دليل شمارش معكوس براي اعمال دوباره قطعنامه‌ها عليه ايران آغاز نشده و اقدام امريكا هم اثر حقوقي ندارد. در چنين شرايطي نيازي نيست كه رييس شوراي امنيت قطعنامه‌اي را براي تمديد معافيت‌هاي تحريمي ايران تهيه كند كه البته احتمالا چنين قطعنامه‌اي هم در صورت طرح، وتو مي‌شود.