پالايشگاه بسازيد
رضا زندي
چند قدم كه جلوتر بياييم، بازار نفت نگران‌مان مي‌كند. ظرفيت قابل توجهي از صادرات نفت خام ايران و ونزوئلا به عنوان دو كشور دارنده ذخاير بزرگ نفت به خاطر تحريم امريكا از بازار بيرون رفته است. ظرفيت صادرات نفت خام ليبي هم به خاطر جنگ داخلي كامل نيست. هر از گاهي نيجريه هم دچار مشكلات داخلي مي‌شود. با اين همه، قيمت نفت برنت بشكه‌اي ٦٠ دلار است. (عصر ديروز ٦٠ دلار و ٤٩ سنت). تقاضا براي نفت اوپك در سپتامبر گذشته ٣٠ ميليون و ٧٠٠ هزار بشكه بود و اوپك پيش‌بيني كرده است كه تقاضا براي نفت كشورهاي اين سازمان براي سال ٢٠٢٠ به حدود ٢٩ ميليون و ٦٠٠ هزار بشكه كاهش يابد. ٩٠٠ هزار بشكه كمتر از امسال. واقعيت كاهش تقاضا را بگذاريد كنار افزايش توليد كشورهاي غيرعضو اوپك از جمله امريكا. آن وقت اوضاع بازار نفت براي توليدكنندگان نفت كه بودجه‌شان متكي به فروش نفت است، ترسناك مي‌شود.
١- رقابت براي تصاحب بازارهاي نفتي به ويژه بازاري نظير هند كه صاحب خانه رشد تقاضا در سال‌هاي آينده است، جدي است. عربستان چند ماه پيش ٢٠ درصد سهام گروه پالايشي-پتروشيمي ريلاينس را خريد تا در قبالش بازاري ٧٠٠هزار بشكه‌اي براي نفت خام خود تضمين كند. پنجشنبه گذشته هم هنگام سفر بن سلمان به امارات با اين كشور خبر توافقي براي ساخت پالايشگاهي ١/٢ ميليارد بشكه‌اي در هند منتشر شد تا روزانه ٦٠٠ هزار بشكه از اين دو كشور نفت بخرد. احتمالا نيمي از ظرفيت پالايشگاه را هم به هر كه بخواهند مي‌دهند. از جمله به افزايش توليد نفت آتي امريكا. بازي دقيقي است.
٢- ايران پيش از تحريم‌ها، روزانه ٥٠٠ هزار بشكه به هند نفت مي‌فروخت. هند دومين مشتري نفتي ايران پس از چين بود. روسيه در هند سهام پالايشگاهي خريده است. حالا فرصت نيست تا بگويم هندي‌ها چند سال پيش پيشنهاد خريد نيمي از سهام پالايشگاه اسار را به ايران دادند اما ايران در برزخ تصميم‌گيري ماند. كه اگر مي‌خريد براي ٤٠٠ هزار بشكه در روزش بازار تضمين شده داشت. حالا اما شمارش معكوس براي از دست رفتن بازار هند براي نفت ايران به صدا درآمده است.
٣- تفاهم تجاري چين با امريكا كه حاصل شود، وضعيت فروش نفت به چين هم سخت‌تر مي‌شود. شرط امريكا براي تفاهم با چين، يكي هم خريد نفت از شركت‌هاي امريكايي است. كره جنوبي و ژاپن هم در حال حاضر سهم خريد نفت‌شان از ايران را از كشورهاي ديگر تامين مي‌كنند. بازار رو به كاهش اروپا هم همين طور.
معلوم نيست تحريم‌ها كي رفع شوند اما همين حالا هم بازيابي بازارهاي نفت ايران به ميزان قبل از تحريم‌ها ساده نيست.
٤- با شرايط موجود، كاهش وابستگي بودجه به نفت يك راه مقابله با سخت شدن بازيابي بازارهاي نفتي در آينده است. اما واقع‌بينانه‌اش اين است كه رابطه نفت و بودجه به اين سادگي كاملا قطع نخواهد شد. پس براي تامين درآمد كشور چه بايد كرد؟ يك راه مي‌تواند سرمايه‌گذاري سريع در پالايشگاه‌سازي باشد. ايران فرآورده و بنزين را راحت‌تر مي‌تواند بفروشد. حتي در شرايط تحريم. كشورهاي منطقه خودمان به فرآورده‌هاي نفتي نياز دارند و مشتري‌مان خواهند بود. سواحل طولاني ايران، موقعيت خوبي براي پالايشگاه‌سازي و صادرات فرآورده فراهم آورده است. تجربه ساخت پالايشگاه را هم داريم. كشور اگر ضرورتش را دريابد، پولش را به هر طريق تامين مي‌كند. طبق قانون دولت نمي‌تواند پالايشگاه بسازد. شايد لازم باشد، قانون اصلاح شود. اين مسائل بايد كارشناسي شود. شك نيست كه براي مصرف داخلي معقول فرآورده‌ها هم بايد جدي انديشيد تا هر چه توليد را افزايش مي‌دهيم، مصرف نشود. امروز اگر فكري براي فرآورش نفت خام ايران نشود، تحديد بازارهاي نفتي ايران فردا ممكن است نگران‌كننده باشد. لطفا چند قدم جلوتر بياييد و تصميم بگيريد. اين نوشته صرفا يك انذار است.