محمدحسن نجمي
روزهاي گذشته دوباره نام سريال «گاندو» و عوامل سازنده‌اش به گوش مي‌رسد. علت هم مطرح شدن نام تهيه‌كننده اين سريال امنيتي است؛ «مجتبي اميني‌ارمكي». او با حكم محمدمهدي اسماعيلي، به عنوان مشاور وزير ارشاد منصوب شده است. همچنين يكي، دو روز بعد از حكم مشاورت وزير، معاون وزير و رييس سازمان سينمايي كشور، سمتي ديگر براي اميني انتخاب و او را براي دومين سال پياپي به سمت «دبير جشنواره فيلم فجر» منصوب كرد. اين انتصاب‌ها واكنش‌هاي زيادي در افكار عمومي داشت؛ برخي هنرمندان بر اين عقيده‌اند كه دبيري تهيه‌كننده يك سريال امنيتي نشان از نگاه منصوب‌كنندگان به مقوله هنر و جشنواره دارد.
نام سريال «گاندو» يادآور روزهايي است كه سكان هدايت دولت در اختيار حسن روحاني و وزارت امور خارجه آن، در دستان جواد ظريف بود. اين سريال در دو فصل ساخته و پخش شده است. در هر دو فصل سريال، دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم هدف سازندگان آن بود؛ هدفي كه به‌زعم خودشان بنا داشتند تا آنچه «نفوذ در تيم مذاكرات هسته‌اي» مي‌خواندند را به نمايش بگذارند. آنها در اين سريال به شدت مذاكره‌كنندگان هسته‌اي را زير ضرب برده بودند و از سوي ديگر يك نهاد خاص را حافظ منافع ملي نشان مي‌دادند.
با گاندوسازان آشنا شويد!
اما اگر كسي با سازندگان و دست‌اندركاران گاندو آشنا شود، مي‌تواند دليل غضب اين سريال نسبت به سياست خارجي دولت حسن روحاني را متوجه شود.
«مجتبي اميني‌ارمكي»، تهيه‌كننده اين سريال بود. اميني از سال‌هاي دور در كارهاي سينمايي حضور داشته است. ايفاي نقشي گذرا در فيلم سينمايي «دلشكسته» كه با بازي «شهاب حسيني» و مرحوم «خسرو شكيبايي» يكي از كارهاي ابتدايي او به شمار مي‌رود. اميني در اين فيلم، نقش يك فرد تندرو را بازي كرده است؛ نقشي كه با آنچه سال‌هاي بعد از او ديده شد، قرابت چشمگيري داشت. او بعدتر در پروژه فيلم سينمايي «رسوايي» به كارگرداني «مسعود ده‌نمكي» در جايگاه مدير توليد حاضر شد. ده‌نمكي يكي از چهره‌هاي سرشناس طيف تندرو است كه مدت‌ها سوار بر موتورسيكلت بود و بعدها به سينما و كارگرداني روي آورد.
اميني در سال‌هاي آغازين دهه ۹۰ خورشيدي، بيشتر در انظار عمومي ظاهر شد؛ البته نه با كارهاي سينمايي بلكه با مشاركت در حمله به سفارت بريتانيا در تهران. آذر ماه ۱۳۹۰، مجلس شوراي اسلامي در حال بررسي طرحي براي كاهش سطح روابط با بريتانيا بود. بعدازظهر هشتم آذر ماه، عده‌اي از افرادي كه رسانه‌هاي داخلي آنها را «دانشجويان معترض» معرفي كردند، تقريبا در يك بازه زماني به سفارت بريتانيا در خيابان منوچهري تهران و باغ سفارت در خيابان شريعتي حمله‌ور شدند. آنها نه تنها حمله كردند و وارد سفارت شدند، بلكه به خودروهاي ديپلماتيك و بناهاي سفارت خسارت‌هاي سنگيني وارد كردند و حتي تابلوهاي داخل سفارت را هم از جا كندند و پاره كردند؛ نتيجه هم شد اخراج ديپلمات‌هاي ايراني از بريتانيا و همچنين خسارت حدود يك ميليون و ۳۰۰ هزار پوندي از جيب ملت و شدت گرفتن فضاي خصمانه بين ايران و اروپا و در نتيجه پيچيده‌تر شدن پرونده هسته‌اي ايران!
اول سفارت مي‌گيرند و بعد پُست!
بعدها وقتي نام اميني به ميان آمد، عكس‌هاي شب حمله به سفارت بريتانيا بازنشر و چهره او ميان مهاجمان به سفارت بريتانيا برجسته شد؛ او در اين تصاوير مشغول اقامه اذان و نماز در باغ سفارت بريتانياست. البته كه اميني تنها چهره آن حمله نبود؛ برخي افرادي هم حضور داشتند كه بعدها يا سخنگوي ارگاني حساس شدند يا مدير شبكه‌اي از صدا و سيما. به هر جهت با بازنشر چهره اميني در ميان مهاجمان به سفارت، انتقادات از اين حركت دوباره آغاز شد و از طرف ديگر افكار عمومي با خط و ربط سازندگان گاندو آشنا شد. او اسفند ۱۳۹۶ و هنگامه سكانداري محمدباقر قاليباف در شهرداري تهران، سرپرست معاونت فرهنگي سازمان فرهنگي و هنري شهرداري تهران شد كه كمتر از يك‌سال بعدش در آبان ۱۳۹۷ از اين سمت به دليل آنچه «مشغله» خوانده بود، استعفا داد. مشغله مورد اشاره، احتمالا تهيه‌كنندگي فصل اول سريال گاندو بوده است؛ چراكه تصويربرداري اين سريال، نيمه اول سال ۱۳۹۷ آغاز شده بود. اين سريال كه فضايي امنيتي دارد، در دو كشور چين و تركيه هم فيلمبرداري داشته است.
خط و نشان براي سفير بريتانيا
در جريان انتخابات رياست‌جمهوري 1400، برخي رسانه‌ها اعلام كردند كه اميني به عنوان رييس ستاد هنرمندان ابراهيم رييسي منصوب شده است. اما اين خبر با تكذيب سخنگوي شوراي هماهنگي ستادهاي مردمي رييسي روبه‌رو شد.
اميني پس از روي كار آمدن ابراهيم رييسي دبير جشنواره فجر در سال دوم دولت او شد؛ دبيري كه انتخابش خود يك خط و نشان براي هنرمندان و سينماگران محسوب مي‌شد.
پس از آنكه افراد نامعلوم با رنگ و اسپري به ديوار سفارتخانه بريتانيا حمله و اقدام به شعارنويسي روي آن كردند، انتقادات زيادي نسبت به اين اقدام افرادي كه معلوم هم نشد چه كساني هستند، مطرح شد. سفير بريتانيا در پاتكي تبليغاتي به شعارنويسان روي ديوار سفارت، با جمع كردن سفراي غربي در تهران و پيوستن برخي شهروندان تهراني به آنها، اقدام به رنگ زدن روي شعارها كردند. وقتي سفير تصويري از اين اقدام را در توييتر خود منتشر كرد، مجتبي اميني در توييتي نامتعارف، نسبت به اين تصوير واكنش نشان داد. او نوشته بود كه «جناب سفير؛ گرم كن خودت رو كه تو فصل‌هاي بعدي گاندو كار داريم باهاتون... تا ميتوني بايد ماله‌كشي كني و رنگ بزني روي واقعيت ديوار تاريخ...پايان بازي روباه پير.»
«موسسه فرهنگي هنري انديشه شهيد آويني» تقديم مي‌كند
در تيتراژ پاياني «گاندو»، ذكر شده كه اين سريال محصول «موسسه فرهنگي هنري انديشه شهيد آويني» است. نامهاي دخيل در اين موسسه مي‌تواند جالب باشد. اين موسسه تير ماه 1385، به منظور «فعاليت در حوزه‌هاي توليد فيلم، نشر، تئاتر و توليد نرم‌افزار ارزشي- اجتماعي و تبليغات» تاسيس شد. «حسن طائب»، «محمدرضا تويسركاني»، «عليرضا پناهيان»، «محمد قهرماني» و «علي سلطاني» اعضاي نخستين هيات‌مديره اين موسسه بودند.
در آخرين تغييرات موسسه كه به تاريخ ارديبهشت ۱۳۹۸ در روزنامه رسمي منتشر شده، «مهدي نقويان به عنوان مديرعامل (خارج از شركا و اعضا) براي يك دوره پنج ساله تعيين» شده است. او كارگردان يكي از فيلم‌هاي تبليغاتي ابراهيم رييسي براي انتخابات رياست‌جمهوري ۱۳۹۶ است. او دي ماه ۱۴۰۱ به رياست مركز «سيما فيلم» وابسته به صدا و سيما منصوب شد. نقويان همچنين كارگردان فيلم‌هايي تحت عنوان مستندهاي «خارج از ديد» است. «خارج از ديد» از نگاه جرياني خاص به اتفاقات سياسي كشور از جمله حوادث پس از انتخابات 88 مي‌پرداخت.
پيش از اين نيز اعضاي هيات‌مديره «موسسه فرهنگي هنري انديشه شهيد آويني» انتخاب شده بودند؛ «محمدرضا تويسركاني» رييس هيات‌مديره، «مهدي طائب» نايب رييس هيات‌مديره (خارج از شركا)، «علي سلطاني» عضو هيات‌مديره، «حميد بهمني» مديرعامل و عضو هيات‌مديره (خارج از شركا)، «عبدالمجيد اسماعيلي‌دهقي» عضو هيات‌مديره (خارج از شركا).
گفته مي‌شود علي سلطاني، پدر مصطفي سلطاني است كه مجري طرح و مدير توليد سريال گاندو بوده است.
اعتراض خانواده شهيد آويني
با وجود آنكه ارديبهشت 1397، نام اين موسسه تغيير كرده بود، استفاده از نام مرتضي آويني در تيتراژ آغاز و پايان سريال گاندو، باعث اعتراض خانواده او شده بود. در آگهي تغيير كه ارديبهشت 1397 در روزنامه رسمي منتشر شده است، آمده كه «موسسه به «موسسه فرهنگي هنري انديشه شهيد آويني» تغيير يافت».
در نامه اعتراضي مريم اميني، همسر مرتضي آويني آمده بود كه «اين روزها به بهانه پخش سريال تلويزيوني گاندو، نام «موسسه شهيد آويني» و آقاي مجتبي اميني، مديرعامل پيشين آن به عنوان تهيه‌كننده سريال، زياد مطرح مي‌شود. خانواده شهيد آويني لازم مي‌داند به اطلاع عموم برساند كه اين نام كه قانونا پس از شهادت سيد مرتضي آويني بايد به خانواده تعلق مي‌داشته به سبب بعضي بي‌قانوني‌ها در اختيار موسسه ديگري قرار گرفته كه هيچ يك از اعضاي خانواده در آن حضور نداشته‌اند، با آن همكاري نكرده‌اند و اطلاعي از ساز و كار آن ندارند. سرانجام پس از دوندگي‌هاي فراوان سال پيش اين نام به موسسه‌اي باز پس داده شد كه زير نظر خانواده اداره مي‌شود و نام موسسه قبلي به انتخاب مديران‌شان به «موسسه آراي شهيد آويني» تغيير يافت. در كمال تعجب، موسسه به نام انتخابي خود وفادار نماند و فعاليت‌هايش را كماكان با همان عنوان قبلي ادامه مي‌دهد.»
اما اين موسسه در توضيحاتي كه پيرامون نام آن ارايه كرد، گفته بود: «موسسه فرهنگي شهيد آويني» است كه قريب به ٢٠ سال سابقه دارد. از آنجايي كه خانواده معزز شهيد آويني قصد ثبت موسسه فرهنگي به نام شهيد آويني را داشت و متعاقب پيگيري‌هاي به عمل آمده، اين امكان فراهم شد و «موسسه فرهنگي شهيد آويني» به «موسسه انديشه شهيد آويني» تغيير نام يافت.
اعضا كيستند؟
مهر 1395 در آگهي تغييرات اين موسسه كه روزنامه رسمي آن را منتشر كرده بود، علاوه بر نامهاي محمدرضا تويسركاني و مهدي طائب، نام‌هايي چون «عليرضا پناهيان» «ناصر قره‌باغي‌صومعه» و «مجتبي اميني‌ارمكي» در آن ديده مي‌شود كه به عضويت هيات‌مديره البته خارج از شركا در آمده بودند. البته در آن آگهي تغييرات، مجتبي اميني‌ارمكي، به مدت دو سال به عنوان مديرعامل موسسه معرفي شده بود كه الان ديگر سمتي در اين موسسه ندارد.
عليرضا پناهيان كه زماني عضو هيات‌مديره اين موسسه بوده، يكي از چهره‌هاي شاخص در جريان تندرو محسوب مي‌شود. خبرگزاري تسنيم هم در مصاحبه‌اي كه سال 1394 با ناصر قره‌باغي داشته، او را «كارشناس مطالعات امنيت ملي» معرفي كرده است. بنا به نوشته تسنيم، قره‌باغي «سال‌هاست وقت خود را صرف مطالعه و پژوهش در حوزه امنيت ملي، جنگ نرم، مسائل راهبردي و جريان‌شناسي سياسي و امنيتي كرده و در جریانات 88 سخنراني‌هاي فراواني را در تبيين و روشنگري درباره فتنه در مجامع علمي و نخبگاني انجام داده است.»
اما خرداد 1392 در آگهي تغييرات اين موسسه، نام «حسن طائب» آمده است؛ با اين وجود مشخص نيست آيا اشتباه تايپي بوده و به جاي «مهدي طائب»، «حسن طائب» قيد شده يا اينكه منظور همان رييس وقت سازمان اطلاعات سپاه بوده است. در آگهي‌هاي بعدي تغييرات موسسه، نامي از «حسن طائب» براي خارج شدن از اعضاي هيات‌مديره نيامده است. اما در آگهي خرداد 1392، «حسن طائب» به عنوان عضو و رييس هيات مديره معرفي شده بود.
عضويت موسسه فرهنگي هنري در هيات‌مديره يك شركت داروسازي!
اما نام اين موسسه غير از آگهي‌هاي مرتبط با تغييرات، در يك شركت ديگر ديده مي‌شود.
سال 1392 علي سلطاني به نمايندگي از موسسه، عضو هيات‌مديره شركت «كيهان دارو شيمي» شده بود. سال 1397 نيز در آگهي تغييرات «كيهان دارو شيمي» آمده كه موسسه فرهنگي هنري انديشه شهيد آويني به مدت دو سال عضو هيات‌مديره اين شركت شده است. نماينده اين موسسه در «كيهان دارو شيمي»، همان علي سلطاني بوده است. پس از اين آگهي، مورد ديگري مبني بر اينكه اين موسسه از شركت كيهان دارو شيمي خارج شده باشد وجود ندارد، اما در عين حال در آگهي‌هاي جديدتر نامي از اين موسسه و نماينده‌اش به عنوان عضو هيات‌مديره «كيهان دارو شيمي» نيامده است.
البته كه «علي سلطاني» از سال 1399، به عنوان نماينده «بنياد خيريه انصار ولايت» در «كيهان دارو شيمي» صندلي هيات‌مديره دارد.
«محمدرضا تويسركاني» كه عضو هيات‌مديره «موسسه فرهنگي هنري انديشه شهيد آويني» است، نامش در هيات‌مديره موسسات «فرهنگي، مذهبي، زيارتي، ورزشي انصارالامام رزمندگان كرج»، «بنياد خيريه انصار ولايت»، «خيريه اكرام علوي و احسان فاطمي» و «فرهنگي هنري رزمندگان اسلام» ديده مي‌شود. فروردين 1400، وب‌سايت «رويداد 24» در گزارشي مدعي شده بود كه اين محمدرضا تويسركاني، همان محمدرضا تويسركاني است كه نماينده ولي‌فقيه در سازمان بسيج بوده است.
روزنامه صدا و سيما درباره بودجه موسسه چه گفته بود؟
درباره تامين بودجه اين موسسه حرف و حديث‌ها زياد است. روزنامه جام‌جم ارگان رسمي صداوسيما 18 تيرماه 1398 در گزارشي به سريال گاندو و موسسه فرهنگي هنري انديشه شهيد آويني پرداخته بود و تلويحا از ارايه كمك يكي از نهادهاي انقلابي به موسسه خبر داده بود: «هميشه زمزمه‌هايي شنيده مي‌شد كه اين موسسه به دليل ماهيت توليداتش كه نوعا در جهت گسترش فرهنگ انقلاب اسلامي و دفاع مقدس است از كمك‌هاي[...] بهره مي‌برد و البته اين زمزمه‌ها بي‌راه هم به نظر نمي‌رسد و مي‌توان اين موسسه را يك مجموعه فرهنگي فيلمسازي كه از نهادهاي انقلابي مانند [ ...] كمك مي‌گيرد در نظر گرفت.»
با اين حال، كارگردان اين مجموعه تلويزيوني در نشست خبري عوامل آن درباره بودجه آن صحبت كرده بود: «كل بودجه سريال «گاندو» را سازمان صدا و سيما پرداخت كرده است.... فكر نمي‌كنم بيشتر از 7 ميليارد بوده باشد.»
سفارش ساخت سريال از طرف «شفا فارمد»
نكته ديگر اينكه در صورت‌هاي مالي شركت «شفا فارمد» منتهي به 31 خرداد 1400، قراردادي با موسسه فرهنگي هنري انديشه شهيد آويني مشاهده مي‌شود. مبلغ اين قرارداد ۸ ميليارد تومان است و موضوع آن هم تعهد اين موسسه به توليد يك سريال ۲۴ قسمتي با موضوع پني‌سيلين. «شفا فارمد» از زيرمجموعه‌هاي ستاد اجرايي فرمان امام است. اين شركت همچنين توليد واكسن ايراني كرونا با نام «كوو بركت» را برعهده داشت.
100 صفحه پرونده امنيتي در موسسه «هنري فرهنگي!»
اما نحوه نگارش فيلمنامه و ارتباطات اين موسسه خود محل سوال‌هاي زيادي شده بود. در اين سريال «پيام دهكردي» در نقش «مايكل هاشميان» بازي مي‌كرد كه تمثالي از «جيسون رضاييان» خبرنگار واشنگتن‌پست بود. رضاييان سال 1394 و در گرماگرم مذاكرات هسته‌اي ايران و 6 قدرت جهاني بر سر پرونده هسته‌اي ايران، از سوي اطلاعات سپاه بازداشت شده بود. آرش قادري، نويسنده اين سريال در مصاحبه با خبرگزاري «ايسنا» كه تير 1398 انجام شد، گفته بود كه يك پرونده 100 صفحه‌اي از ورود تا خروج رضاييان به ايران، در موسسه فرهنگي هنري انديشه شهيد آويني وجود داشت كه او از آن استفاده كرده بود: «يك پرونده از ايشان (جيسون رضاييان) در موسسه شهيد آويني موجود بود كه به دست من رسيد. روال اينكه ايشان چگونه آمده و چگونه دستگير شده است چيزي نزديك ۱۰۰ صفحه شرح ماوقع بود. من به آن استناد كردم.»
اينكه چگونه 100 صفحه درباره يك پرونده امنيتي در موسسه‌اي كه «هنري فرهنگي» خوانده مي‌شود، وجود داشته و چطور به اين موسسه رسيده، خود سوال‌هاي زيادي را درباره نسبت اين موسسه با نهادهاي امنيتي و اطلاعاتي مطرح مي‌كند.
واكنش ظريف
با وجود اينكه عوامل سازنده «گاندو» همواره ادعا دارند كه قصد تخريب هيچ فرد و گروهي را نداشته‌اند اما در برخي سكانس‌هاي اين سريال فردي را نشان مي‌دهد كه گريم او مشخصا جواد ظريف، وزير امور خارجه وقت را بازسازي كرده است. در كنار چنين صحنه‌هايي، نشان دادن مذاكره‌كنندگان در چهره افرادي كه خوش‌بينانه ساده‌لوح نشان داده شده‌اند، صداي دولتي‌ها را درآورده بود. وقتي فصل يك گاندو در حال پخش بود، سخنگوي وزارت خارجه خبر داد كه جواد ظريف نامهاي براي مقام رهبري در ارتباط با اين سريال ارسال كرده است. پس از اين بود كه او در گفت‌وگو با خبرگزاري مجلس، درباره محتواي پاسخ رهبري به نامه خود گفت كه «رهبري هميشه به من محبت داشتند و من وامدار محبت ايشان هستم، اين محبت همچنان ادامه دارد و اگر محبت‌هاي ايشان نبود، برخي اتفاقاتي كه در بعضي جاها مي‌افتد، امكان تحمل را از بين مي‌برد.» او تاكيد كرده بود كه «انتقاد با تخريب، توهين و افترا فرق بسيار دارد و اميدوارم اين بليه از جامعه ما برداشته شود و به دنبال توهين و تخريب شخصيت افراد نباشيم.»
براي رعايت مصالح پاسخ نمي‌دهيم
واكنش‌ها به اين سريال همچنان ادامه داشت كه خبر از ساخت و پخش فصل دوم گاندو منتشر شد. نوروز 1400 و دو، سه ماه مانده به انتخابات رياست‌جمهوري، فصل دوم گاندو از صدا و سيما پخش شد كه در آن به ماجراي عبدالرسول دري‌اصفهاني نيز پرداخته شده بود؛ فردي كه در مذاكرات هسته‌اي مسووليت مشاوره براي امور بانكي را بر عهده داشت. با وجود اينكه وزارت اطلاعات به‌طور قطع جاسوس بودن او را رد مي‌كرد، اما اطلاعات سپاه بر اين اتهام تاكيد داشت؛ در گاندو هم همين نظر اطلاعات به نمايش گذاشته شد. پس از پخش چند قسمت از اين فصل، ظريف بار ديگر دست به نوشتن برد؛ اين بار در حساب اينستاگرامي خود نامهاي سرگشاده منتشر كرد. او در اين نوشته بابت «دوچندان» شدن «صبر» او و همكارانش «برابر نارواها و هجمه‌ها»، «شكر خداوند» كرده و نوشته است: «يقين داريم در پيشگاه عدلش در دنيا و عقبي مفتريان و هتاكان، بدون توجه به امكانات و شوكت‌شان، كمترين حاشيه امني نخواهند داشت.» او در ادامه افزوده بود كه «دل به مهر و كمر به خدمت اين آب و خاك پاك و مردمان دلاورش بسته‌ايم كه با پايمردي‌شان همه فشارها را تحمل كرده و افتخار آفريده‌اند و براي رعايت مصالح همين ولي‌نعمتان‌مان كه هر چه داريم از آنان و لطف خدا و دعاي پاكان است، همچون مادري كه دو نيم كردن فرزند دلبندش را برنتابيد و او را به مدعي ناراست سپرد، دم از پاسخ به نارواها فرو بسته‌ايم.»
تلاش براي دوقطبي كردن
جواد ظريف و بالاتر از او حسن روحاني نسبت به اين سريال كه هجمه‌هاي سنگيني نسبت به عملكرد دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم دارد، آن بخش از زبان تند و تيزشان را به كار نبردند؛ اين موضوع باعث نشد كه سازندگان و حاميان گاندو در بدنه حاكميت، درباره اين سريال و محتواي آن تجديدنظر كنند. سريالي كه سعي در دوقطبي كردن جامعه داشت و تا حدود زيادي هم موفق شد.