موزه و كودك
رضا دبيري‌نژاد
همه گزارش‌ها نشان مي‌دهد كه بيشترين بازديد از موزه‌ها توسط كودكان و نوجوانان انجام مي‌شود، از همين رو موزه‌ها نه تنها نمي‌توانند كودكان را ناديده بگيرند بلكه با توجه به اين حجم مخاطب بايد براي آنها برنامه‌ريزي ويژه‌اي هم داشته باشند. توجه موزه‌ها به توريست‌ها بيشتر جنبه اقتصادي دارد، چراكه آنها را مشتري يا خريداران خود مي‌بينند اما در مورد مخاطبان كودك، آنها را بيشتر مي‌توان مخاطب آموزشي يا فرهنگي تلقي كرد. تا دو دهه پيش‌تر چون موزه‌ها فضايي رسمي و تخصصي تصور مي‌شدند تصور حضور كودكان در موزه‌ها كمي آزار‌دهنده بود، از همين رو همانند نظام رسمي درسي با كودكان در موزه‌ها برخورد مي‌شد اما تجربيات نسل‌هاي جوان‌تر و افراد فعال در حوزه كودكان در موزه‌ها سبب شده است نه تنها تصور قبلي بشكند بلكه موزه‌ها به سوي جذب كودكان با رويدادهاي ويژه بروند، گويي خود كودكان امكان نشاط را براي موزه‌ها و موزه‌داران فراهم كرده‌اند.
اگر بزرگسالان تصورشان شكل گرفته و توقع‌شان از موزه‌ها به عنوان مراكز پژوهشي يا تفرجي و گردشگري است، كودكان هيچ تصوري ندارند و هر نوع فضايي را در ذهن‌شان و تخيل‌شان از موزه مي‌سازند و اين خود يك فرصت ويژه براي موزه‌ها است كه از روايت‌ها رسمي و تك‌بعدي نگريستن به خود و مجموعه‌هاي‌شان فاصله بگيرند و با توسل به خيال‌پروري دنيايي ديگرگونه را بسازند، دنيايي كه خود مي‌تواند مولد باشد تا چيزي براي مصرف شدن.
از آنجا كه كودكان در مرحله شكل‌گيري هويت اجتماعي و شخصيت فردي هستند موزه‌ها مي‌توانند آنان را با تجربه‌هايي منحصر به فرد با تاريخ، جامعه، هنر، طبيعت، جغرافيا و علوم آشنا كنند و بيش از آنكه داده‌هايي را به عنوان حقيقت مطلق به آنها بقبولانند آنها را در معرض تجربه‌هايي انتخابي بگذارند كه خود معنا و باورهاي‌شان را بسازند.
شرايط موزه‌ها از منظر موضوعي و تجربه حسي و محيطي ظرفيتي ويژه است كه آن را از ساير رسانه‌ها و مجراهاي آموزشي متمايز مي‌كند و حتي جداي از موضوع مي‌توانند فضايي براي تجربه‌هاي مختلف اجتماعي و رويارويي كودكان با يكديگر باشد. از اين رو نقش موزه‌ها را بايد در آموزش‌هاي فرهنگي و اجتماعي نه به معناي رسمي بلكه به معناي امكان خاص جدي گرفت. امروزه اگر هويت و فرهنگ از چالش‌هاي جدي براي نسل نو محسوب مي‌شود موزه‌ها فرصتي هستند كه مي‌توانند به چالش‌هاي فرهنگي نسل كودك و نوجوان پاسخ دهند. شايد مهم‌ترين وجه تحقق نقش فرهنگي، آموزشي و بومي موزه‌ها در فعاليت براي كودكان باشد.