امريكا و «مكانيسم ماشه»
كوروش احمدي
ايالات متحده امريكا سرانجام طي نامه‌اي به رييس دوره‌اي شوراي امنيت به تاريخ پنجشنبه 30 مرداد (20 آگوست) روند موسوم به «مكانيسم ماشه» براي اعاده قطعنامه‌هاي لغو شده سازمان ملل عليه ايران را فعال كرد. در اين نامه با استناد به بندهاي 11 و 12 قطعنامه 2231 ادعا شده كه ايران تعهدات برجامي خود را به نحوي عمده نقض كرده و نظر به اينكه در بند 10 از امريكا به عنوان «شركت‌كننده در برجام» اسم برده شده بدين وسيله امريكا اقدام به فعال كردن روند بازگشت تحريم‌ها مي‌كند. در نامه موارد نقض برجام از نظر امريكا فهرست شده است؛ مواردي كه سابقه همه آنها به بيش از يك سال بعد از خروج امريكا از برجام برمي‌گردد و در حكم «اقدامات جبراني» در واكنش به نقض فاحش برجام توسط امريكا و مطابق بندهاي 26 و 36 سند برجام انجام شده‌اند. پمپئو، وزير خارجه امريكا همچنين پنجشنبه در سفري به نيويورك با دبير كل و رييس اين ماه شوراي امنيت كه به لحاظ محتوايي نقش چنداني در اين پروسه ندارند، ملاقات كرد. چند نكته در مورد تحولات جديد قابل ذكر است:
1- پنجشنبه علاوه بر نامه امريكا 3 نامه ديگر نيز به رييس شوراي امنيت ارسال شد. نخستين نامه حاوي يك متن 14 صفحه‌اي به امضاي وزير خارجه ايران بود كه در آن به تفصيل و به طور مستند و جامع مباني حقوقي بي‌پايه بودن اقدام امريكا براي فعال كردن مكانيسم ماشه تشريح شده است. روسيه و چين نيز در نامه‌هاي جداگانه‌اي به رييس شوراي امنيت ضمن ابراز نگراني از اقدام امريكا، آن را «نامشروع» خوانده و تصريح كرده‌اند كه با توجه به خروج امريكا از برجام و نقض مستمر قطعنامه 2231 اين كشور «هر گونه حقي براي توسل به ابزار ذكر شده در قطعنامه 2211 را از خود سلب كرده است.»
روسيه همچنين اقدام امريكا را قويا محكوم و تاكيد كرده از نظر روسيه «مكانيسم ماشه» فعال نشده است. چين در نامه‌اش تاكيد كرده مادام كه كليه مسيرهاي پيش‌بيني شده در برجام و قطعنامه 2231 براي حل اختلافات طي نشده «مكانيسم ماشه» نبايد فعال شود.
2- همزمان آلمان، فرانسه و انگليس طي بيانيه مشتركي تاكيد كردند كه «امريكا بعد از خروج از برجام، مشاركت در اين توافق را متوقف كرده» «بنابراين ما نمي‌توانيم از اين اقدام امريكا كه با تلاش‌هاي ما براي حمايت از برجام ناسازگار است، حمايت كنيم.» نمايندگي بلژيك، ديگر عضو اروپايي شوراي امنيت نيز با انتشار توييتي موضعي مشابه اتخاذ كرد. كميسيون اروپا و سخنگوي مسوول سياست خارجي اروپا نيز قبلا مواضع مشابهي اختيار كرده بودند.
3- اكنون مساله اين است كه به لحاظ مفاد بندهاي 11 و 12 قطعنامه و نيز آيين كار شوراي امنيت، كار چگونه پيش خواهد رفت. چين در نامه مورد اشاره از رييس شوراي امنيت خواسته مادام كه شورا تصميمي در اين مورد نگرفته، نامه امريكا را به عنوان اعلام شكايت از ايران و شروع‌كننده روند بازگشت تحريم‌ها طبق بند 11 قطعنامه تلقي نكرده و در اين چارچوب از انتشار آن به عنوان سند شوراي امنيت خودداري كند(رييس شورا معمولا نمي‌تواند به خواست يك عضو براي انتشار يك سند عمل نكند). چين همچنين از رييس شورا خواسته تا نسبت به تشكيل يك نشست مشورتي غيررسمي شورا اقدام كند. گزارش‌هاي خبري به نقل از ديپلمات‌هاي سازمان ملل حاكي است كه روسيه نيز در اين رابطه خواستار برگزاري يك نشست شورا در جمعه شده اما امريكا با استناد به رويه‌هاي ويژه در دوره شيوع كرونا با پيشنهاد روسيه مخالفت كرده و روسيه نيز پيشنهاد خود را پس گرفته است. باتوجه به اينكه در بندهاي مربوطه در قطعنامه 2231 برگزاري نشستي در ارتباط با «مكانيسم ماشه» پيش‌بيني نشده، الا درمورد راي‌گيري راجع به پيش‌نويس قطعنامه‌اي جهت ادامه لغو تحريم‌ها، محتمل است كه امريكا باتوجه به جو مخالف در شورا و شروع دوره
30 روزه و با استفاده از مقررات ويژه مربوط به كرونا با هرگونه نشستي در اين رابطه، اعم از رسمي يا غيررسمي، مخالفت كند.
4- سفير نيجر در سازمان ملل، رييس شوراي امنيت در ماه سپتامبر خواهد بود و احتمالا بخش عمده تحركات اين دوره 30 روزه در آن زمان انجام خواهد شد. البته اگر يكي از اعضاي شورا ظرف 10 روز اول پيش‌نويس قطعنامه‌اي براي ادامه لغو تحريم‌ها ارايه نكند، ارايه چنين پيش‌نويسي كه جزيي از تشريفات غيرمهم كار است برعهده رييس كنوني خواهد بود. اگر سير تحولات به گونه‌اي باشد كه نقش رييس شورا اهميت پيدا كند بايد ديد كه سفير نيجر چگونه عمل خواهد كرد.