جزييات رشد اقتصادي در بهار 99

گروه اقتصادي

چند روز پس از اعلام گزارش اوليه از رشد اقتصادي بخش‌هاي مختلف اقتصادي توسط رييس كل بانك مركزي، حالا گزارشي مفصل وضعيت توليد ناخالص داخلي، رشد اقتصادي و سهم هر بخش از آن را مشخص كرده است. در اين گزارش توليد ناخالص داخلي «با و بدون نفت» به ترتيب منفي 2.8 و منفي 0.6درصد برآورد شده كه از «ادامه‌دار» بودن تبعات كاهش درآمدهاي نفتي بر توليد ناخالص داخلي دارد. براساس تازه‌ترين آمارهاي بانك مركزي توليد ناخالص داخلي به قيمت ثابت و با احتساب نفت حدود 146 هزار ميليارد تومان برآورد شده كه بدون احتساب نفت به 128 هزار و 236 ميليارد تومان تقليل پيدا مي‌كند. در بخش ديگري از اين گزارش، توليد ناخالص داخلي به قيمت‌هاي جاري حدود 622 هزار و 646 ميليارد تومان عنوان شده كه بدون احتساب نفت به 588 هزار ميليارد تومان كاهش پيدا مي‌كند. اين امر نشان مي‌دهد با وجود وعده دولت مبني بر كاهش سهم نفت در اداره كشور، اما همين بخش مي‌تواند بين 18 تا 34 هزار ميليارد تومان تغييرات در توليد ناخالص داخلي ايجاد كند. اما آنچه در اين گزارش خودنمايي مي‌كند، توليد ناخالص داخلي در سه ماهه سال جاري و افزايش بيش از 89 هزار ميلياردي آن نسبت به بهار سال گذشته به قيمت جاري است. با اعمال ميانگين نرخ دلار در بهار سال جاري، ‌توليد ناخالص داخلي در سه ماهه ابتدايي 99 نسبت به دوره مشابه در سال 98 بين 3 تا 4 ميليارد دلار افزايش داشته است. اما نكته ديگر در گزارش اخير بانك مركزي، افزايش حدود 30درصدي هزينه‌هاي بخش دولتي در فاصله بين پاييز و زمستان 98 است. بر اين اساس هزينه‌هاي دولت از 13 هزار و 896 ميليارد تومان به 19 هزار و 607 ميليارد تومان رسيد كه به نظر مي‌رسد به‌دليل ورود و شيوع كرونا در كشور بوده است.

شكاف بين توليد ناخالص و نقدينگي

آخرين‌بار در پايان پاييز سال 96 بود كه اقتصاددانان نسبت به پيشي گرفتن نقدينگي از توليد ناخالص داخلي به سياستمداران هشدار دادند. براساس آمارهاي بانك مركزي نقدينگي در 9 ماهه سال 96 به 2260 هزار ميليارد تومان رسيده كه توليد ناخالص داخلي در اين مدت رقم 500 هزار ميليارد تومان را به ثبت رساند؛ اين امر نشان‌دهنده فاصله بيش از 1760 هزار ميلياردي بين نقدينگي و توليد ناخالص داخلي است.
هر چند بيم اين مي‌رفت كه اين فاصله با وجود تحريم‌هاي نفتي، نوسانات نرخ ارز و شيوع كرونا شديدتر شود. براساس آمارهاي بانك مركزي توليد ناخالص داخلي در پايان سال 98 به 613 هزار و 733 ميليارد تومان گزارش شد كه در همين مدت نقدينگي با رشدي 31درصدي به 2472 هزار ميليارد تومان رسيد. شكاف بين دو متغير مهم اقتصادي طي دو سال 1859 هزار ميليارد برآورد شد كه نشان مي‌دهد توليد ناخالص داخلي تا پايان سال گذشته تنها 27درصد نقدينگي را پوشش داده است. اما اين شكاف همچنان ادامه داشته و در سه ماهه ابتدايي سال جاري به 2605 هزار ميليارد تومان رسيد. عدد نقدينگي در پايان خرداد سال جاري 2651 هزار ميليارد تومان بوده است. 193هزار ميليارد تومان از اين نقدينگي در همين سه ماهه ابتدايي سال ايجاد شده است.

سهم بخش نفت، منفي‌ترين در بين بخش‌ها

در جديدترين آمار بانك مركزي از شاخص‌هاي اقتصادي، سهم بخش نفت در رشد توليد ناخالص داخلي به منفي 2.8درصد رسيده كه البته اين رقم با وجود تشديد تحريم‌ها و كاهش فعاليت‌هاي توليدي و صادراتي نفت، دور از انتظار نبود. پس از نفت سهم بخش خدمات، با منفي 0.9درصد بيشتري كاهش را در بين بخش‌ها داشت. به نظر مي‌رسد تداوم محدوديت در گردشگري مي‌تواند سهم اين بخش را منفي‌تر كند. لازم به ذكر است كه توليد ناخالص داخلي به قيمت پايه در بهار 99 نسبت به بهار سال 98 افزايشي 8.2درصدي داشته و از منفي 11 به عدد اعلام شده رسيده است.

تشكيل سرمايه ثابت، 9 ميليارد دلار به قيمت ارز دولتي

بهار سال جاري نسبت به بهار سال گذشته تشكيل سرمايه ثابت بيش از 39 هزار ميليارد تومان افزايش پيدا كرده كه به قيمت ارز دولتي حدود 9 ميليارد دلار است. در بهار سال جاري، عدد تشكيل سرمايه ثابت 136 هزار ميليارد تومان بود؛ اين رقم در بهار سال گذشته 97.2 هزار ميليارد تومان بوده است. رقم 136 هزار ميليارد تومان تشكيل سرمايه ثابت در بهار امسال به قيمت ارز بازار آزاد كه 17000 تومان بوده، ‌بالغ بر 8 ميليارد دلار مي‌شود. پيش‌تر در گزارش «سد نرخ ارز در مقابل فرار سرمايه» مورخ 23 شهريور نشان داده شد كه از سال 85 تا 98 حدود 164ميليارد دلار سرمايه از كشور خارج شده كه اين امر در برخي سال‌ها روند شتاباني به خود گرفته است. به عنوان مثال آمارهاي بانك مركزي نشان مي‌دهد در سال 96 حساب تشكيل سرمايه با كاهشي 19.3 ميليارد دلاري روبه‌رو بود. هر چند در سال 98 شاهد تغييرات حساب تشكيل سرمايه ثابت روند كندتري به خود گرفت و به دليل افزايش نرخ ارز به منفي 6.7 ميليارد دلار رسيد. اما مقايسه آمارهاي بهار 99 و زمستان 98 نشان از كاهشي 20 هزار ميليارد توماني طي يك فصل دارد. طي اين يك سال نرخ دلار از 13 هزار و 340 تومان در انتهاي خرداد 98 به حدود 19 هزار تومان در خرداد سال جاري رسيد. افزايشي 42درصدي طي يك سال مي‌تواند سدي در برابر كاهش بيشتر تشكيل سرمايه ناخالص شود. مقايسه آمارهاي تشكيل سرمايه ثابت و حجم نقدينگي نشان مي‌دهد كه بخش زيادي از نقدينگي نتوانسته راه خود را به بخش‌هاي مولد باز كند. مورد ديگري كه بايد به آن اشاره كرد، خالص صادرات كالاها و خدمات است كه در بهار به منفي 43 هزار و 804 ميليارد تومان رسيده است. براساس جدول «رشد توليد ناخالص به قيمت جاري در بهار 99» بخش ساختمان بيشترين رشد را با 59.5درصد به خود اختصاص داد و پس از آن تشكيل سرمايه ثابت ناخالص با 40درصد افزايش در رتبه بعدي قرار داشت.

فصل دوم به چه صورت است؟

آمارهاي فصل بهار كاملا گوياي اضافه شدن تاثير كرونا بر تحريم‌هاي نفتي و تاثير بر اقتصاد ايران است. صحت اين گزاره در كاهش توليد ناخالص داخلي در فصول زمستان 98 و بهار 99 است به‌گونه‌اي كه كمترين رقم توليد ناخالص داخلي از بهار 98 تا بهار 99 رقم خورده است. هر چند توليد ناخالص داخلي برحسب فعاليت‌هاي اقتصادي در بهار نسبت به فصل قبلش افزايشي 16.7درصدي داشته و بخش‌هاي ساختمان و معدن پرچمدار افزايش نرخ رشد توليد اقتصادي هستند، اما نبايد از تاثيري كه نفت و خدمات بر توليد ناخالص مي‌گذارد غافل شد. بخش خدمات حدود 50درصد از كل شاغلين كشور را در خود جاي داده كه باتوجه به آمارهاي حاتم شاكرمي، معاون روابط كار وزارت كار تا هفته گذشته بيمه بيكاري به يك ميليون و 33 هزار نفر پرداخت شده است. بنابراين بيم افزايش شمار بيكاران به ارقام بالاتر مي‌تواند رشد توليد ناخالص اين بخش را براي فصل بعدي نيز منفي كند. اما بخش نفت نيز در معرض مخاطرات بيشتري قرار داد. در زمستان سال گذشته كه محدوديت‌هاي شديد و قرنطينه اجباري در عمده مصرف‌كننده نفت، چين اعمال شد، بهاي نفت با كاهشي چشمگير از
54 دلار در ميانه بهمن به حدود 27 دلار در پايان اسفند رسيد. همين امر سبب كاهش تقاضاي نفت در جهان همچنين افت صادرات و در نتيجه توليد ناخالص داخلي گروه نفت به اندازه 2 هزار و 992 ميليارد تومان در فاصله بين پاييز تا زمستان 98 شد. بر همين اساس مي‌توان تخمين زد در صورت كاهش قيمت نفت به دليل ورود برخي كشورها به موج سوم كرونا، ناتواني اوپك پلاس در پايبندي همه كشورها به توافق كاهش توليد همچنين تدوام تحريم‌هاي نفتي، براي فصل آتي نيز كاهشي تا 5 هزار ميليارد تومان در توليد ناخالص داخلي به قيمت نفت رخ دهد. هر چند انتخابات امريكا و انتخاب مجدد ترامپ مي‌تواند تحريم‌هاي نفتي را شدت بيشتري بخشد كه در اين صورت توليد ناخالص داخلي اين گروه افت ديگري پيدا مي‌كند.