گراني‌ها از كجا آب مي‌خورد؟

گروه اقتصادي

براساس جديدترين گزارش معاونت بررسي‌هاي اقتصادي اتاق تهران، در يك دهه منتهي به سال 1401، روند افزايشي تورم در بخش صنعت‌ساخت، معدن و كشاورزي مشابه بوده است. اين تحليل براساس شاخص بهاي توليد‌كننده به عنوان پيش‌نگر روند آتي تورم مصرف‌كننده بوده است. برهمين اساس مي‌توان ديد كه در سال 1401، رشد شاخص بهاي توليدكننده براي بخش كشاورزي نسبت به سال 1400 از دو بخش ديگر بيشتر و حدود 64 درصد بوده است. شاخص بهاي توليدكننده بخش صنعت ساخت و معدن نيز در سال 1401 نسبت به سال 1400 به ترتيب حدود 32 درصد و 21 درصد افزايش يافته است. در مقايسه با تورم يا همان رشد شاخص بهاي مصرف‌كننده، افزايش قيمت در بخش كشاورزي در مقايسه با تورم بالاتر و در دو بخش صنعت ساخت و معدن كمتر بوده است.

شاخص مقدار توليد
شاخص «مقدار توليد» چيست؟ شاخص مقدار توليد از شاخص‌هاي اقتصادي است كه توليد واقعي بخش‌هاي معدن، صنعت ساخت و كشاورزي را ارزيابي مي‌كند. اين شاخص از مهم‌ترين نماگرهاي كوتاه‌مدت اقتصادي است كه تغيير در مقدار كالاها و خدمات توليد شده توسط بخش‌هاي اقتصادي مورد نظر را نشان مي‌دهد. اين شاخص از كاربردي گسترده در مطالعات اقتصادي برخوردار است و به دليل عدم تاثير‌گذاري تغييرات قيمت بر اين شاخص مي‌تواند به خوبي عملكرد واقعي بخش‌هاي مورد نظر را توضيح دهد و به عنوان معياري براي اندازه‌گيري تغييرات كوتاه‌مدت ارزش افزوده اين بخش‌ها، مورد استفاده قرار بگيرد. شاخص مقدار توليد، وضعيت فعاليت بخش‌هاي گوناگون را به صورتي فشرده و ساده نشان مي‌دهد و منبع اطلاعاتي مفيدي براي تصميم‌سازي و سياست‌گذاري اقتصادي است.
صعود دو فصل در صنعت ساخت 
مرور حركت شاخص تعديل شده مقدار توليد در بخش صنعت ساخت در فصول بهار 1400 تا زمستان 1401 را نشان مي‌دهد، اين شاخص در زمستان سال 1401 براي چهارمين فصل پياپي رشد مثبت همراه با افزايش سرعت 5 واحد درصدي را تجربه كرده و به رشد 12.1 درصدي رسيده است. البته در 4 فصل منتهي به زمستان 1401، اين شاخص با سرعت رشد بيشتري در حال افزايش بوده، اما تنها در پاييز و زمستان 1401 شاخص تعديل شده مقدار توليد صنعت ساخت، سطحي بالاتر از سال پايه 1390 را به خود اختصاص داده است. در يازده سال منتهي به سال 1401، شاخص مقدار توليد صنعت ساخت در 5 سال رشد منفي داشته و تنها در سال 1401 توانسته از سطح شاخص در سال 1390 فراتر رود كه نشان از توان ضعيف صنعت در اين دوره براي ارتقاي سطح توليدات است. ميانگين رشد سالانه شاخص مقدار توليد صنعت ساخت در 1391 الي 1401 حدود 1.2 درصد بوده كه كمتر از ارقام پيش‌بيني شده در قوانين برنامه توسعه كشور است.  شاخص مقدار توليد صنعت كه از سال 1398 روند رو به رشدي داشته، در سال 1401 به رقم 101.4 رسيده كه نسبت به سال قبل از آن، رشد 7.7 درصدي را تجربه كرده است.
سقوط بخش معدن 
داده‌هاي موجود در بخش معدن نشان مي‌دهد، شاخص مقدار توليد در يازده سال اخير همواره با نوسانات زيادي همراه بوده است. اين داده‌ها كه به قبل از سال 1401 اشاره دارد؛ نشان مي‌دهد، بخش معدن با كسب ميانگين رشد سالانه منفي 0.5 درصد و تجربه رشد منفي در 6 سال، نتوانسته سطح توليدات خود را به سطح توليدات سال 1390 برساند.  در سال 1401 شاخص مقدار توليد معدن در مقايسه با سال 1400 تنها حدود 0.7 درصد افزايش يافته و با وجود اين افزايش، سطح مقدار توليد به 95.2 رسيده كه پس از سال 1395 پايين‌ترين رقم شاخص در بازه مورد بررسي را به خود اختصاص داده است.
ركود در بخش كشاورزي
به دليل ماهيت فعاليت بخش كشاورزي، معمولا روند فصلي توليدات محصولات اين بخش كه بيشتر مبتني بر توليدات زراعي و باغي است، درفصول نيمه نخست سال از افزايش نسبي برخوردار است. با توجه به نوسانات فصلي توليدات بخش كشاورزي، براي تحليل روند شاخص توليد اين بخش، روند تعديل فصلي شده اطلاعات دقيق‌تري را در اختيار قرار مي‌دهد. مرور روند تعديل فصلي شده شاخص مقدار توليد بخش كشاورزي نشان مي‌دهد، در هشت فصل منتهي به زمستان 1401، شاخص مقدار توليد بخش كشاورزي يعني تعديل شده فصلي، رشد منفي داشته و اين بخش با ركود همراه بوده است. در زمستان 1401 از سرعت افت شاخص مقدار توليد كاسته شده و به منفي 4.1 درصد رسيده و نسبت به زمستان 1400 وضعيت توليد در اين بخش تضعيف شده است.  برخلاف روند حاكم بر دو بخش صنعت ساخت و معدن، شاخص مقدار توليد كشاورزي، همواره از مقدار آن در سال 1390 بالاتر بوده است. شاخص مقدار توليد كشاورزي همواره در 11 سال منتهي به سال 1401 به جز سال 1393، بالاتر از سطح آن در سال 1390 قرار گرفته است. با اين وجود در سال 1401 براي دومين سال پياپي روند نزولي را طي كرده و رشد منفي 4.5 درصد را تجربه كرده است. ميانگين رشد سالانه شاخص مقدار توليد كشاورزي در دوره مورد بررسي برابر با منفي 0.18 درصد است. رقم اين شاخص در سال 1401، برابر با 100.5 اعلام شده كه پس از سال 1393، پايين‌ترين رقم اين شاخص در سال‌هاي اخير است. بخشي از روند كاهنده شاخص مقدار توليد بخش كشاورزي به تغييرات اقليمي نسبت داده مي‌شود.
شاخص بهاي توليد‌كننده چيست؟
شاخص‌هاي قيمت، به عنوان مهم‌ترين نماگرهاي سنجش وضعيت اقتصادي هر كشوري به حساب مي‌آيند. بررسي تغييرات شاخص قيمت توليدكننده به علت تاثيرات آن در شاخص قيمت مصرف‌كننده و همچنين روند توليدات اقتصادي از منظر سياست‌هاي پولي و ساير سياست‌هاي اقتصادي بسيار اهميت دارد. با توجه به اينكه شاخص قيمت توليدكننده منعكس‌كننده قيمت‌هاي نهايي در درب كارخانه توليدكنندگان داخلي است، از اين رو هر عاملي كه قيمت تمام شده توليدات را تحت تاثير قرار دهد؛ موجب تغيير شاخص قيمت توليدكننده نيز مي‌شود. اين شاخص به عنوان يكي از اصلي‌ترين شاخص‌هاي پيش‌نگر براي روند آتي تورم مصرف‌كننده محسوب مي‌شود. به‌طوري كه، در سمت عرضه اقتصاد، هر گونه تغيير در شاخص قيمت توليدكننده از جمله تغيير در هزينه توليد منجر به تغيير قيمت كالاهاي واسطه‌اي و نهايي مي‌شود و از اين طريق به شاخص قيمت مصرف‌كننده نيز منتقل مي‌شود.
صعود شاخص توليدكننده در بخش كشاورزي
باتوجه به اينكه شاخص «بهاي توليدكننده»، برآوردي احتمالي از وقوع پديده‌اي در آينده مي‌دهد. بخشي از افزايش شاخص بهاي مصرف‌كننده در اقلام صنعتي در هر فصل به افزايش شاخص بهاي توليدكننده در توليدات متناظر در فصل قبلي نسبت داده مي‌شود. بر همين اساس روند رشد شاخص بهاي توليدكننده صنعت ساخت كه از فصل دوم سال 1401 كاهشي شده بود، در زمستان 1401 مجددا معكوس شد و با افزايش 29.2 درصدي به 883.5 درصد رسيد. با وجود اين رشد در مقايسه با زمستان 1400 از سرعت افزايش بهاي توليدكننده در توليد‌كننده در بخش صنعت ساخت كاسته شده است. عوامل گوناگوني در افزايش بهاي توليدكننده در بخش معدن اثرگذار هستند كه كاهش توام عرضه و افزايش هزينه‌هاي توليد از مهم‌ترين آنها بوده و با توجه به پيوند پيش‌بيني اين بخش با ساير بخش‌ها و تامين نياز كالاهاي واسطه‌اي آنها، افزايش بهاي توليدكننده در بخش معدن تاثير قابل توجهي بر افزايش بهاي توليدكننده در ساير زنجيره‌هاي مرتبط در صنعت ساخت نيز خواهد گذاشت. شاخص بهاي توليدكننده معدن در زمستان 1401 با رشد حدود 34 درصدي در مقايسه با مدت مشابه سال قبل به حدود 1468 رسيده است. در زمستان 1401 سرعت رشد اين شاخص در مقايسه با فصل مشابه سال قبل نسبت به پاييز همين سال با افزايش قابل توجهي مواجه شده است و از 9.7 درصد به 33.7 درصد رسيده است.  شاخص مقدار توليد كشاورزي در زمستان 1401 در مقايسه با مدت مشابه سال قبل با افزايش 85 درصدي همراه بوده كه اين رقم بالاترين ميزان رشد اين شاخص در 8 فصل منتهي به زمستان 1401 است.  افزايش بهاي توليدكننده در بخش كشاورزي تاثير قابل توجهي بر افزايش بهاي مصرف‌كننده در اقلام كشاورزي نيز خواهد گذاشت.