رقص برف و ملودي باران
براساس توضيحات كارشناسان هواشناسي ديروز و امروز تمام ۳۱ استان ايران برف و باران ديدند و دماي اغلب مناطق ايران به زير صفر رسيد
گروه اجتماعي
اواخر هفته گذشته و اوايل همين هفته، سفيدي بر روزهاي تاريك ايران مسلط شد و فاصله‌اي هرچند كوچك و كوتاه بر دوران ادامه‌دار خشكسالي ايجاد كرد؛ در سه روز گذشته تمام استان‌هاي ايران برف و باران را به چشم ديدند و دماي اغلب نقاط كشور به زير صفر رسيد اما اين همه ماجرا نيست؛ اگرچه ضروري است تاكيد شود كه اين رنگ روشن برف و باران مي‌تواند و بايد كمي روزهاي تاريك زندگي ايرانيان را پاك كند و اين برف و باران واقعا هواي آلوده را شسته و با خود برده اما كارشناسان حوزه محيط‌زيست و آب در همين شرايط هشدار مي‌دهند كه مبادا دوره خشكسالي فراموش شود و مي‌گويند هنوز خبري از ترسالي در فلات ايران نيست. اين هشدارها از اين جهت حايز اهميت دو چندان است كه در همين يك دهه گذشته بارها بارش ناگهاني برف و باران بر ذهن و برنامه سياست‌گذاران ايران اثر گذاشته و برنامه‌هاي بلندمدت را تحت‌تاثير خود قرار داده كه نتيجه‌اش شرايط كنوني است. در آسمان ايران اما چه خبر است و سرنوشت اين برف‌بازي‌ها و روزهاي روشن و پر از سپيدي به كجا خواهد كشيد؟ جان گرفتن دوباره درياچه اروميه چه درسي براي مردم و سياست‌گذاران دارد و آينده بارش‌ها در ايران چه خواهد بود؟ گزارش پيش‌رو تلاشي براي نگاه دقيق و كمي عميق‌تر به شرايط كنوني و آينده آب‌وهوايي ايران است.
برف و باران در سراسر ايران
پيش از پرداختن به هشدار كارشناسان و تحليل وضعيت آب‌وهوايي ايران خوب است نگاهي به شرايط چندروز گذشته و هفته پيش‌رو داشته باشيم؛ روزهايي كه سفيدي و روشنايي برف ايران را فراگرفت و دماي اكثر نقاط كشور به زير صفر رسيد. علاوه بر اين كارشناسان هواشناسي هم مي‌گويند كه در روزهاي آتي هم شاهد تداوم بارش برف و باران در نقاط مختلف كشور خواهيم بود. در اين باره همين ديروز رييس مركز ملي پيش‌بيني و مديريت بحران مخاطرات وضع هوا از بارش برف و باران در نقاط مختلف كشور طي ديروز و امروز (۱۳ و ۱۴ بهمن‌ماه) خبر داد. صادق ضياييان كه با ايسنا سخن مي‌گفت، ضمن تشريح وضعيت جوي استان‌هاي كشور اظهار كرد: ديروز (۱۳بهمن ماه) در بيشتر مناطق كشور بارش وجود داشت. در كرمانشاه، لرستان، شمال و شرق خوزستان، جنوب و غرب اصفهان، فارس، چهارمحال و بختياري، كردستان، همدان، مركزي، قزوين، البرز، تهران، قم، سمنان و ارتفاعات رشته كوه البرز خراسان شمالي و خراسان رضوي بارش برف و وزش باد پيش‌بيني شد كه محقق هم شد. او با اشاره به اينكه در سواحل خزر بارش باران و در بقيه نقاط كشور نيز بارش پراكنده انتظار مي‌رود، افزود: در هرمزگان، فارس، جنوب شرق كرمان، سيستان و بلوچستان رگبار باران و رعدوبرق و وزش باد شديد رخ مي‌دهد. رييس مركز ملي پيش‌بيني و مديريت بحران مخاطرات وضع هوا درباره وضعيت جوي شنبه (۱۴ بهمن ماه) گفت: شنبه اين سامانه در نوار شرقي كشور به‌ويژه در استان‌هاي گلستان، خراسان شمالي، خراسان رضوي و ارتفاعات البرز شرقي فعال است و در برخي مناطق جنوبي سيستان و بلوچستان سبب بارش برف و باران مي‌شود سپس در اواخر وقت اين سامانه از مرزهاي شرقي خارج مي‌شود همچنين صبح شنبه در برخي مناطق غرب كشور بارش پراكنده رخ مي‌دهد. ضياييان با اشاره به وزش باد و گردوخاك در برخي نقاط كشور اظهاركرد: جمعه در نيمه شمالي فارس، كرمان، يزد، سيستان و بلوچستان و خراسان جنوبي و شنبه در مركز شرق و جنوب شرق كشور وزش باد شديد و در برخي از اين مناطق گردوخاك پيش‌بيني مي‌شود. او ادامه داد: يكشنبه (۱۵ بهمن ماه) فقط در برخي نقاط شمال‌غرب به‌ويژه جنوب آذربايجان غربي و غرب كردستان بارش برف و وزش باد پيش‌بيني مي‌شود و در بقيه كشور آسمان صاف خواهد بود. ضياييان خاطرنشان كرد: دوشنبه (۱۶ بهمن‌ماه) در برخي نقاط شمال‌غرب و غرب ارتفاعات البرز مركزي بارش پيش‌بيني مي‌شود. بيشينه بارش دوشنبه در جنوب آذربايجان غربي، غرب كردستان و شمال غرب كرمانشاه خواهد بود كه به‌صورت بارش برف است. او ادامه داد: از جمعه تا دوشنبه در نيمه غربي دامنه‌هاي جنوبي البرز و نوار شمالي و طي روزهاي يكشنبه تا سه‌شنبه در شرق و جنوب شرق كشور افت محسوس دما پيش‌بيني مي‌شود. رييس مركز ملي پيش‌بيني و مديريت بحران مخاطرات وضعيت هوا درباره وضعيت جوي مناطق دريايي كشور گفت: از جمعه تا يكشنبه خليج‌فارس، تنگه هرمز و درياي عمان مواج خواهد بود و جمعه درياي خزر نيز مواج است. او در مورد وضعيت جوي تهران طي دو روز آينده نيز اظهار كرد: آسمان تهران ۱۴ بهمن‌ماه صاف تا كمي ابري، گاهي شاهد وزش باد و يخبندان با حداقل دماي ۳- و حداكثر دماي ۶ درجه سانتيگراد و طي يكشنبه (۱۵بهمن‌ماه) نيمه‌ابري و مه رقيق به تدريج وزش باد و كاهش ابر در بعدازظهر وزش باد شديد با حداقل دماي ۲- و حداكثر دماي ۷ درجه سانتيگراد پيش‌بيني مي‌شود. ضياييان در پايان گفت: امروز شنبه همدان و زنجان با كمينه دماي ۷- درجه سانتيگراد سردترين و بندرعباس با بيشينه دماي ۲۵ درجه سانتيگراد گرم‌ترين مراكز استان كشور گزارش شده است.
تهران «پاك» و برفي
«برف طبقاتي تهران» عبارت پرتكراري در چند روز گذشته و حتي چندسال گذشته است؛ عبارتي كه به‌طور خلاصه مي‌گويد حالا بارش برف در پايتخت ايران تنها در مناطق شمالي شهر رخ مي‌داد و اثري از اين روشني و سفيدي در جنوب و مركز تهران نيست. در دو روز گذشته اما اين اصطلاح هم رنگ باخت و مردم اكثر مناطق تهران سپيدي برف را به چشم ديدند. نكته مهم‌تر اما تغيير كيفيت هواي پايتخت ايران به لطف اين بارش برف است. بارش برف نسبتا سنگين در اغلب نقاط پايتخت طي سه روز گذشته باعث شده است كه صبح ديروز هواي تهران در وضعيت «پاك» قرار گيرد. براساس اعلام شركت كنترل كيفيت هواي شهر تهران، ديروز ساعت 10:30 (جمعه ۱۳ بهمن ۱۴۰۲) متوسط شاخص آلودگي هواي تهران روي عدد ۴۴ يعني در وضعيت سبز يا همان شرايط «پاك» قرار دارد. همچنين در ۲۴ ساعت گذشته ميانگين شاخص آلودگي هواي پايتخت روي عدد ۷۲ يعني در وضعيت زرد يا همان قابل قبول قرار داشت. آلاينده شاخص هواي تهران در حال حاضر و در ۲۴ ساعت گذشته ذرات معلق زير ۲.۵ ميكرون بوده است. اين دادها از اين جهت حائز اهميت دوچندان است كه بدانيم از ابتداي سال جاري تا ديروز، ۹ روز هواي پاك، ۲۰۷ روز هواي قابل قبول، ۹۰ روز هواي ناسالم براي گروه‌هاي حساس و ۱۲ روز هواي ناسالم براي همه در روزشمار شاخص آلودگي هواي تهران به ثبت رسيده است. اين درحالي است كه پايتخت‌نشينان در سال گذشته از ابتداي سال تا ۱۳ بهمن، ۲ روز هواي پاك، ۱۵۸ روز هواي قابل قبول، ۱۲۳ روز هواي ناسالم براي گروه‌هاي حساس، ۳۲ روز هواي ناسالم براي همه، ۲ روز هواي بسيار ناسالم و ۲ روز هواي خطرناك را تجربه كرده بودند.
هواي هفته پيش‌رو چگونه خواهد بود؟
نكته مهم‌تر درباره اين بارش سراسري برف و باران، تداوم آن در همين هفته است؛ ديروز سازمان هواشناسي از تداوم بارش گسترده برف و باران و وزش باد در بيشتر مناطق كشور خبر داد و براي ۱۸ استان هشدار سطح نارنجي خسارت به محصولات كشاورزي صادر كرد.
سامانه بارشي شنبه در نوار شرقي كشور به‌ويژه در گلستان، خراسان شمالي، خراسان رضوي، ارتفاعات البرز شرقي و سيستان و بلوچستان فعال است و اواخر وقت شنبه از مرزهاي شرقي خارج مي‌شود. يكشنبه آينده در برخي مناطق شمال غرب بارش برف و وزش باد پيش‌بيني شده و در ساير مناطق كشور آسمان صاف است. دوشنبه نيز در برخي مناطق شمال‌غرب و غرب و ارتفاعات البرز مركزي بارش پيش‌بيني شده است. بيشترين بارش برف طي روز دوشنبه براي آذربايجان غربي، غرب كردستان و شمال غرب كرمانشاه خواهد بود. در چنين شرايطي هشدار درباره شرايط كشاروزي از نكات مهم توصيه‌هاي مطرح‌شده در اين چند روز است؛ هواشناسي و همچنين وزارت كشاورزي توصيه‌هايي مطرح كردند كه خلاصه و نكات مهم آن به اين صورت است: كشت حبوبات انتظاري در استان‌هاي سردسير مانند خراسان شمالي و چهارمحال و بختياري، زدودن برف از شاخه‌هاي جوان جهت جلوگيري از شكستن نهال، عدم انجام عمليات هرس به دليل وقوع برف، ذخيره‌سازي سوخت دوم جهت گلخانه‌ها، مرغداري‌ها، دامداري‌ها، واحدهاي توليدي باتوجه به كاهش دما و وقوع برف در استان‌هاي سردسير، رنگ‌آميزي تنه درختان براي جلوگيري از آفتاب‌سوختگي و بيماري شانكر باكتريايي، نگهداري از تاسيسات و عايق‌بندي لوله‌هاي آب جهت جلوگيري از تركيدگي لوله‌ها در باغات و واحدهاي توليدي، استفاده از نور مصنوعي در گلخانه‌ها در روزهاي ابري.
درياچه اروميه جان گرفته است؟
بحث مهم‌تر درباره شرايط كنوني و شدت اين بارش‌ها، هشدار درباره برداشت نادرست از اين بارش‌ها است؛ كارشناسان مي‌گويند سياست‌گذاران بايد مراقب خطاي پرتكراري به نام ورود ايران به دوره ترسالي باشند و در تاييد سخنان خود خشكسالي پاييز امسال را نشانه مي‌آورند كه حتي از ميانگين 10 ساله و ۵۰ ساله هم شاهد بارش پايين‌تري بوديم. در چنين شرايط اما در چند روز گذشته شاهد انتشار تصاوير و فيلم‌هاي فراواني از جان گرفتن درياچه اروميه بوديم و همين نگراني‌هايي را براي دغدغه‌مندان و كارشناسان اين حوزه به همراه داشته است. خلاصه وضعيت به اين صورت است كه بارش‌هاي اخير باعث روان شدن آب به سمت درياچه شد ولي كارشناسان مي‌گويند اين به هيچ‌وجه چاره‌ساز نيست.
تا زماني كه سياست‌هاي مديريت آب منطقه اصلاح نشده و حقابه درياچه داده نشود درياچه با خطر خشكسالي مواجه خواهد بود. اين آب‌ها در گرماي تابستان در عرض مدت كوتاهي تبخير شده و درياچه مجددا با خشكي مواجه خواهد شد. علاوه‌براين اطلاعات بارش پهنه‌اي حوضه‌هاي آبريز درجه ۲ كشور از ابتداي سال آبي جاري (اول مهر) تا ۶ بهمن ۱۴۰۲ نشان مي‌دهد كه بر اساس اين آمار غالب حوزه‌هاي كشور داراي بارش كمتر از نرمال (ميانگين دراز مدت) و نيز كمتر از بارش در دوره موردنظر در سال گذشته است. در اين ميان و به خاطر بارش‌هاي اخير، حوزه درياچه اروميه با اندكي فاصله از شرايط نرمال نسبت به سال گذشته وضعيت بهتري دارد.
نقشه تنش آبي كشورهاي جهان نشان مي‌دهد كه جايگاه ايران در اين نقشه حكايت از آن دارد كه ايران در گروه پنجم و در زمره كشورهاي «با تنش فوق‌العاده بالا يا بحراني» قرار دارد. درباره شرايط درياچه اروميه همچنين و براساس گزارش خبرگزاري صداوسيماي استان آذربايجان غربي، اهالي روستاي قالقاچي اروميه در منطقه قره‌باغ در كرانه‌هاي شمال غرب درياچه اروميه، از تجمع آب در بخشي از درياچه مي‌گويند. به گفته اهالي در اين منطقه بارشي ثبت نشده است اما بخشي از درياچه پر آب شده است. جوشيدن چشمه‌هاي بستر درياچه اروميه اگرچه در سال‌هاي اخير به دليل كاهش بارندگي‌ها كمتر شده بود، اما اتفاق جديدي نيست و حتي در سه سال خشك گذشته نيز بارها شاهد جوشيدن چشمه‌ها پس از بارش‌هاي سنگين از جمله بارش‌هاي اخير برف و باران در حوضه آبريز درياچه بوده‌ايم. به عبارتي ساده‌تر و با توجه به بارندگي‌هاي بهمن‌ماه ۱۴۰۲ در حوضه آبريز درياچه اروميه كه خوشبختانه بخش زيادي از آن به صورت برف بوده است، زمينه براي جوشيدن تعدادي از چشمه‌هاي واقع‌شده در حاشيه درياچه در اطراف شهرستان سلماس فراهم شده و آب‌هاي حاصل از اين چشمه‌ها روانه بستر درياچه اروميه در قسمت شمالي آن شده است. اگرچه بايد توجه داشت كه حجم آب‌هاي حاصل از جوشيدن چشمه‌ها به هيچ‌وجه به اندازه‌اي نيست كه بتواند نقش مهمي در احياي درياچه داشته باشد.
كم‌بارشي پاييز جبران شده است؟
همچنان كه در بخش بالا و درباره شرايط درياچه اروميه درباره تغيير برنامه‌ها و سياست‌ها باتوجه به بارش‌هاي اين چند روز هشدار داده شد اما مهم است كه اين شرايط را به كل كشور تعميم داد؛ شاهد اين موضوع نمودار اختلاف مجموع بارش استان‌ها و كشور با مقدار ميانگين بلندمدت از ابتداي فصل جاري تا 23/10/۱۴۰۲است كه بر اين اساس بارش در استان‌هاي شمال‌غرب كشور شامل آذربايجان شرقي و غربي، اردبيل، كردستان و گيلان بيشتر از نرمال و در ساير استان‌ها كمتر از نرمال است و در كل كشور نيز كمبود بارش حاكم است. علاوه‌براين يك موضوع مهم ديگر سياست‌هاي حاكم بر مديريت آب در ايران است كه يكي از چالش‌برانگيز بخش‌هاي آن هم چاه‌هاي غيرمجاز و شيوه برخورد با اين موضوع است؛ براساس آخرين آمار وزارت نيرو مجموعا ۸۰۰ هزار چاه مجاز و غيرمجاز در كشور فعال است كه ۴۵درصد از آنها غيرمجاز است. اين چاه‌ها روي هم سالانه رقم قابل‌توجه ۴۵ ميليارد مترمكعب آب را استخراج مي‌كنند كه اين رقم معادل ۵۵درصد كل آب مصرفي سالانه كشور است. استفاده بي‌رويه از ذخاير آب‌هاي زيرزميني علاوه بر اتلاف منابع كشور، منجر به افت كيفيت منابع آب (و بلااستفاده شدن آن) و فرونشست زمين به عنوان يكي از خطرات جدي ناشي از آن مي‌شود. در جمع‌بندي مي‌توان بار ديگر تاكيد كرد كه اگر سفيدي برف اين روزها و همچنين شدت بارش‌ها آلودگي‌ها را شسته و با خود برده اما همچنان اثري از ورود به دوران ترسالي ديده نمي‌شود؛ مي‌توان از اين برف شاد بود و در شادي آن زندگي كرد اما نمي‌توان سر زير برف برد و بحران آب ايران را نديد.