نقد؛ پل شفافيت و پيشرفت
خسرو قاضي‌زاده
قرآن كريم در آيه ۶ سوره فصلت، حقيقتي ژرف را آشكار مي‌سازد، آنجا كه پيامبر اكرم(ص) خود را انساني همانند ديگران معرفي مي‌كند: «إِنّما أنا بشرٌ مِثْلُكمْ». اين جمله به ظاهر ساده، حامل پيامي عميق و بنيادين است: انسان، هر چند بلندمرتبه، از مقام انساني‌اش فراتر نمي‌رود و نبايد در جايگاه او غلو كرد. اين نگرش الهي، نه‌تنها اسطوره‌سازي از پيامبر را رد مي‌كند، بلكه بر اهميت شناخت بعد انساني او تاكيد دارد و در عين حال شفافيت و پاسخگويي را به عنوان دو اصل بنيادين در هر نظام ديني و مديريتي معرفي مي‌كند. اين اصول حياتي، اساس سلامت جامعه را تشكيل مي‌دهند و بايد مورد احترام و عمل قرار گيرند. با وجود اين تاكيدات روشن، گاه در جامعه ديده مي‌شود كه برخي به تقدس‌سازي از افراد يا دوره‌هاي مديريتي روي مي‌آورند و فضايي ايجاد مي‌كنند كه امكان نقد و بازخواست را ناممكن مي‌سازد. اين رويكرد، در تضاد آشكار با اصول عقلاني و ديني قرار دارد و به جاي حل مشكلات، آنها را عميق‌تر مي‌كند. چنين رفتارهايي هر چند با نيت ظاهرا خيرخواهانه انجام شوند، در عمل تاثيري مخرب دارند. تقدس‌بخشي به اشخاص يا ادوار مديريتي، نه‌تنها شفافيت را به محاق مي‌برد، بلكه روند اصلاح را متوقف مي‌كند. اين شيوه، ضعف‌ها را در هاله‌اي از مصونيت پنهان كرده و با سركوب نقدهاي سازنده، فاصله‌اي زيانبار ميان مردم و مسوولان ايجاد مي‌كند. در مقابل، نقد سازنده، ابزار موثري براي رفع كاستي‌ها و تقويت اعتماد عمومي است. هرگونه ايجاد خط قرمز مصنوعي پيرامون عملكرد مسوولان يا دوره‌هاي مديريتي، خيانتي بزرگ به پيشرفت جامعه محسوب مي‌شود. وقتي شخص اول نظام، با اذعان به ماهيت انساني و مسوولانه خود پذيراي نقد است، هيچ يك از مديران ديگر نمي‌توانند و نبايد خود را فراتر از اين قاعده قرار دهند. شفافيت و پاسخگويي، حقوق مردم در ارزيابي و مطالبه‌گري را تضمين كرده و جامعه را در مسير اصلاح مستمر قرار مي‌دهد.
تقدس‌بخشي به سياست يا مديريت، مانعي جدي در مسير كشف حقيقت و پيشرفت است. احترام واقعي به مسوولان در پذيرش نقد و پاسخگويي آنان نهفته است، نه در دور نگهداشتن آنها از ارزيابي و چالش. جامعه‌اي كه نقد در آن آزادانه صورت گيرد و هيچ فرد يا دوره‌اي از شفافيت و اصلاح مصون نباشد، به پيشرفت و اعتماد عمومي دست خواهد يافت. پاسداشت شفافيت و پذيرش نقد، نه‌تنها وظيفه‌اي ديني و اخلاقي است، بلكه زيربناي همبستگي اجتماعي و گامي اساسي براي ساختن جامعه‌اي سالم و رو به پيشرفت به شمار مي‌آيد.