گفت‌وگو با عباس نعيمي جورشري نويسنده «حيات اجتماعي هنر»
و برنده جايزه كتاب سال معلم
بازشناسي
هنر از زاويه تاريخ
و جامعه‌شناسي
غزل لطفي
عباس (حنيف) نعيمي جورشري در سال ۱۳۶۲ در رشت به دنيا آمد. او دانش‌آموخته دكتراي جامعه‌شناسي و مدرس دانشگاه است. كتاب «حيات اجتماعي هنر/ مقدمه‌اي بر تاريخ و جامعه‌شناسي هنر» نعيمي جورشري به تازگي به عنوان اثر برگزيده سال در كارگروه هنر در جشنواره «كتاب سال معلم» انتخاب شد. اين كتاب را انتشارات نقد فرهنگ تهران زمستان گذشته منتشر كرده و در آن مباحثي بينارشته‌‌اي هنر را با تاكيد بر جامعه‌شناسي و تاريخ هنرها مي‌خوانيد. در اين رويداد ملي ۸۴۴ كتاب تاليف و ترجمه از سراسر ايران به رقابت پرداختند كه در مرحله نهايي در هر كارگروه تخصصي، دو اثر به عنوان كتاب‌هاي برگزيده انتخاب شدند. عباس نعيمي براي دومين سال متوالي به عنوان مولف برتر و برگزيده ايران انتخاب شده است. پيش از اين كتاب «اصلاح‌طلبي ناكام؛ ارزيابي تئوريك جنبش ملي نفت و دولت دموكراتيك مصدق» به قلم اين محقق جامعه‌شناسي و مدرس دانشگاه فرهنگيان در كارگروه تاريخ انتخاب شده بود. همچنين عنوان محقق نمونه كشور نيز در كارنامه او ديده مي‌شود. به بهانه برگزيده شدن كتاب «حيات اجتماعي هنر» به عنوان كتاب سال معلم در كارگروه هنر اين جشنواره با او گفت‌وگو كرديم.
براي فتح باب گفت‌وگو، ابتدا در مورد موضوع كتاب «حيات اجتماعي هنر...» توضيحات بدهيد.
«حيات اجتماعي هنر» با زير عنوان «مقدمه‌اي بر تاريخ و جامعه‌شناسي هنر» پژوهشي است بين رشته‌اي كه در سال ۱۴۰۰ توسط انتشارات نقد فرهنگ تهران منتشر شد. كتاب در هفت فصل عمده به قرار زير تدوين شده شامل مباحث نظري، حيات اجتماعي ادبيات، حيات اجتماعي هنرهاي نمايشي، حيات اجتماعي معماري، حيات اجتماعي موسيقي، حيات اجتماعي هنرهاي تجسمي و حيات اجتماعي رقص و هنرهاي ورزشي به‌علاوه يك جمع‌بندي پاياني. اين اثر شامل ۲۷۸ صفحه است و تصاوير و جداول بسياري را دربر گرفته و در قطع رقعي و جلد شوميز ارايه شده است. در طراحي جلد هم از اثر جيمز بري نقاش ايرلندي بهره رفته با نام
The Distribution of Premiums in the Society of Arts.
شما پيش از اين در كتاب‌هاي‌تان به موضوعاتي مثل ارزيابي تئوريك جنبش ملي نفت و دولت دموكراتيك و اصلاح‌طلبي ناكام در زمان دولت مصدق و ... پرداخته‌ايد. چطور شد كه اين موضوع را انتخاب كرديد و اين‌بار به موضوع هنر پرداختيد؟
حداقل دو دليل شخصي و كاركردي براي پاسخ به اين پرسش وجود دارد. دليل شخصي اينكه از سال‌هاي دور و دوره دانش‌آموزي به سرودن شعر روي آوردم و در دوره دانشجويي اين فعاليت هنري را به‌طور حرفه‌اي دنبال كردم. آن سال‌ها به‌رغم اينكه دانش‌آموز رشته رياضي فيزيك بودم به‌طور مستمر رمان مي‌خواندم. همه‌چيز مي‌خواندم. شيفته نويسندگان روس بودم خصوصا داستايوفسكي و تولستوي و چخوف. اين جهان ادبي و آن جهان ذهني در تمام اين سال‌ها بخش ثابت زندگي من بوده است. دو مجموعه غزل «عاشقانه‌هاي يك جامعه‌شناس / ۱۳۹۱» و «قرارمان سر فروردين / ۱۳۹۸» و چند عنوان شاعر برگزيده جشنواره‌ها، حاصل سال‌هاي شاعري است. علاوه بر علاقه و مطالعه جدي حوزه ادبيات و شعر و رمان، همواره پيگير جدي عرصه فيلم بوده‌ام. به ياد دارم از دوره دبيرستان آثار سينماي جهان را دنبال مي‌كردم. اگر به ياد داشته باشيد آن زمان بحث دانلود فيلم و اينترنت پرسرعت مطرح نبود. حتي دي‌وي‌دي هم نيامده بود و سي‌دي يك كالاي لوكس محسوب مي‌شد. فلذا با دشواري نوارهاي ويديو و فيلم‌هاي شاخص جهان را تهيه مي‌كرديم. اين علايق در دوره دانشجويي هم ادامه داشت و گسترده‌تر هم شد تا آنجا كه به نگارش مقالات نقد فيلم روي آوردم. نهايتا اينكه تخصص علمي جامعه‌شناسي و علايق هنري مانند دو شاخه درون من رشد داشته و بستري براي نگارش اثري بين رشته‌اي بوده است.
در باب دليل كاركردي نيز بايد عرض كنم كه سال‌ها پيش اوايل دهه 90 درس جامعه‌شناسي هنر مقطع كارشناسي به من پيشنهاد شد با اشتياق پذيرفتم اما متوجه شدم منبع مناسب تدريس وجود ندارد. اندك آثار موجود عموما تخصصي بودند و متناسب با سطح ارشد و دكترا يعني تحصيلات تكميلي. سطح بحث آن آثار براي دانشجوي ليسانس دشوار بود. اين نكته انگيزه‌اي شد تا به سمت تهيه طرح آموزشي در اين رده حركت كنم. تحقيقي كه دو سال به طول انجاميد و پس از آن نيز چند بار بازنگري شد تا به شكل نهايي يعني اثر كنوني در‌آيد. دوستاني اهل دانش و هنر، محبت و چندباره كتاب را مطالعه كردند، پيشنهاداتي ارايه دادند كه در بازنگري‌ها كوشش كردم اعمال شود و ايرادات كار به حداقل كاهش يابد.
خودتان وجه تمايز كتاب‌‌تان را چه مي‌دانيد كه باعث شد به عنوان اثر برگزيده جشنواره كتاب سال معلم در كارگروه هنر انتخاب شود؟
كتاب با يك ديباچه شروع مي‌شود كه لازم است مخاطب ابتدا به مطالعه آن بپردازد. اين ديباچه مختصات اصلي و هدف‌گذاري‌هاي تاليف را ترسيم كرده است و كمك مي‌كند مطالعه اثر با ارتباط بين‌الذهاني دقيق‌تري انجام شود. در پاسخ به پرسش شما عرض كنم كه كتاب از جنس كتب واسط است يعني كتب مقدمات و مباني كه بستري فراهم مي‌كند تا عرصه عمومي به عرصه تخصصي پيوند داده شود و ورود مخاطب عام را به حوزه تخصصي تسهيل كند. ديگر اينكه تاليف كتاب اگرچه با اهداف آموزشي و دانشگاهي آغاز شده اما در فرآيند چندساله نگارش از مرزهاي آن فراتر رفت و عملا در حوزه‌اي وسيع‌تر كاوش كرده است. همچنين دو رويكرد جامعه‌شناختي و تاريخي در اين كتاب همجواري كرده‌اند تا سوژه اصلي يعني هنر تشريح شود. فلذا كتاب كاملا بين رشته‌اي است. علاوه بر اين در متن اصلي، تصاويري متناسب با بحث قرار گرفته تا وجه شماتيك كار را تقويت كند و مطالعه آن دلپذيرتر شود. از طراح كتاب سپاسگزارم كه با حوصله اين امر را محقق نمود. همينطور برخي مباحث در قالب نمودارها و جداول قرار گرفته تا فشرده‌سازي و درك آن سهل شود. علاوه بر اينها در بخش پيوست پاياني، جدولي مفصل از مكاتب هنري آورده شده است كه اين مكاتب را به‌طور مقايسه‌اي و نه به ترتيب زماني معرفي مي‌نمايد. نهايتا اينكه تلاش كرده‌ام از زبان پيچيده دوري كنم و در حد امكان مباحث ساده طرح شود لذا تيترها نيز كوچك انتخاب شده است. اين كتاب نه در باب يك رشته هنري خاص بلكه تحقيقي مقدماتي است درباره «هنرها». هر رشته در فصلي مستقل به بحث نهاده شده و مجموعا از بيش از ۱۹۰ منبع فارسي و لاتين بهره برده است. اميدوارم نقايص كار به حداقل كاهش يافته باشد خاصه اينكه معتقدم هيچ امر پژوهشي و نگارشي، مطلق نيست.
با توجه به اينكه به‌طور تخصصي به موضوعات جامعه‌شناسي مي‌پردازيد چالش‌هاي اجتماعي پيش روي جامعه را چطور دسته‌بندي مي‌كنيد.
اين پاسخي مفصل و مستقل مي‌طلبد. چنانكه در مقالات و سمينارهاي ديگر پرداخته‌ام، گسل‌هاي اجتماعي مي‌تواند عياري نظم‌دهنده براي بحث مذكور باشد. در سلسله گفت‌وگوهاي جامعه‌شناسان درباره آينده ايران كه دبير علمي آن كار را بر عهده داشته‌ام، حداقل پنج گسل سياسي، اقتصادي، مذهبي، مركز-پيرامون و جنسيتي را به بحث نهاده‌ام. به نظر مي‌رسد اين شكاف‌ها در سال‌هاي گذشته افزايش يافته و عملا در برخي نقاط تبديل به گسل شده است. اين گسل‌ها يا ابرتضادها به شكل ساختاري قابل فهم و بررسي هستند و نبايد آن را به سطح خرد تقليل داد. في‌المثل در كتاب «اصلاح‌طلبي ناكام» كوشش كرده‌ام با مطالعه موردي جنبش ملي نفت و دولت مرحوم دكتر مصدق نشان دهم جنبش‌هاي اجتماعي چگونه از ساختارها تغذيه مي‌كنند و عوامل تسهيل‌گر و مسدودساز آنها به لحاظ ساختاري كدام است. لذا ما با يك بحث در جامعه‌شناسي تاريخي مواجه هستيم تا چالش‌هاي اجتماعي ايران را در زمان كنوني و آينده ساماندهي نظري نماييم. اين چالش‌ها به‌طور همزمان، تهديد و فرصت را در دل خويش حمل مي‌كنند.
در پايان نظرتان را درباره جشنواره كتاب سال معلم ايران بفرماييد. نحوه گزينش آثار برتر چطور بود به نظر شما؟
جشنواره كتاب سال معلم يك رويداد ملي است كه سالانه برگزار مي‌شود. آنچنان كه دستورالعمل آن بيان مي‌كند آثار دريافتي در كارگروه‌هاي تخصصي مورد داوري قرار مي‌گيرند. نهايتا در هر كارگروه، سه اثر برتر، برگزيده و سزاوار تقدير به عنوان كتاب سال معرفي مي‌شوند. در جشنواره امسال ۸۴۴ اثر به دبيرخانه ارسال شد كه كتاب «حيات اجتماعي هنر» در كارگروه هنر مورد داوري قرار گرفت. اختتاميه جشنواره ۱۴ تير ۱۴۰۱ مقارن با روز قلم در استان تهران، شهرستان شهريار برگزار شد.
تاليف كتاب اگرچه با اهداف آموزشي و دانشگاهي آغاز شده اما در فرآيند چندساله نگارش از مرزهاي آن فراتر رفت و عملا در حوزه‌اي وسيع‌تر كاوش كرده است. همچنين دو رويكرد جامعه‌شناختي و تاريخي در اين كتاب همجواري كرده‌اند تا سوژه اصلي يعني هنر تشريح شود. فلذا كتاب كاملا بين رشته‌اي است. علاوه بر اين در متن اصلي، تصاويري متناسب با بحث قرار گرفته تا وجه شماتيك كار را تقويت كند و مطالعه آن دلپذيرتر شود
«حيات اجتماعي هنر» با زير عنوان «مقدمه‌اي بر تاريخ و جامعه‌شناسي هنر» پژوهشي است بين رشته‌اي كه در سال ۱۴۰۰ توسط انتشارات نقد فرهنگ تهران منتشر شد. كتاب هفت فصل دارد كه عبارتند از مباحث نظري، حيات اجتماعي ادبيات، حيات اجتماعي هنرهاي نمايشي، حيات اجتماعي معماري، حيات اجتماعي موسيقي، حيات اجتماعي هنرهاي تجسمي و حيات اجتماعي رقص و هنرهاي ورزشي به‌علاوه يك جمع‌بندي پاياني