رقابت انتخاباتي نفسگير در تركيه به پايان نزديك شد
از پريشاني در تيم قليچداراوغلو تا دورخيز اردوغان براي پيروزي
فاطمه كريمخان
در چند هفته اخير بسياري انتخابات عمومي و رياست‌جمهوري امسال در تركيه را مهم‌ترين انتخابات بيست سال گذشته، مهم‌ترين انتخابات دوران قدرت رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور اين كشور و مهم‌ترين انتخابات صد سال گذشته كشور تركيه خوانده‌اند اما بدبين‌ها نه تنها يك ماه پيش بلكه يك سال پيش هم معتقد بودند سخت مي‌توان به تغيير سياسي قابل ملاحظه در تركيه اميدوار بود.
بعد از اينكه احزاب مخالف دولت در يك نمايش دراماتيك كه با گسستن‌ها و پيوستن‌ها همراه بود، بالاخره گزينه‌شان براي جايگزيني اردوغان را به مردم معرفي كردند، اين تاكيد برخي مطبوعات بر «گاندي كمال» ناميدن كمال قليچداراغلو، رييس حزب جمهوري تركيه و رهبر خوش‌اخلاق اپوزيسيون اين كشور نبود كه جلب‌نظر مي‌كرد، بلكه ادامه بحث درمورد دليل جدايي و باز پيوستن مرال آكشنر رهبر حزب خوب به ائتلاف ميز شش و مكانيزم تفاهم بر سر معرفي يك كارمند بازنشسته دولت 74 ساله به عنوان رقيب اردوغان در انتخابات بود كه نظر نكته‌بين‌ها را جلب كرده بود.
اعلام رسمي «علوي بودن» كمال قليچداراغلو در يكي از سخنراني‌هاي انتخاباتي‌اش در هفته‌هاي اول رقابت‌هاي انتخاباتي دور اول انتخابات رياست‌جمهوري هر چند براي بسياري انگيزه‌اي براي كف زدن براي شجاعت كمال، براي تاكيد بر مذهبي كه در تركيه جزو اقليت است و آن قدر‌ها هم محبوب نيست فراهم كرده بود، شك ناظران به موفقيت روندي كه كمال براي پيروزي در انتخابات در پيش گرفته و همچنين درك او از جامعه تركيه را بيشتر كرد.
بعد از چند روز التهاب، بالاخره وقتي احزاب چپ‌گراي كرد تركيه در لفافه اعلام كردند كه در انتخابات از كمال حمايت مي‌كنند تا به اردوغان نه بگويند، هر چند ريخته شدن 10درصد سبد راي اين احزاب به كارزار انتخاباتي كمال اميد‌ها به پيروزي او را افزايش داده بود، اما همزمان نگراني‌ها در مورد اينكه كمال برنامه دقيقي براي حل مساله كرد‌هاي تركيه ندارد و اعلام حمايت اين گروه از او باعث مي‌شود راي‌هاي خاكستري در حركت به سمت كمال خودداري بيشتري از خود نشان بدهند، افزايش پيدا كرد.
اگر همه اينها كافي نبود، غرق شدن كمال در يك گفتمان به شدت غرب‌گرايانه، مصاحبه‌هاي متعدد با مطبوعات انگليسي‌زبان و تاكيد بر بهبود روابط تركيه با غرب، از سر گرفتن مذاكره براي پيوستن به اتحاديه اروپا و اظهارنظر‌هاي تند و بي‌دليل عليه روسيه باعث شد كارزار اردوغان موفق شود از كمال چهره‌اي بي‌خرد و ناآشنا به موقعيت استراتژيك و حساسيت‌هاي منطقه‌اي امروز تركيه ارايه دهد.
در كنار همه اينها، ضد و نقيض گويي‌هاي كمال در مورد سياست برخورد با مهاجران همزمان با ادعاهاي چپ و تمايل به عضويت در اتحاديه اروپا كه در هيچ ديگي با هم نمي‌جوشد، ادعا در مورد بازگشت به سيستم پارلماني كه به معني قرار دادن تركيه در برابر يك رفراندوم و تغيير دوباره در قانون اساسي بود، نگراني از اينكه برنامه اقتصادي موردنظر كمال كه ملازم نزديكي بيشتر با غرب است، از تركيه يك يونان ديگر بسازد و درنهايت نتواند دغدغه‌هاي تورمي و معيشتي مردم را به شكل قابل ملاحظه‌اي كاهش دهد را افزايش داد. نگراني از اينكه مجمع گرگ‌هاي فضاي سياسي تركيه كه دور يك ميز شش نفره جمع شده بودند در ادامه نتوانند اتحاد خود را نگه دارند و صحنه عمومي را به ميدان درگيري‌هاي سياسي تبديل كنند، عقب‌نشيني بسته و شكسته چپ‌ها از حمايت از سياست‌هاي كمال كه نشان‌دهنده عدم اطمينان آنها به يك «بروكرات نمونه» بود، نشان مي‌داد كه با وجود رقص و آواز و شور انرژي كه در تجمع‌هاي خياباني كمال برقرار بوده است، او واقعا با انتخاباتي سخت و نفسگير رو به رو خواهد بود.
يكشنبه بيست و پنجم ارديبهشت ماه، درست از زماني كه شمارش آراي انتخابات آغاز شد، شور و انرژي كه طرفداران كمال پيش‌تر در انتخابات خرج كرده بودند رو به كاهش گذاشت، همزمان با بلند شدن سر و صداهايي در گوشه و كنار فضاي مجازي و گفت‌وگوهاي واقعي در مورد جابه‌جايي راي و تقلب و اضافه و كم شدن تعرفه راي به صندوق‌هاي انتخاباتي اينجا و آنجاي كشور، همزمان با خط و نشان كشيدن اعضاي ائتلاف ميز شش براي روند شمارش آرا، اعتراض به نحوه ارايه آراي شمارش شده در رسانه‌هاي دولتي تركيه و توييت كمال در مورد شب‌زنده‌داري‌اش در ساعت‌هاي پاياني روز يكشنبه تاحدود زيادي روشن شده بود كه اردوغان، سياستمدار زندان كشيده و هميشه برنده بيست سال گذشته فضاي سياسي تركيه، كسي كه از يكي از محله‌هاي بسيار فقير و بسيار ناامن تركيه برخاسته است كه حتي امروز بعد از گذشت شش دهه از تولد او و هزاران تغيير اجتماعي و اقتصادي در شهر استانبول هنوز نمي‌توان با خيال آسوده و بدون نگراني از دزدي و ناامني در آن قدم زد، به اين سادگي‌ها قصد ترك كردن قدرت را ندارد.
صبح دوشنبه روز بعد از انتخابات حتي خوش‌بين‌ترين راي‌دهندگان و جوان‌ترين شهرونداني كه در انتخابات امسال حق راي گرفته و تنها با اميد «بيرون كردن اردوغان از تلويزيون» پاي صندوق‌هاي راي آمده بودند هم مي‌دانستند كه «كار كمال تمام است».
با اين حال، درگيري‌هاي داخلي ميز شش و استعفاي قائم‌مقام حزب جمهوري از سمتش، جلوه‌اي از آنچه قرار بود بعد از پيروزي كمال در سياست رخ دهد را به صورت علني به مردم نشان داد. ادعاهاي متعددي در مورد تقلب در انتخابات، از طرف اين و آن، هيچ كدام به قدر كافي قدرتمند نبود تا ناظران را قانع كند كه كمال مي‌تواند فاصله حدود 6درصدي راي خود با راي اردوغان را به گونه‌اي توضيح دهد كه نه تنها راي‌دهندگان بلكه اعضاي كارزارش هم به احتمال بردن او در انتخابات دو هفته بعد، هفتم خرداد ماه، اميدوار شوند.
درحالي كه اردوغان به كمتر از يك در صد آرا براي پيروزي در انتخابات نياز داشت، باخت اپوزيسيون در انتخابات مجلس و از دست دادن اكثريت در پارلمان تركيه، مهم‌ترين وعده كمال براي آينده سياسي تركيه، يعني برگزاري رفراندوم و بازگرداندن كشور به سيستم پارلماني را معلق كرد و نقشه آرا نشان داد كه علي‌رغم تاكيد قابل ملاحظه مخالفان اردوغان به فساد و نا كارآمدي در امدادرساني به مردم زلزله‌زده در تركيه، مردم مناطق زلزله‌زده همچنان بيش از كمال و تمام اپوزيسيون به اردغان و وعده‌هاي او براي بازسازي مناطق زلزله‌زده اميدوار هستند. دست كمال بعد از انتخابات بيش از هفته‌هاي قبل از انتخابات خالي بود.
دوشنبه هفته گذشته، تنها 6 روز مانده به انتخابات تركيه، تير نهايي به پيكر اپوزيسيون اميدوار به پيروزي در انتخابات تركيه هم شليك شد، سينان اوغان، رهبر يكي از راست‌ترين جريان‌هاي فكري تركيه، ملي‌گرا و بيشتر ترك‌گراي افراطي كه در انتخابات بيست و پنجم ارديبهشت، تحت تاثير كنار رفتن محرم اينجه نامزد محبوب جوانان تركيه، توانسته بود حدود 6درصد آرا را به دست بياورد بالاخره اعلام كرد كه از اردوغان حمايت خواهد كرد. هر چند بسياري از طرفداران او پيش از اين در شبكه‌هاي اجتماعي و خيابان‌هاي تركيه اعلام كرده بودند كه حتي در صورت حمايت اوغان از اردوغان، به رييس‌جمهوري فعلي تركيه راي نخواهند داد، اين اعلام حمايت آن كسري از يك درصد آرا كه اردوغان براي باقي ماندن در قدرت به آن نياز داشت را هم به سبد او اضافه كرد.
همزمان با اين اتفاق، كمال هم براي خالي نبودن عريضه با اميت اوزداج، رهبر حزب ملي‌گراي افراطي «پيروزي» دست دوستي داد تا نظر بخشي از سبد راي ملي‌گرايان را كه با حمايت سينان اوغان متوجه كارزار اردوغان شده بود، بار ديگر به سمت كارزار خودش جلب كند.
حتي اگر با چشم غيرمسلح ديده نمي‌شد كه اين رفتار چقدر با مجموعه ادعاهاي قبلي كمال و كارزارش در برابر اردوغان در تضاد است، بعد از اين روشن شد هزينه اين دست دادن براي كمال تعهد دادن به حمايت نكردن از كردها براي رسيدن به شهرداري در تركيه بوده است و بعد از اينكه صلاح‌الدين دميرتاش از رهبران سياسي كرد و چپ تركيه گفت كه بايد در مورد حمايت حزب «حزب دموكراتيك خلق» با حدود 10درصد راي راي‌دهندگان در تركيه، از كمال بازنگري شود، روشن شد كه شايد حضور احزاب ملي‌گرا در ائتلاف ميز شش را بتوان ناديده گرفت، اما پيوستن راست‌هاي افراطي به كارزار انتخاباتي، هنوز مي‌تواند براي كساني كه بويي از پرنسيپ سياسي برده‌اند، مساله‌ساز باشد.
دور دوم انتخابات رياست‌جمهوري در تركيه، فردا، يكشنبه هفتم خرداد، درحالي برگزار مي‌شود كه اردوغان براي اولين‌بار در طول عمر سياسي‌اش، در يك انتخابات به دور دوم رفته است. اين شايد نشان‌دهنده به‌هم ريختگي اوضاع و كاهش محبوبيت او در فضاي عمومي و سياسي تركيه باشد، اما نمي‌توان ناديده گرفت كه پيروزي هر چند براي اردوغان آسان نبوده است، به احتمال بسيار زياد دور از دسترس هم نيست.
اردوغان براي پيروزي در اين انتخابات، همان مسير هميشگي‌اش را طي كرده است. كردها را در كنار تروريست‌ها قرار داده، بر ايدئولوژِي اسلامي تاكيد كرده، صداي غرب‌ستيزي و موازنه منفي را بلند كرده است، از استراتژي‌هاي نوعثماني‌گري‌اش استفاده كرده و در يك كلام، همان اردوغاني ظاهر شد كه هميشه بوده است. رهبر سياسي سخت و يك‌دنده‌اي كه نه مشكلات جسمي، نه اعتراض به فساد سياسي و اقتصادي و كنار گذاشتن مهره‌هاي محبوب و مهم از دولت و حزبش، نه كودتا، نه قد راست كردن عليه اين و آن در منطقه فعلا نتوانسته است او را از تسلط به يكي از مهم‌ترين مناطق جغرافيايي جهان در ميانه دو جنگ عظيم يكي در سوريه و شمال عراق و ديگري در اوكراين، كنار بزند.
در مقابل كمال قليچداراوغلو و حاميان سياسي‌اش در داخل و خارج تركيه، تصويري از خود نشان داده‌اند كه هر چه باشد تصوير يك رهبر سياسي مورد اعتماد نيست. تلاش براي «اخلاقي عمل كردن»، خودداري از درگير شدن در جنگ‌هاي لفظي كه از تخصص‌هاي اردوغان و كارزار و رسانه‌هاي حامي او است، تنها يكي از جنبه‌هاي كارزار كمال و رهبران سياسي همراه او بوده است اما قطعا مهم‌ترين و شفاف‌ترين تصوير از عملكرد و برنامه سياسي او نبوده است.
برنامه سياسي «نه گفتن به اردوغان»، «به من راي بدهيد تا از لولوي بزرگ‌تر خلاص شويد»، تا اينجاي كار نتوانسته جاذبه چشمگيري براي جمعيت
به شدت سياسي و به شدت متعهد به شركت در انتخابات در تركيه فراهم كند.
راي كمال متشكل از گروهي از ملي‌گرايان، گروهي از چپ‌ها، گروهي از كردها و گروهي از روشنفكران و طرفداران غرب در تركيه، آش قابل خوردني از آب در نيامده است.
جدا از اينكه كارزار كمال در حال حاضر در يكي از ضعيف‌ترين شرايط خود در هفته‌هاي اخير قرار گرفته است، به نظر مي‌رسد كه جالب‌ترين نكته در مورد رفتار سياسي كمال در انتخابات تلاش او براي شريك شدن با همه، دوستي با همه عليه «دشمن مشترك» بوده است، رفتاري كه سواي برد و باخت در انتخابات و تاثيرش بر آينده سياسي كمال، نشان مي‌دهد كه تلاش براي جلب رضايت همه، درنهايت به راضي كردن هيچ كس ختم نخواهد شد.
كمال و هواداران او، حتي تا امروز، يك روز مانده به انتخابات رياست‌جمهوري در تركيه به روشني اعلام نكرده‌اند كه تركيه در دوران قدرت آنها چه شكلي خواهد بود. آينده مبهم، سياست‌هاي غيرشفاف در مورد مسائل اقتصادي و منطقه‌اي، عدم تعلق به يك جريان فكري شناخته شده و محبوب، رفت و آمد بين چپ و راست و ميانه‌رو، بين ملي‌گرايي و پلوراليسم، بين قبول همگان و سياست‌هاي ضدمهاجرت، بين مردانگي سمي و فمنيسم، اينها نقاط حساسي است كه كمال و كارزارش در آنها شكست خورده‌اند. حتي اگر فردا و در يك سناريوي بسيار دور از نظر، بتوانند بيش از 50درصد راي شركت‌كنندگان در انتخابات را به دست بياورند و به بيش از دو دهه قدرت اردوغان در نقش چهره اول سياسي تركيه پايان دهند.
رجب طيب اردوغان براي پيروزي در اين انتخابات، همان‌مسير‌هميشگي‌اش‌را‌طي كرده است.كردها را در كنار تروريست‌ها قرار داده، بر ايدئولوژي اسلامي تاكيد كرده، صداي غرب‌ستيزي و موازنه منفي را بلند كرده است، از استراتژي‌هاي نوعثماني‌گري‌اش استفاده كرده و در يك كلام، همان اردوغاني ظاهر شد كه هميشه بوده است.
رهبر سياسي سخت و يك‌دنده‌اي كه نه مشكلات جسمي، نه اعتراض به فساد سياسي و اقتصادي و كنار گذاشتن مهره‌هاي محبوب و مهم از دولت و حزبش، نه كودتا، نه قد راست كردن عليه اين و آن در منطقه فعلا نتوانسته است او را از تسلط به يكي از مهم‌ترين مناطق جغرافيايي جهان در ميانه دو جنگ عظيم يكي در سوريه و شمال عراق و ديگري در اوكراين، كنار بزند.