روابط ايران و پاكستان...
محمد‌حسين بني‌اسدي
سفر هيات عاليرتبه اقتصادي پاكستان به رياست عبدالرزاق داوود مشاور بازرگاني و سرمايه‌گذاري نخست‌وزير عمران خان (در سطح وزير) به ايران طي يك ديدار دو روزه در ۱۵ آبان ماه گام نيكو و مباركي در روابط بين دو كشور محسوب مي‌شود. در اين سفر طرف پاكستاني با وزراي صنعت، معدن و تجارت (صمت) و همچنين كشاورزي ملاقات و مذاكره كرد. اين ديدار هيات پاكستاني به منظور برگزاري نهمين كميته مشترك تجاري دو كشور صورت گرفت و درباره موضوعات عمدتا اقتصادي از جمله موافقتنامه تجارت آزاد بين دو كشور، توسعه تجارت، افزايش تهاتر، فعال‌سازي بازارچه‌هاي مرزي، برگزاري نمايشگاه، كاهش تعرفه و در مجموع رفع موانع توسعه تجارت به منظور ترفيع داد و ستد بين دو كشور به تفصيل به گفت‌وگو و تبادل‌نظر پرداخته شد. طرف پاكستاني پيشنهاد تهاتر برنج و محصولات كشاورزي پاكستان به ازاي نفت و مشتقات پتروشيمي از ايران را اعلام و طرف ايراني نيز درخواست سرمايه‌گذاري شركت‌هاي پاكستاني در ايران و همچنين تهاتر با ارز محل را عنوان كرد. در پايان سفر نيز طبق معمول يادداشت تفاهمي درخصوص همكاري‌هاي نمايشگاهي بين دو كشور به امضا رسيد. اين سفر توسط رسانه‌هاي پاكستاني پوشش گسترده‌اي يافت و برخي با تيتر «پاكستان و ايران تصميم گرفتند كه تجارت دوجانبه را طي ۵ سال آينده به ۵ ميليارد دلار ارتقا دهند» به پوشش آن پرداختند و برخي رسانه‌هاي ديگر پاكستاني نيز ميزان تجارت فعلي بين دو كشور را تنها ۳۶۰ ميليون دلار برآورد كردند. اگرچه انجام هرگونه سفر و تبادل‌نظر بين مقامات عاليرتبه با كشورهاي همسايه بدون لطف و نتيجه نيست ولي اهميت رابطه دو كشور ايران و پاكستان ايجاب مي‌كند كه مذاكرات از حد معمول و مرسوم فعلي وارد فاز مهم و اساسي شود و به اين منظور طرحي نو انداخته شود. بديهي است كه سفر اقتصادي عالي بين دو كشور بايد نتيجه و حاصلي بيش از امضاي يادداشت تفاهم برگزاري نمايشگاه بين دو كشور يا موضوعات مبهم و كليشه‌اي مثل تهاتر با ارز محل يا دعوت از شركت‌هاي پاكستاني براي سرمايه‌گذاري در ايران و... داشته باشد.
كساني كه با پاكستان آشنا هستند به خوبي مي‌دانند كه بانك مركزي پاكستان در چارچوب تحريم ايران كاتوليك‌تر از پاپ است و يك فرم تجاري را براي تجارت با ايران درنظر گرفته كه عملا امكان كوچك‌ترين روزنه تجارت رسمي را روي ايران بسته است، در نتيجه امكان سرمايه‌گذاري پاكستاني‌ها در ايران و تجارت رسمي را به طور كلي غيرممكن كرده است، از سوي ديگر تهاتر و استفاده از ارز محل نيز تنها واژه دلبرانه‌اي براي دلخوشي دولتي‌ها به شمار مي‌رود و فاقد هرگونه انگيزه‌اي براي تجار است، گرچه فرصتي محدود براي دلال‌ها نيز ايجاد مي‌كند ولي در مجموع امامزاده‌اي نيست كه شفا دهد بلكه عوارض و مشكلاتي نيز براي دو كشور ايجاد مي‌كند.
پاكستان با جمعيت بيش از ۲۰۰ ميليون نفر و تنها قدرت هسته‌اي در بين كشورهاي اسلامي و داشتن مرز مشترك ۹۳۰ كيلومتري و پيوندهاي مشترك تاريخي و فرهنگي يكي از مهم‌ترين كشورهاي همسايه ايران محسوب مي‌شود.
روابط دو كشور قبل از انقلاب دوران طلايي داشته و مردم پاكستان هرگز خاطره به رسميت شناختن شدن توسط ايران به عنوان اولين كشور جهان را از ياد نمي‌برند. متاسفانه روابط دوجانبه طي ۴ دهه گذشته دچار رخوت و سستي شده، لذا ايجاب مي‌كند كه با برنامه ويژه‌اي ضمن آسيب‌شناسي و بازنگري و رفع موانع به ريل واقعي كه در خور همسايگي دو ملت بزرگ است برگردانده شود.
تا سال ۲۰۱۰ مبادلات تجاري دوجانبه قابل توجه بود ولي از ۲۰۱۲ كاهش يافت. در سال ۲۰۱۹ ايران ۵۳۰ ميليون دلار به پاكستان صادرات داشته است و به روايتي صادرات ما يك درصد و واردات ما نيم درصد از مجموع تجارت پاكستان است.
در سال ۲۰۱۷ پاكستان ۲۴/۸ ميليارد دلار صادرات و ۵۵/۶ ميليارد دلار واردات داشته است. 10 كشور مقصد صادرات پاكستان عبارت است از امريكا چهار ميليارد دلار، چين دو ميليارد، انگليس ۱/۶ ميليارد، آلمان ۱/۳ ميليارد، افغانستان ۱/۱۸ ميليارد، امارات ۱/۱۷ ميليارد، هلند يك ميليارد، ايتاليا ۸۴۰ ميليون دلار، ايتاليا ۸۰۰ ميليون و بنگلادش۷۹۰ ميليون دلار است.
به نظر مي‌رسد روابط دو كشور بايد با اتكا و استناد به پيوندهاي مشترك فرهنگي و تاريخي و حسن همجواري در جهت تقويت بعد تجاري و اقتصادي هدف‌گذاري شود و سپس به مرور وارد اعتماد‌زايي در حوزه‌هاي امنيتي و دفاعي شود بدين منظور راهكارهاي ذيل پيشنهاد مي‌شود:
الف- حوزه سياسي، جهت زمينه‌سازي و تلطيف روابط توسط وزارت امور خارجه:
در حوزه سياسي بايد تلاش شود بي‌اعتمادي كه بر روابط دو كشور طي ۴۰ سال گذشته سايه افكن شده به مرور كاهش يابد و سرانجام رفع شود.
بايد از روابط مراقبت شود كه در افغانستان مانند گذشته چالشي بين ايران و پاكستان حادث نشود.
در روابط ايران با هند نيز جانب توازن با پاكستان را از دست نداد.
امنيتي كردن روابط با پاكستان به صلاح نيست و صرفا بايد بر تقويت بعد اقتصادي روابط تمركز كرد.
مراودات نظامي و دفاعي به‌طور مستمر و ظريف بدون حساسيت هدايت شود.
ب- حوزه اقتصادي، طرح‌ها و برنامه‌هاي خرد اقتصادي از جمله موارد ذيل:
۱- ايجاد انگيزه براي افزايش تجارت در بخش‌هاي دولتي و خصوصي پاكستان
۲- توافق براي كاهش تعرفه كالاي وارداتي دو كشور به منظور تسهيل تجارت
۳- محوريت قرار دادن بخش خصوصي قدرتمند پاكستان و اتحاديه‌هاي صنوف مختلف
۴- همكاري‌هاي مشترك و مشاركت در بخش‌هاي صنعتي متقابل
۵- استفاده از تجربه پاكستان در احياي صنعت نساجي ايران با توجه به اينكه توليد منسوجات بيشترين صادرات پاكستان را تشكيل مي‌دهد. شهر فيصل‌آباد پاكستان قطب نساجي اين كشور است كه با برندهاي معتبر به اروپا و امريكا صادر مي‌شود.
۶- سرمايه‌گذاري در بخش‌هاي مناسب و سودده پاكستان از جمله بخش انرژي از بالادستي تا مراكز توزيع سوخت مايع و گاز
۷- همكاري در حوزه محصولات ورزشي، شهر سيالكوت مركز توليد اقلام ورزشي است از جمله توپ فوتبال با استاندارد جهاني است. شاهد بودم كه يكي از كارخانه‌ها سفارشي از شركت پله اسطوره ورزشي براي توليد توپ فوتبال داشت.
۸- مشاركت در توليد اقلام پزشكي، شهر سيالكوت مركز توليد اقلام پزشكي براي بازار جهاني است با استاندارد جهاني
۹- تامين اقلام كشاورزي از پاكستان از جمله گوشت، برنج، ميوه به ويژه انبه و نارنگي، علوفه و ساير اقلام كشاورزي در مقابل صدور ميوه ايراني به پاكستان
۱۰- مطالعه براي ايجاد پروژه‌هاي اقتصادي و سرمايه‌گذاري مشترك در دو كشور يا كشور ثالث
پ: طرح‌هاي كلان و زمان‌بر:
ايجاد پالايشگاه در استان سيستان بلوچستان به هدف تامين فرآورده‌هاي نفتي در پاكستان
ايجاد نيروگاه گاز سوز در سيستان و بلوچستان براي صادرات انرژي برق به پاكستان
طرح‌هاي پتروشيمي و كود شيميايي و غيره در شرق كشور با هدف ورود به پاكستان
برنامه براي تامين سوخت و مشتقات نفتي و پتروشيمي پاكستان از طريق مرزهاي شرقي
مشاركت در صنايع بالادستي و پايين‌دستي در پاكستان
ايجاد تاسيسات ال‌‌ان‌‌جي و ال.پي.جي و خط لوله در استان سيستان و بلوچستان براي پاكستان تشنه انرژي، بديهي است طرح‌هاي فوق در جهت عمران و اشتغال‌زايي و امنيت شرق كشور نيز حائز اهميت است.
به نظر مي‌رسد هرگونه تحول اساسي در روابط دو كشور مستلزم اراده سطح عالي در كشور و تنظيم برنامه جامع و جدي با مديريت وزارت خارجه و همچنين تغيير ديدگاه سنتي نسبت به پاكستان و رفع شكاف بي‌اعتمادي است، البته تنش‌هاي منطقه‌اي با كشورهاي مختلف از جمله اعراب خليج‌فارس و افغانستان در چگونگي روابط ايران- پاكستان بي‌تاثير نيست و بايد به آن توجه ويژه داشت.