بازگشت به وين پس از وقفه 5 ماهه

محمدحسين لطف‌الهي

گفت‌وگو براي احياي توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 پس از چندماه وقفه در وين دوباره از امروز (پنجشنبه) از سر گرفته مي‌شود. علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران و رابرت مالي رييس هيات مذاكره‌كننده ايالات متحده اين‌بار در پايتخت اتريش باز هم مذاكرات غيرمستقيم را با وساطت انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا پيش خواهند برد. گفته مي‌شود كه در اين دور از رايزني‌ها در وين ساير اعضاي برجام هم فعال خواهند بود و ديدارهاي دو و چندجانبه ميان هيات‌هاي كشورهاي به اصطلاح برجامي صورت خواهد گرفت. سابقه آخرين دور از رايزني‌ها در پايتخت اتريش به اسفندماه سال گذشته باز مي‌گردد و از آن زمان تاكنون هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ايالات متحده يك بار در تيرماه در دوحه پايتخت قطر مذاكرات كوتاه و البته غيرمستقيم با نقش‌آفريني انريكه مورا را پيش بردند كه بدون نتيجه به پايان رسيد. هرچند كه هر دو طرف در 5 ماه اخير بر وجود اراده سياسي براي حل‌وفصل اختلاف‌هاي باقي‌مانده تاكيد كردند اما تلاش‌هاي اتحاديه اروپا به عنوان هماهنگ‌كننده برجام و كشورهاي غيربرجامي نزديك به تهران و واشنگتن مانند قطر و عمان عملا ره به جايي نبرد. بهانه بازگشت دوباره مذاكره‌كنندگان به وين اقدام جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا بود. بورل كه رايزني‌هاي غيرمستقيم ايران و امريكا در دوحه ماحصل آخرين سفر او به تهران بود با انتشار يادداشتي در روزنامه امريكايي فايننشال‌تايمز اعلام كرد كه متن پيشنهادي اتحاديه اروپا روي ميز قرار گرفته و از نظر اين اتحاديه اين متن براي هر دو طرف دستاوردهايي دارد كه با توجه به شرايط آن را به بهترين انتخاب هر دو تبديل مي‌كند. بورل با اشاره به اينكه فضا براي مصالحه مهم به پايان رسيده است تاكيد كرد كه اكنون وقت اتخاذ تصميم‌هاي سريع براي به سرانجام رساندن مذاكرات وين برمبناي متن پيشنهادشده من و بازگشت فوري به اجراي كامل برجام است. مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا همچنين هشدار داد كه چنانچه توافق مورد قبول واقع نشود «يك بحران هسته‌اي خطرناك» در انتظار خواهد بود. دعوت بورل از ايران و ايالات متحده براي پذيرش متن پيشنهادي و هشدار نسبت به تبعات عدم توافق محرك موجي از رايزني‌ها براي نجات برجام شد. از تماس تلفني وزير خارجه ايران و جوزپ بورل تا رايزني‌هاي تلفني وزراي خارجه قطر و عمان با هر دو همتاهاي خود در تهران و واشنگتن. هرچند كه سخنان جوزپ بورل و فضاي رسانه‌اي كه در سايه آن شكل گرفت به نااميدي از احياي برجام تعبير شد اما حسين اميرعبداللهيان در سخناني ضمن تكرار موضع ايران مبني بر تمايل به رسيدن به توافقي خوب، قوي و پايدار اعلام كرد كه پيشنهاد دور جديدي از رايزني ميان هيات ايراني با انريكه مورا را داده است. پيشنهادي كه اكنون مي‌توان گفت با موافقت مورا و جلب‌نظر طرف امريكايي توسط او روبه‌رو شده است. زماني كه در نشست خبري روز دوشنبه از سخنگوي وزارت خارجه درباره تعبير ايران از پيشنهاد بورل سوال كردم، ناصر كنعاني با اشاره به اينكه تهران اين پيشنهاد را به معناي تعيين ضرب‌الاجل نمي‌داند، گفت: تلاش او را مثبت مي‌دانيم و سعي مي‌كنيم خوشبين باشيم.

هرچند كه ناصر كنعاني هم‌راستا با مواضع وزير خارجه تاكيد كرد كه ايران به دنبال بازنگاه داشتن پنجره ديپلماسي و ادامه مذاكرات است اما به نظر مي‌رسد كه نگاه اتحاديه اروپا و هيات مذاكره‌كننده امريكا حصول توافق و نه تداوم روند مذاكره براي مذاكره است. اختلاف تعبيري كه شايد اين دور از مذاكرات در وين را سخت‌تر كند.
 از سوي ديگر اين دور از مذاكرات در سايه تشديد تنش ميان تهران و واشنگتن هم آغاز مي‌شود. خزانه‌داري ايالات متحده در تازه‌ترين دور از زنجيره تشديد تحريم‌ها ۶ شركت و يك كشتي را به بهانه ارتباط با ايران در فهرست تحريم‌ها قرار داد. تهران نيز در گامي كه وزير خارجه مي‌گويد مقابله به مثل است اعلام كرد كه تعداد بيشتري از سانتريفيوژهاي نسل‌هاي متفاوت را در زنجيره فعاليت و توليد مواد قرار داده است. پس از اعلام اين خبر از سوي بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي، «رافائل گروسي»، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ادعا كرد كه برنامه هسته‌اي ايران بسيار بسيار سريع به پيش مي‌رود. گروسي مدعي شد «بيانات خوب» براي راضي كردن بازرسان بين‌المللي كافي نيست. او همچنين ابراز اميدواري كرد ايران آماده شفافيت درخصوص برنامه هسته‌اي خود باشد.
 هرچند كه توسعه برنامه هسته‌اي ايران در چارچوب فراتر از تعهدات برجامي در قالب پاسخ منطقي به نقض تعهدات از سوي طرف مقابل انجام شده اما تروييكاي اروپايي و ايالات متحده تلاش مي‌كنند جبهه واحدي از خود در برابر ايران نشان دهند. در تازه‌ترين اين همراهي‌ها ايالات متحده، فرانسه و انگليس در حاشيه كنفرانس بازبيني پيمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (ان‌پي‌تي)، درخصوص ‌برنامه هسته‌اي ايران بيانيه صادر كرده و ادعاهاي هميشگي را تكرار كردند. در بخشي از اين بيانيه با اشاره به اينكه ايران هرگز نبايد به سلاح اتمي دست پيدا كند ادعا شده كه ايران هنوز از فرصت احياي اجراي كامل برجام استفاده نكرده است و از تهران خواسته شده «به اجراي كامل برجام و قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل بازگردد و فورا با آژانس در رفع سوالات مرتبط با مواد و فعاليت‌هاي هسته‌اي اعلام نشده احتمالي طبق توافقات پادماني موردنياز ان‌پي‌تي همكاري كند. 
روز چهارشنبه همزمان با توييت‌هاي انريكه مورا و رابرت مالي درباره بازگشت به وين براي ادامه مذاكرات، نشريه پوليتيكو در گزارشي به نقل از منابع آگاه ادعا كرد كه به سختي مي‌توان نسبت به نتيجه اين دور از رايزني‌ها اميدوار بود. در بخش‌هايي از اين گزارش كه خبرگزاري فارس ترجمه كرده، آمده است: هنوز مشخص نيست مذاكرات تا چه زماني ادامه خواهد داشت و جلسات عمدتا در هتل مجلل كوبورگ برگزار خواهد شد. آماده‌سازي براي نصب مجدد چادر رسانه‌اي در خارج از هتل نيز از روز چهارشنبه آغاز مي‌شود. «منابع آگاه از مذاكرات انتظارات را كم‌جلوه و هشدار دادند كه هنوز خيلي زود است كه بگوييم آيا مذاكرات موفق خواهد بود يا خير. هنوز تعدادي از اختلافات باقي مانده كه بايد حل‌وفصل شود و مشخص نيست كه آيا ايران موضع خود را پس از شكست دور قبلي مذاكرات در ماه مارس تغيير داده يا خير. موضع ايران در مورد آخرين متن اتحاديه اروپا مشخص نيست. حسين اميرعبداللهيان اخيرا گفت كه ايران آماده است تا در وين جزييات بيشتر را مورد بحث قرار دهد كه به تحليل اين نشريه، نشان مي‌دهد تهران همچنان از پيش‌نويس اخير راضي نيست.
طبق اين گزارش، يكي از موضوعات حل‌نشده مربوط به وجود ذرات اورانيوم در سايت‌هاي مختلف در ايران است. همچنين هنوز سوالاتي در مورد دامنه رفع تحريم‌ها و نيز درخواست‌هاي ايران براي تضمين عدم خروج امريكا از توافق در دولت جديد اين كشور وجود دارد. در هفته‌هاي اخير نگراني‌هاي فزاينده‌اي در ميان ديپلمات‌هاي غربي وجود داشته كه انتخابات ميان‌دوره‌اي آتي امريكا قدرت بيشتري را به جمهوري‌خواهان ضد توافق خواهد داد، به اين معني كه ممكن است پنجره سياسي براي حل‌وفصل بسته شود. در همين حال، ايران نيز به توسعه برنامه هسته‌اي خود ادامه داده است.