آرزويي كه محقق شد
بهروز وجداني
به بهانه چاپ كتاب وزين «رديف موسيقي ايران براي پيانو» از دست‌نوشته‌هاي استاد شادروان جواد معروفي كه با تصحيح و بازنويسي دكتر پويان آزاده به زيور طبع آراسته شده است، مطالب زيادي وجود دارد و درباره آن بسيار مي‌توان صحبت كرد. به خصوص درباره شادروان جواد معروفي كه براي ساز پيانوبا كوك ايراني هم آهنگ‌هايي ساختند و از آنها تقدير به عمل آمد.
كتاب وزين «رديف موسيقي ايران براي پيانو» همانطور كه از نامش پيداست، ويژه ساز پيانو است كه آقاي پويان آزاده عضو هيات علمي دانشگاه هنر كه خودشان از شاگردان ممتاز پيانوي استاد جواد معروفي بودند، اين كتاب را با همكاري انجمن موسيقي ايران چاپ كردند و رونمايي از اين كتاب ۱۶ آذر ماه در تالار رودكي انجام شد.
محتواي اين كتاب پيرامون مرد بزرگي به نام جواد معروفي، فرزند موسي خان معروفي است. درباره اين موسيقيدانان كتاب‌هاي فراواني مي‌توان نوشت، به دليل اينكه در ۵، ۶ دهه گذشته، كساني كه موسيقي اصيل ايراني را از طريق راديو گوش مي‌كردند با بهترين انواع موسيقي ايراني در برنامه گلها آشنايي داشتند. در روزهاي اولي كه اين برنامه شكل گرفته بود، هميشه گفته مي‌شد كه اين آهنگ را استاد روح‌الله خالقي تنظيم و رهبري كرده و چند سال بعد كه ايشان از دنيا رفتند، ما با مرد بزرگ ديگري از شاگردان مكتب علي‌نقي‌خان وزيري به نام جواد معروفي آشنا شديم كه هميشه در برنامه گلها فاخرترين نوع موسيقي ايراني را ارايه مي‌داد.
استاد جواد معروفي در موسيقي فقط نوازنده پيانو نبود، ايشان هم در حوزه آهنگسازي و هم رهبري اركستر نيز فعاليت داشت و از همه مهم‌تر اين موسيقيدان برجسته تنظيم‌‌كننده آهنگ‌هاي بسيار زيادي بود. مي‌توان گفت ايشان و آقاي خالقي در مقايسه با ديگر بزرگان موسيقي ايراني براي تنظيم آهنگ‌ها در برنامه گلها بسيار زحمت كشيدند و تلاش كردند. يكي از آرزوهاي استاد جواد معروفي اين بود كه «كاش بتوانم به همت شاگردانم رديفي را كه از پدرم فرا گرفته‌ام و نوشته‌ام؛ ثبت كنم.»
پدر ايشان (موسي خان معروفي) كسي بوده كه اولين‌بار در ايران، رديف موسيقي ايراني را به صورت كامل‌تري از ديگر اساتيد ما تنظيم و تدوين كرد كه توسط يكي از شاگردان ايشان به نام سليمان خان روح افزا با تار اجرا شد از آن زمان به بعد معتبرترين و كامل‌ترين رديف موسيقي ايراني، رديف موسي خان معروفي است. البته رديف‌هاي ديگري نيز هستند كه همه آنها نيز به نوبه خود ارزشمند و مهم هستند ولي رديف موسي خان معروفي از ديگر رديف‌ها كامل‌تر است.
جواد معروفي نيز فرزند همين بزرگوار و بزرگ‌شده مكتب پدر خود هست و از كودكي ايشان نيز مشخص است كه افرادي كه با ايشان و خانواده او رابطه داشتند از بزرگان و اهل موسيقي بودند و اين‌طور بود كه ايشان از كودكي با موسيقي آشنا شد، ضمن اينكه در زماني كه پدرش تار مي‌زد، آن را از وي ياد گرفته بود ولي بيشتر علاقه‌مند شد كه به ساز پيانو بپردازد، پيانويي با كوك ايراني كه بتواند آهنگ‌هاي ايراني را اجرا كند كه البته قبل از ايشان نيز شادروان مرتضي محجوبي اين كار را انجام داده بود.
خوشبختانه دكتر پويان آزاده كه از شاگردان جواد معروفي است و به حفظ و اشاعه مكتب جواد معروفي بسيار علاقه‌مند است، با سختي فراوان موفق شد تمام دست‌نوشته‌ها و نُت‌نوشته‌هاي جواد معروفي را در يك كتاب وزين چاپ كند كه من در رونمايي آنكه در ۱۶ آذر در تالار رودكي بود شركت داشتم. درباره آقاي دكتر پويان آزاده بايد يادآوري كنم كه قبل از انتشار اين كتاب، چهار پرونده را در سازمان ميراث فرهنگي به ثبت رسانده است كه دو پرونده آن به شيوه نُت‌نويسي و پيانونوازي مرتضي‌خان محجوبي مربوط مي‌شود و دو پرونده ديگر به پيانو نوازي ايراني به شيوه جواد معروفي مربوط مي‌شود كه اين كتاب از ضمايم همان است يعني در پرونده پيانو نوازي ايراني به شيوه استاد جواد معروفي كه در اداره كل ثبت آثار ميراث فرهنگي در وزارت ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري هست در سال ۱۳۹۷ به ثبت رسيده و اين كتاب جزو مستندات ارزشمند آن كتاب به شمار مي‌رود.
خوشبختانه ايشان براي اولين‌بار نُت‌نويسي مرتضي‌خان محجوبي را در فهرست حافظه ملي در يونسكو در ايران در سال ۱۳۹۵ به ثبت رسانده بود. من به عنوان يك پژوهشگر بايد اذعان كنم كه ايشان در شناساندن رديف موسيقي ايراني براي پيانو و شيوه پيانو نوازي استادان برجسته پيانو ايران يعني مرتضي خان محجوبي و جواد معروفي، بسيار كوشا بودند و همت به خرج دادند و نهايت تلاش خود را انجام دادند. براي ايشان در اين راستا توفيق روز افزون آرزو مي‌كنم. در اينجا بايد به اين موضوع نيز اشاره كنم كه در اداره كل ثبت ميراث فرهنگي دو فهرست وجود دارد كه در حوزه ميراث فرهنگي ناملموس قرار مي‌گيرد؛ يكي از آنها فهرست بين‌المللي است كه تاكنون ۲۴ اثر آن به ثبت جهاني رسيده است و ديگري فهرست ملي است كه در آن بيش از ۲۰۰۰ اثر ايراني به ثبت رسيده است كه تعداد بي‌شماري از اينها مربوط به موسيقي نواحي ايران مي‌شوند، چهار پرونده مربوط به كارهايي است كه آقاي پويان آزاده انجام داده است كه در آنجا از اين پرونده‌ها دفاع و به شيوه اين اساتيد هم پيانو نوازي كردند و مورد قبول گروه ارزياب قرار گرفته و به ثبت رسيده است.
آرزو مي‌كنم كه شاگردان مكتب پيانو ايراني به دو مساله توجه داشته باشند كه استادان بزرگي مثل جواد معروفي و مرتضي خان محجوبي علاوه بر اينكه در عصر خودشان و تاكنون در حوزه موسيقي بسيار شاخص، ممتاز و تاثيرگذار بوده‌اند از لحاظ مباني فكري و اخلاقي و رعايت شوونات انساني بسيار سلامت بوده‌اند، به‌طوري كه تاكنون كسي در جايي نگفته و نشنيده است كه اين استادان يعني مرتضي خان محجوبي، موسي خان معروفي و فرزندشان جواد معروفي كوچك‌ترين لغزشي در رفتار و كردارشان وجود داشته به خصوص مد نظر ما در اينجا شيوه‌اي است كه در آموزش داشتند و علاوه بر آن سعي و البته عشقي كه در خصوص آموزش موسيقي به شاگردان خود داشتند.
اميدوارم شاگردان تحصيلكرده و دانشگاه‌ديده كنوني، اجازه ندهند كه اين موسيقي فراموش شود و حتما از اين بزرگان ياد بگيرند و آنها را سر‌لوحه آموزش و حفظ ارزش‌هاي خود قرار دهند. اخلاق و رفتارهاي والاي انساني استاد جواد معروفي و پدرشان موسي خان معروفي و مرتضي خان محجوبي را سر‌لوحه رفتار، كردار و اعمال‌شان قرار دهند. اين نكته را بايد در نظر گرفت كه يك هنرمند والا و با ارزش كه نام و خاطره او در بين مردم باقي مي‌ماند علاوه بر مسائل فني موسيقي كه بايد احاطه كافي به آن داشته باشد، بدون ترديد بايسته است كه خود را به زيور اخلاق، رفتار، كردار و خصايل انساني هم آراسته كند تا بتواند مثل دو بال كبوتر كه يكي اخلاق و زيست هنري و ديگري مسائل فني و موسيقي است، رابطه متوازني برقرار كرده و در اين مسير پيشرفت كند و نام خود را در حوزه موسيقي ايران مثل استادان والاي قديمي همچون اساتيد معروفي و محجوبي در سپهر موسيقي ايران باقي بگذارد.
٭نويسنده و پژوهشگر موسيقي