پاشنه‌آشيل كارزار ترامپ
چرا عباس عراقچي سال 2025 را سالي با اهميت براي برنامه هستهاي ايران خواند؟
عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان در شرايطي كه ايران براي تحميل مجدد سياست ادعايي موسوم به فشار حداكثري در دولت دوم دونالد ترامپ آماده مي‌شود، گفت كه سال 2025 سال مهمي براي برنامه هستهاي ايران خواهد بود. اين درحالي است كه ترامپ در سال 2018 از توافقي كه باراك اوباما در سال 2015 منعقد كرده بود، توافقي كه به واسطه‌اش ايران موافقت كرد غنيسازي اورانيوم خود را در ازاي كاهش تحريم‌هاي اقتصادي ايالات متحده و سازمان ملل محدود كند، خارج شد. عراقچي در ادامه اين را هم گفت كه در گفت‌وگو با همتاي چيني خود ابعاد برنامه هستهاي ايران را مورد بررسي قرار داده است. با اين حال، او به نام ترامپ رييس‌جمهور منتخب امريكا اشاره نكرد و توضيح نداد كه سال جاري چقدر مي‌تواند در اين زمينه مهم باشد. به ادعاي ناظران به نظر ميرسد كه نگراني اصلي تهران ممكن است اين باشد كه ترامپ نتواند بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير اسراييل را براي رويارويي ادعايي با ايران مهار كرده و در عين حال همزمان خود نيز تحريم‌هاي جديدي را عليه تهران اعمال كند.
نشريه ميدل ايست مانيتور طي گزارشي در اين راستا مدعي شده است سير برق‌آساي تحولات كنوني در خاورميانه و توامان انتخاب مجدد دونالد ترامپ به عنوان رييس‌جمهور منتخب امريكا، تمايلات ايران به توسعه برنامه هستهاي خود و تسريع در كاستن از آستانه گريز هستهاي را افزايش داده است. اين نشريه در ادامه نيز ادعا كرد كه ايران قصد دارد با كاستن از آستانه گريز هستهاي، بازدارندگي خود در خاورميانه را افزايش داده و همچنين ثبات استراتژيك منطقه‌اي‌اش را نيز تضمين كند. اين در حالي است كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همچنان طي گزارشاتي مجددا مدعي شد كه ايران به سطوح بالاي غنيسازي اورانيوم دست پيدا كرده است؛ هر چند اين نهاد همزمان ادعا كرد كه ايران آمادگي خود را براي رعايت محدوديت‌هاي هستهاي تاييد كرده است. با اين حال به ادعاي برخي رسانه‌ها اقدامات يكجانبه خصمانه غرب از جمله بيانيه مشترك كشورهاي اروپايي در مورد ادعاي عدم همكاري ايران، اين كشور را به سمت تجديدنظر احتمالي در دكترين هسته‌اي‌اش سوق مي‌دهد. اين امر اكنون مهم‌ترين پرسش را مطرح مي‌كند: آيا ايران هستهاي خواهد شد؟
به گزارش ديگر نشريات خارجي پس از سقوط دولت بشار اسد، حملات هوايي گسترده اسراييل به زيرساخت‌هاي نظامي سوريه نه تنها توانايي‌‌هاي نظامي اين كشور را به شدت كاهش داده، بلكه بر موقعيت استراتژيك ايران در اين كشور و مسير اتصال به محور مقاومت در غرب آسيا نيز تاثير گذاشته است. به ادعاي اين نشريات اين درحالي است كه پيش از اين نيز اعضاي محور مقاومت ازجمله حماس و حزب‌الله بر اثر درگيري‌هاي رخ داده طي يك‌سال اخير بيش از هر زمان ديگر بر معادلات خاورميانه متمركز شده‌اند. همزمان حملات اخير اسراييل به صنعا پايتخت يمن نيز عزم ادعايي اسراييل براي تضعيف رقباي اين رژيم در منطقه را بيشتر به نمايش مي‌گذارد. به ادعاي ميدل ايست مانيتور به نظر ميرسد استراتژي دفاع پيشدستانه ايران كه شامل مهار اسراييل از طريق محور مقاومت است، دچار تغييراتي شده است. در اين شرايط نيز تل‌آويو سعي كرده دست به اقدامات تحريك‌آميزي عليه ايران در منطقه بزند. به ادعاي ناظران تحركات رژيم اسراييل سبب شده است شرايطي در منطقه رخ دهد كه دو بازيگر يعني تهران و تل‌آويو از منطقه خاكستري خود خارج شوند و روياروي يكديگر قرار بگيرند. به ادعاي گروهي از ناظران خروج ايران و اسراييل از اين منطقه خاكستري كه بر اثر تحولات منطقه طي يك‌سال اخير رخ داده است و محيط استراتژيك تهديدآميزي را براي طرفين ايجاد كرده، انگيزه تهران براي تجديدنظر در دكترين هستهاي خود را افزايش داده و احتمالا تهران را در آستانه كاهش گريز هستهاي قرار داده است.
در ادامه گزارش ميدل ايست مانيتور در اين رابطه آمده است كه در اين شرايط انتخاب مجدد ترامپ به عنوان رييس‌جمهور ايالات‌متحده مي‌تواند به عنوان محركي در مسير تغيير دكترين هستهاي ايران عمل كند، چراكه به باور گروهي از تحليلگران رويكرد ترامپ در دوره اول رياست‌جمهوري‌اش كه شامل خروج يكجانبه از توافقنامه جامع اقدام مشترك (برجام) بود، نشان‌دهنده سياست عدم تعامل، تقابل و همچنين پيگيري سياست موسوم به فشار حداكثري در قبال ايران است. در بازه زماني كنوني نيز اظهارات اخير ترامپ همان اهداف و ادعاها را مجددا تكرار كرده، با اين تفاوت كه اين‌بار نيز او گزينه نظامي را به عنوان يكي از رويكردهاي احتمالي ادعايي مدنظر قرار داده است. اين درحالي است كه پيش از اين نيز ترامپ در يكي از تجمعات انتخاباتي خود مدعي شد: «بزرگ‌ترين خطري كه پيش رو داريم، برنامه هستهاي ايران است اول بايد اين معضل را حل كنيم بعد به بقيه مسائل بپردازيم.» به ادعاي ناظران تمايلات ادعايي ترامپ براي ايجاد تغييراتي در برنامه هستهاي ايران فضاي متشنج كنوني را به مراتب تشديد خواهد كرد، چراكه اين رويكرد ادعايي رييس‌جمهور منتخب امريكا با اهداف ادعايي رژيم اسراييل در مقابل تهران همراستاست. به ادعاي ديگر نشرياتي كه اين معضل را در ثقل تحليل‌هاي خود قرار داده‌اند اين همگرايي ادعايي ميان تل‌آويو و واشنگتن منافع ايران را در موقعيتي قرار مي‌دهد كه ناگزير باشد دست به تغييراتي در دكترين هستهاي خود بزند، چراكه ايران در شرايط كنوني به دنبال افزايش توان بازدارندگي خود نيز هست، اما تغييرات سريع‌السير در خاورميانه اين امر را ممكن است، پيچيده كند. از سوي ديگر ترامپ ظاهرا مصمم است كمپين موسوم به فشار حداكثري خود را همزمان با ادعاهايي درخصوص برنامه هستهاي ايران پيش ببرد و اين عامل در افزايش فرآيند غنيسازي تهران به سطوحي بالاتر تاثير بسزايي دارد و اين احتمال وجود دارد كه همزمان كاهش چشمگير آستانه گريز هستهاي در شرايط كنوني در دستور كار ايران قرار گيرد.
به ادعاي ناظران اين درحالي است كه ايران بارها بر توانايي خود براي تغيير دكترين هستهاي آن هم به منظور كاهش تهديدات ادعايي و احتمالي كه ممكن است امنيت ملي‌اش را تهديد كند، تاكيد كرده است. گروهي از پژوهشگران و مقامات ايراني نيز در ادامه خواستار به‌‌روزرساني دكترين هستهاي ايران شده‌اند كه البته اين مساله از سال 2003 تاكنون ممنوع بوده است. اما به ادعاي گروهي از ناظران شرايط كنوني منطقه ادعاهاي تجديدنظر در اين موضوع را تقويت خواهد كرد.به گزارش ادعايي ميدل ايست مانيتور، مذاكرات ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه بنا بر نگاه ناظران تاكنون بي‌نتيجه بوده شرايط را به مراتب پيچيده‌تر كرده است. به ادعاي گروهي از تحليلگران ايران با لغو ماموريت بازرسان حرفه‌اي نهاد پادماني نگراني‌هايي را ايجاد كرده است. اكنون نيز گزارش‌هاي ادعايي حاكي از آن است كه سطح غنيسازي اورانيوم ايران به ۸۴درصد رسيده است كه تنها كمي با سطح ۹۰درصد فاصله دارد.
اين درحالي است كه همزمان گزارش شبكه هستهاي باز و موسسه تحقيقات پيش‌‌بيني نيز احتمال ۲۵درصدي كاهش آستانه گريز هستهاي ايران تا سال ۲۰۳۰ را پيش‌‌بيني كرده است. در ادامه اين گزارش ادعايي اين موسسه همچنين اين ادعا مطرح شده كه تهران نتوانسته است تناقضات ادعايي موجود در گزارش غنيسازي اورانيوم كه به آژانس ارايه داده را برطرف كند. بنا بر اين گزارش ادعايي ايران همچنين دسترسي نهاد پادماني به دوربين‌‌هاي تاسيسات سانتريفيوژ را رد كرده است.
به ادعاي گروهي از ناظران تروييكاي اروپايي شامل بريتانيا، فرانسه و آلمان كه اغلب در حوزه سياست خارجي همكاري مي‌كنند اخيرا بيانيه ادعايي مشتركي درباره عدم همكاري ايران و امتناع از تبعيت از كد اصلاح شده 3.1 كه اعلام تاسيسات جديد را الزامي مي‌كند، صادر كردند. در پاسخ نيز ايران اين بيانيه را ادعايي بي‌‌اساس خواند و اين گروه از بازيگران را به تعصب و حساسيت بي‌مورد نسبت به برنامه هستهاي ايران متهم و همزمان دستور فعال‌سازي سانتريفيوژهاي جديد و پيشرفته را صادر كرد.
به گزارش ادعايي نشريه ميدل ايست مانيتور، به نظر ميرسد سرعت پيشرفت برنامه هستهاي ايران در راستاي تحولات اخير سياسي و استراتژيك اخير منطقه قابل تبيين باشد. اسراييل نيز در اين رابطه براي خنثي‌سازي برنامه‌هاي هستهاي همسايگان خود مانند عراق، سوريه و همچنين ايران، به ماجراجويي‌هايي متوسل شده است. با اين حال اما گروهي از ناظران مدعي‌اند اين‌بار احتمال ماجراجويي تل‌آويو به دليل پيشرفت برنامه هستهاي ايران و امنيتي كه براي آن تعريف شده به رويايي دوردست براي اين رژيم تبديل شده است، چراكه اين برنامه اكنون به صورت پيشرفته و پراكنده توسعه يافته است و حتي پيشرفته‌ترين بمب‌هاي امريكايي نيز با قابليت نفوذ گسترده در‌نهايت قادرند آسيب محدودي به اين تاسيسات وارد كنند. علاوه بر اين، چنين حملات ادعايي به ندرت مانع پيشرفت هستهاي ايران شده‌اند، بلكه حتي عزم ايران براي دنبال كردن اهداف هسته‌اي‌اش را افزايش داده‌اند. ايران در پاسخ به حملات ادعايي اسراييل به تاسيسات نطنز در سال 2021 بود كه سطح غنيسازي اورانيوم خود را از 3.67درصد به 60درصد رساند.
به ادعاي ديگر نشريات خارجي در ميان ساير سناريوهاي احتمالي، اما كارشناسان پيش‌‌بيني ديگري نيز دارند و آن، اين است كه ايران ممكن است از اهرم‌ها و ابتكار عمل‌هاي مختلفي براي كسب برتري در مذاكرات آينده خود استفاده كند، چراكه تهران مي‌تواند به صورت مستند از معاهده منع گسترش سلاح‌هاي هستهاي (NPT) خارج و وارد مذاكراتي پرمخاطره شود يا همزمان دكترين هستهاي خود را به‌‌روز كند. اين سناريو قطعا چالشي جدي براي ثبات استراتژيك خاورميانه ايجاد خواهد كرد، چراكه بازدارندگي هستهاي به سه ركن متكي است كه يكي از آنها بمب‌‌افكن‌هاي هوايي است و در حال حاضر ايران فاقد چنين تجهيزاتي است. با اين حال، ايران تلاش مي‌كند اين كمبود را با سرمايه‌گذاري‌هايي در فناوري موشكي خود جبران كند، همان‌طور كه در پاسخ موشكي خود به اسراييل در اول اكتبر 2024 نشان داد. اما آنچه در اين ميان ذهن تحليلگران را به خود مشغول كرده، اين است كه در اين سناريوهاي پيش‌‌بيني شده ادعايي، تشديد درگيري‌ها نيز اجتناب‌‌ناپذير به نظر ميرسد و همچنين مي‌تواند منطقه را در دوره‌اي از آشفتگي هستهاي فرو ببرد، چراكه رقابت تسليحات هستهاي در بازه زماني كنوني آغازگر دوره‌اي جديد از تنش‌ها و بي‌ثباتي خواهد بود.