پيروزي در حفاظت از حيات وحش
مريم مطلبي
چندي بيش از تلف شدن توله يوز آسيايي به اسم پيروز نمي‌گذرد. توله‌يوزي كه اميد به پيروزي در حفاظت از گونه‌هاي در حال انقراض را با خودش همراه كرد و زيبايي و مظلوميتش بهتر از صدها كمپين محيط زيستي توجه جامعه ايراني را به ضرورت حفاظت از حيات وحش و چالش‌هاي آن جلب نمود. ايران كشوري پربركت با طبيعت غني و متنوع از جمله جنگل‌ها، كوه‌ها، بيابان‌ها، تالاب‌ها و مناطق آبي و ساحلي است. اين تنوع باعث پيدايش مجموعه‌اي خيره‌كننده از حيات وحش شده است، از جمله گونه‌هايي كه در هيچ كجاي دنيا يافت نمي‌شوند. تنوع زيستي غني ايران ناشي از موقعيت جغرافيايي منحصر به فرد، اقليم و طبيعت متنوع آن است. با وجود اين اهميت، حيات وحش در ايران با تهديدات متعددي مواجه است. حفظ حيات وحش براي حفظ تعادل اكولوژيك، حفظ تنوع زيستي و ترويج توسعه پايدار بسيار حياتي است. حيات وحش نقش مهمي در حفظ تعادل اكوسيستم‌ها، فرهنگ و اقتصاد كشور ايفا مي‌كند. انسان و دخالت سهل‌انگارانه او در طبيعت عامل اصلي انقراض حيات وحش است. شايد يوزپلنگ آسيايي يكي از شناخته‌شده‌ترين گونه‌هاي در معرض خطر ايران باشد كه جمعيت آن به كمتر از ۵۰ قلاده رسيده است. ولي تنها گونه در حال انقراض نيست. از ليست بلند گونه‌هاي در حال انقراض در كشور مي‌توان به پلنگ ايراني، فوك خزري، تنها پستاندار دريايي درياي خزر، خرس قهوه‌اي گوشتخوار ساكن در جنگل‌ها و مناطق كوهستاني ايران، غزال گواتردار ساكن در بيابان‌ها و استپ‌هاي ايران، آهوي بلوچي، لاك‌پشت پوزه‌عقابي خليج فارس اشاره كرد. ببر مازندران و شير ايراني نيز از گونه‌هاي منقرض‌شده هستند. افزايش جمعيت، توسعه ناپايدار و آلودگي‌هاي محيط زيستي، شكارغيرقانوني و بي‌رويه، تغيير و تخريب زيستگاه بومي، معرفي گونه‌هاي غيربومي و گسترش بيماري دست به دست هم داده تا حيات وحش ايران بيش از پيش در معرض خطر قرار گيرد. تغييرات اقليمي نيز بر سرعت و شدت آن افزوده است.
تنوع ژنتيكي براي بقاي طولاني مدت و سازگاري يك گونه بسيار مهم است، زيرا مواد لارم را براي انتخاب طبيعي و تكامل فراهم مي‌كند.هنگامي كه گونه‌اي با كاهش شديد اندازه جمعيت مواجه مي‌شود، خطر كاهش تنوع ژنتيكي در آن گونه بالا مي‌رود. بدين‌ترتيب افزايش خطر همخوني مي‌تواند پيامدهاي منفي براي بقا و سازگاري گونه داشته باشد و به چالشي براي حفاظت و تكثير گونه‌هاي در حال انقراض منجر شود.
به‌طور مثال جمعيت كوچك يوزپلنگ آسيايي در ايران در حال حاضر به دليل همخوني و رانش ژنتيكي در معرض خطر فرسايش ژنتيكي قرار دارند. از دست دادن افراد باقيمانده منجر به از دست دادن بيشتر تغييرات ژنتيكي منحصر به فرد مي‌شود كه مي‌تواند براي بقاي طولاني مدت و سازگاري گونه مهم باشد. بنابراين، تلاش‌هاي حفاظتي براي يوزپلنگ آسيايي بايد حفظ و ارتقاي تنوع ژنتيكي در جمعيت باشد. بر اساس گزارش ارزيابي جهاني سازمان ملل متحد در مورد تنوع زيستي و خدمات اكوسيستمي كه در سال 2019 منتشر شد، بيش از يك ميليون گونه به دليل فعاليت‌هاي انساني در معرض انقراض قرار دارند و ميزان انقراض گونه‌هاي جهاني در حال حاضر ده‌ها تا صدها برابر بيشتر از ميانگين آن در 10 ميليون سال گذشته تخمين زده مي‌شود كه حدود 25 درصد از گونه‌ها در گروه‌هاي حيواني و گياهي در معرض خطر هستند و تا 50 درصد در حال كاهش است. از دست دادن اين گونه‌ها نه تنها به خودي خود يك تراژدي است، بلكه پيامدهاي زيست‌محيطي و اقتصادي گسترده‌تري نيز دارد. از دست دادن تنوع زيستي مي‌تواند يك اثر آبشاري بر كل اكوسيستم‌ها داشته باشد و بر همه‌چيز از جوامع گياهي گرفته تا كيفيت آب و الي سلامت انسان تاثير بگذارد.