پلاستيك اينجا، پلاستيك آنجا، پلاستيك همه جا
مرجان يشايايي
چند شب قبل با پروازي يك‌ساعته به تهران برمي‌گشتم. ميهمانداران طبق رسم پسنديده خطوط هوايي پذيرايي شامل يك ساندويچ و نوشابه و دستمال كاغذي كه همگي درون يك بسته شفاف پلاستيكي قرار داشتند را براي مسافران تدارك ديده بودند. حدود 15 دقيقه طول كشيد تا بسته‌ها بين مسافران توزيع و سپس جمع‌آوري شدند. 160مسافر هواپيما ظرف يك ربع ساعت 160 بسته شفاف پلاستيكي را مصرف و روانه سطل زباله كردند، بي‌آنكه خودشان يا مسوولان خط هوايي به آن فكر كنند كه مي‌شد آن بسته‌بندي‌ها را حذف و با موادي مانند پاكت‌هاي كاغذي كه در طبيعت راحت تجزيه مي‌شوند، جايگزين كرد. حال تعداد پروازها در يك روز، يك ماه و يكسال را در تعداد مسافران هر پرواز ضرب كنيد تا تنها در مورد بسته‌بندي پلاستيكي خطوط هوايي داخلي به عددي هولناك برسيم. اين گزارش كوتاه مشتي است نمونه خروار خروار مصرف بي‌رويه پلاستيك‌هايي كه در بسياري موارد عمر استفاده از آنها كسري از ساعت هم نيست، در صورتي‌كه چندين دهه يا حتي سده طول مي‌كشد كه آن پلاستيك در طبيعت تجزيه شود.
چهل سال قبل خبري از اين‌همه پلاستيك نبود. كسي ظروف و ليوان‌هاي يك بار مصرف را نمي‌شناخت، مردم براي حمل خريدهاي خود از كيسه‌هاي نايلوني استفاده نمي‌كردند و انواع و اقسام بسته‌بندي‌ها در بازار ديده نمي‌شد. ناگهان اما مصرف پلاستيك در سراسر جهان به صورتي عجيب افزايش يافت و امروز تقريبا در كمتر جايي است كه استفاده‌اي از نوعي وسايل پلاستيكي يك بار مصرف را نبينيد. برخلاف كشورهاي درحال‌توسعه به خصوص كشورهاي نفتي كه بدون حساب و كتاب پلاستيك را روانه محيط زيست خود مي‌كنند، كشورهاي توسعه‌يافته به جد به دنبال روش‌ها و موادي هستند كه ميزان توليد و مصرف پلاستيك را به تدريج كم كنند و روش‌هايي ابداع كنند تا بازيافت پلاستيك به حداكثر ميزان خود برسد.
مجمع جهاني اقتصاد در گزارشي درباره پلاستيك مي‌گويد: «استفاده از پلاستيك هر سال در جهان در حال افزايش است و اگر چاره‌اي براي آن نشود، پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2060، مصرف پلاستيك سه‌برابر ميزان فعلي شود.» اين گزارش در ادامه مي‌گويد، «براي آنكه جهان بتواند به اهداف كاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي [كه عامل گرم شدن زمين هستند]، برسد، بايد هر سال 3درصد از مصرف پلاستيك خام در جهان كم شود.» در اين گزارش توليد پلاستيك از مواد نفتي و انتشار گازهاي گلخانه‌اي در روند توليد اين نوع محصولات جزو عوامل موثر در گرم شدن كره زمين نيز تعريف شده‌اند.
كارشناسان اما نزديك به سه دهه است كه زنگ خطر را به صدا درآورده‌اند. برنامه محيط زيست سازمان ملل متحد 4 راهكار را براي كاهش مصرف پلاستيك پيشنهاد داده: 1) كاهش استفاده مساله‌ساز و غيرضروري از پلاستيك‌ها. 2) استفاده دوباره به جاي دور انداختن پلاستيك‌ها از طريق بازطراحي روش‌هايي كه محصولات پلاستيكي به جامعه عرضه مي‌شوند. 3) جهت‌دهي مجدد و تنوع بخشيدن به بازار به سوي جايگزين‌هاي پايدار كه نيازمند تغيير در شيوه توليد محصولات و بسته‌بندي، تقاضاي مصرف‌كننده، چارچوب‌هاي نظارتي و هزينه‌ها است. 4) بازيافت پلاستيك به عنوان مكمل روش‌هاي بالا مطرح مي‌شود. نه تنها توليد كه مصرف و درنهايت مديريت پسماندهاي پلاستيكي بايد به گونه‌اي باشد كه كمترين ميزان پلاستيك وارد طبيعت و بيشترين ميزان وارد چرخه بازيافت شود. امروزه تنها 9درصد از پلاستيك‌هاي توليدشده در جهان به صورت مكانيكي بازيافت مي‌شوند.
براي نجات كره زمين، هر قدمي ارزنده است، مي‌خواهد سياست‌گذاري كلان در امر بازيافت باشد يا همكاري بخش خصوصي براي بازيافت موثر و اقتصادي پلاستيك يا اقدامات كوچك‌تر ديگري مانند حذف مصارف غيرضروري پلاستيك در زندگي روزمره‌مان.