«محمدجواد ظريف» وزيرامورخارجه پيشين ايران در افتتاحيه بيست‌و دومين كنگره حزب مردم‌سالاري ضمن تبريك اعياد شعبانيه گفت: اگر اجازه بدهيد من با نگاه به حوزه تخصصي خودم شرايط را بررسي كنم، شايد يك نگرش ديگري از زمينه وضعيت كنوني جهان روند افزايش قدرت را در جهان كنوني تقديم كنم.
وي با بيان اينكه «مشكل اساسي ما نه تنها در جمهوري اسلامي بلكه در ميان همه زمامداران جهان، اشتباهات ادراكي است»، اظهار داشت: فهم نادرست شرايط و تصميم‌گيري بر اساس فهم اشتباه به بحران‌ها و ضايعات جبران‌ناپذيري منجر شده است.
وي يادآور شد: ما در جهاني زندگي مي‌كرديم كه چارچوب‌ها كم و بيش مشخص بود، وضعيت قدرت جهاني كم و بيش معلوم بود، گرايش‌ها و وفاداري‌ها مشخص بود و زمامداران مي‌دانستند چگونه عمل كنند و بر اساس آن به صورت كم و بيش درستي تصميم‌گيري كنند، البته در آن هم اشتباه تصميم‌گيري بود اما اشتباه تصميم‌گيري كم بود ؛چراكه جهان يك شكل دو قطبي داشت و معلوم بود شما چگونه مي‌خواهيد رفتار كنيد، حتي در جنبش عدم تعهد كه بر مبناي عدم تعهد بر دوقطبي بود بازهم شما در جنبش جناح شرقي داشتيد و از آن طرف گروه غربي داشتيد و تكليف معلوم بود، اما يك جرياني اتفاق افتاد كه اگر نخواهيم خيلي هم به خودمان تبريك بگوييم در آن جريان ايران پيشگام بود، من نمي‌گويم ايجاد آن جريان به خاطر ايران بود اما ايجاد آن براي برهم زدن نظام دو قطبي بود، يعني اتفاقي كه انقلاب اسلامي را برجسته مي‌كند اتفاقي بود كه خارج از عتاب اصلي قدرت شكل گرفت، هيچ حزبي پيشگويي نداشت كه وابسته به جناح غرب باشد يا شرق؛ مردم با رهبري فردي كه به سياست جداي از شرق و غرب معتقد بود، انقلاب كردند به همان دليل هم شرق و غرب در برابر انقلاب ايستادند.
انتقاد تند ايران به قطعنامه شوراي امنيت
ظريف گفت: در مذاكرات برجام روز اول با وزرا در پشت سالن شوراي امنيت ملل متحد گفتم ما قطعنامه شما را قبول نداريم، به وزير خارجه فرانسه برخورد. گفت تو آمدي پشت اتاق شوراي امنيت مي‌گويي شوراي امنيت را قبول نداري؟ گفتم شما روي‌تان را زياد كنيد، بايد به ما خسارت دهيد، چرا؟ به خاطر اينكه ۸ سال با هواپيماي شما با موشك شما، با تانك شما و با سلاح شيميايي آلماني به ما حمله كردند. شما يك خاطره از جامعه بين‌المللي بگوييد كه چنين وضعيتي داشته باشد چرا چون ما عليه نظام مسلط بين‌المللي وارد شديم و آن شروع فروپاشي نظام دوقطبي بود، وقتي امام نامه نوشت به گورباچف يك نگرش را نشان مي‌دهد، در حالي كه هيچ كشوري به اندازه روسيه سلاح نداشت، هيچ كشوري به اندازه روسيه توان تخريب جهاني نداشت، اما منطق جهان در حال تغيير بود. مشكل ما قبل از قانون اساسي و بقيه موارد، شناخت است. مشكل بعدي اين است كه به اطراف خود با نگاه تهديد و نه فرصت نگاه مي‌كنيم.
اين ديپلمات پيشين كشورمان گفت: براي پايان جنگ هم همين بود در اوج جنگ سرد ۵ عضو دايم شوراي امنيت ملل متحد توافق كردند اين جنگ به نفع ايران تمام نشود. مي‌دانيد اولين قطعنامه جنگ ايران و عراق قطعنامه ۴۷۹ بود و ۷ روز بعداز شروع جنگ صادر شد، چرا ۷ روز؟ چون معتقد بودند بعد از ۷ روز ما رفتني هستيم و همه هم به آن رضايت داشتند . شما صحبت‌هاي برژينسكي را نگاه كنيد، مي‌گويد اين حكومت ظرف ۲هفته رفتني است، قطعنامه اولي را هم تصويب كردند حتي نخواستند عراق از خاك ايران خارج شود در صورتي كه اين يك كليشه است در ملل متحد، نماينده وقت امريكا در شوراي امنيت در جلسه خصوصي در پاسخ به يك عضو غير دايم كه مي‌گويد چرا پيشنهاد عقب‌نشيني را نمي‌آوريد گفت منطقه اشغالي منطقه مورد اختلاف است، دوستاني كه اميدوار هستند امريكا، ايران را نجات دهد يادشان باشد كه كجا بودند و كجا هستند. همين كشور وقتي كه عليه ايران سلاح شيميايي استفاده شد گفت سلاح شيميايي يك روش كشتن آدم‌ها است.
تغييرات بزرگ عالم روابط بين‌الملل
ظريف ادامه داد: اما دنيا عوض شده است، امروز امريكا از پس يمني‌ها بر نمي‌آيد بزرگ‌ترين كشور دنيا است، امسال امريكا ۷۸۰ ميليارد دلار هزينه نظامي كرده قدرت بعدي كه چين باشد ۳۰۰ ميليارد هزينه كرده است، عربستان سعودي ۶۰ الي ۷۰ ميليارد هزينه كرده است اما از پس يمني‌ها بر نمي‌آيد. اسراييل تقريبا غزه را نابود كرده است و ضمنا اسراييل حداقل ۲۰۰ بمب هسته‌اي دارد اما امروز علي‌رغم اين همه خسارت كه به مردم وارد كرده، نتوانسته افسانه شكست‌ناپذيري اسراييل را محقق كند.
وزير خارجه دولت دوازدهم بيان كرد: امروز نتوانستند افسانه شكست‌ناپذيري رژيم صهيونيستي را در برابر يك گروه محقق كنند، اين گروه چيست؟ مي‌خواهم قدرت جمهوري اسلامي را بيان كنم، در سال ۱۹۷۸ شارون آمد تا رودخانه ليتاني را گرفت و ديد كافي نيست و سال ۱۹۸۲ آمد تا بيروت را گرفت. خاطرتان هست فاجعه صبرا و شتيلا را و اخراج اعراب به تونس را يادتان هست؟ اما با پيام انقلاب اسلامي حزب‌الله و حماس تشكيل شد.
وي يادآور شد: ببينيد هر زمان اسراييل با اعراب جنگيد پيروز شد، البته با كمك‌هاي امريكا. كمك امريكا از ۱۹۶۷ صورت گرفت و تا قبل از آن كمك اروپايي‌ها بود. از ۱۹۶۸ كمك امريكايي‌ها قطع نشد. اما همان امريكايي كه به اسراييل در ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳ كمك كرد در برابر دولت‌هاي عربي پيروز شود در سال ۲۰۰۰ در برابر مقاومت مردمي كه در اثر پيام انقلاب اسلامي شكل گرفته بود مجبور شد از لبنان خارج شود بدون اينكه امتيازي بگيرد.
ظريف ادامه داد: سال ۲۰۰۵ مجبور شد از غزه خارج شود. مي‌گفتند اميد حاكمان اسراييل اين است كه آب بيايد فلسطين را ببرد، در برابر چه؟ در برابر مقاومت مردم در برابر پيام مقاومت. آن وقت نتيجه‌اش اين همه كشتار مي‌كند، امروز اگر نگاه كنيد كه دل ما آتش مي‌گيرد از اين همه زن و كودك فلسطيني كه شهيد مي‌شوند اما مي‌بينيد محبوبيت حماس در بين مردم فلسطين از قبل از هفتم اكتبر بيشتر شده است و نتيجه و تصميم نهايي را مردم فلسطين بايد بگيرند.
دوستاني كه اميدوارند امريكا، ايران را نجات دهد يادشان باشد كه كجا بودند و كجا هستند. همين كشور وقتي كه عليه ايران سلاح شيميايي استفاده شد گفت سلاح شيميايي يك روش كشتن آدم‌هاست.
وزير خارجه سابق كشورمان گفت: اينكه كدام كار غلط است و درست به من ربطي ندارد، من مي‌توانم تحليل كنم افسانه شكست‌ناپذيري رژيم صهيونيستي تمام شد، مي‌توانم تحليل كنم افسانه مظلوميت اسراييل تمام شد اما آيا من حق دارم بگويم هزينه‌اش كافي بود يا نبود؟ خير. اين حق من نيست، حق مردم فلسطين است. مردم با نظر سنجي‌هاي خودشان گفتند كه اين هزينه را قبول دارند چرا؟ براي اينكه شما در سلسله‌بندي اولويت امنيت ملي‌تان حيات و بقا اولويت دارد و فلسطين داشت نابود مي‌شد.
نقشه نتانياهو براي نابودي كامل سرزمين فلسطيني
ظريف تصريح كرد: شما نقشه‌اي كه نتانياهو در شوراي ملل متحد نشان داد را ببينيد، فلسطيني در نقشه وجود ندارد، با روند عادي‌سازي كه داشت پيدا مي‌شد، اسراييل گفت ما با ۹۸درصد جهان عرب مشكلي نداريم با ۲درصد مشكل داريم كه بروند مشكل خودشان را حل كنند. لذا مبناي قدرت تغيير كرد.
اين ديپلمات كشورمان گفت: زمان جنگ يك نظام دوقطبي داشتيم همه‌چيز مشخص بود و كمتر اشتباه مي‌توانست اتفاق بيفتد گرچه صدام هم بر اساس اينكه من نيرو و قدرت دارم و ايران به‌هم ريخته و انقلابي است و ارتشش نابود است دست به حمله زد و ديديم كه اشتباه كرد، چه چيز را به حساب نياورد؟ مردم را به حساب نياورد و خودمان يادمان نرود با چه چيزي در جنگ جلوي اينها ايستاديم. يادمان نرود با چه چيزي در جنگ جلوي شكست را گرفتيم. با چه چيزي مانع شديم تحريم‌ها كشور را از پا نيندازد. دولت اين كارها را نكرد، مردم اين‌كارها را كردند. صدام اين عامل را نديد كه ما يك نظامي بوديم و ان‌شاءالله بمانيم كه برخاسته از خواست مردم است.
تلاش امريكا براي تغيير ادراك ذهني
اين ديپلمات كهنه كار تاكيد كرد: در سال ۲۰۰۲ وقتي كه امريكا ايران را محور شرارت اعلام كرد، ۷ فوريه شارون به امريكا رفت گفت بي‌خود به عراق حمله نكنيد به كشور ديگري حمله كنيد. بغداد آدرس غلط است و آدرس درست تهران است، امريكا چرا به بغداد حمله كرد؟ ۲ دليل دارد؛ نخست اينكه بغداد ۱۲ سال تحت تحريم‌هاي سازمان ملل متحد بود و اجماع امنيتي عليه عراق بود و دليل ديگر اينكه ايران سرزمين وسيعي دارد و مردمي كه حامي حاكميت هستند و نمي‌توانيم بر مردم نفوذ كنيم. اين سلاح نبود كه مردم را حفظ كرد، اين مردم بودند كه سلاح را حفظ كردند، سال ۲۰۰۸ برويد حرف‌هاي بولتن و دانشمندان هسته‌اي امريكا را نگاه كنيد. فردو تازه لو رفته است. مي‌گويند فردو خطرناك است چون داخل كوه است و نمي‌توانيم بزنيم، تحليل مي‌دهند اين فردو را مي‌توانيم بزنيم ۲ روش علمي هم ارايه مي‌دهند اما آخرش مي‌گويند نزنيم؛ چراكه اگر بزنيم مردم ايران را مصمم‌تر مي‌كنيم در پيگيري سلاح، لذا اين اتم نبود كه ما را نجات داد، مردم بودند كه اتم ما را نجات دادند. اين واقعيت بعد از جنگ سرد بود. تئوري‌هاي جنگ سرد مي‌گويد قدرت دو پايه دارد انگيزشي و مادي. قدرت با اجازه همه دوستان نه فقط موشك است نهGDP، پيام و انگيزش هم هست. هماني كه در برنامه ۱۴۰۴ به آن الهام‌بخشي مي‌گوييم.
ظريف ادامه داد: هزينه امريكا براي تسخير ذهن‌ها در بين نيروهاي نظامي خود هزينه زيادي است تا سرباز او در كشوري كه مي‌رود بتواند با آن كشور سازگاري داشته باشد. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۳ امريكا يك عمليات بزرگ نظامي انجام داده است. امريكا هميشه يا در جنگ بوده يا در كودتا چون فكر مي‌كردند قدرت‌شان در همين مسائل است. در سال ۲۰۰۴ كنگره امريكا به يك گروه مسووليت مي‌دهد كه بررسي كند چرا امريكا با لشكركشي به اهدافش نرسيده است؟ اين گزارش مي‌گويد سياست استفاده از نيروي نظامي براي پيشبرد اهداف امريكا ناموفق بوده است و بنابراين امريكا از سال ۲۰۰۴ از كنش ذهني استفاده مي‌كند نه با كنش حضور حتي روسيه و پوتين در دام امنيتي‌سازي امريكا گرفتار شد.
تغيير كنش و واكنش بازيگران جهاني
وزيرامورخارجه پيشين ايران تاكيد كرد: كنش امريكا عوض شده و ما در جهان قطبي حضور نداريم. ما هنوز توقع رابطه قطبي در جهان داريم و انتظار داريم قطب جديد شكل بگيرد به اسم قطب مثلا شرق يا جهان چندقطبي شود و ما با چسبيدن به يك قطب از حمايت او استفاده كنيم ولي الان دنيا يك شبكه است و برخي كنشگران اصلا كشور نيستند. ايلان ماسك تصميم مي‌گيرد غزه يا اوكراين اينترنت داشته باشد يا نه. الان لايه‌هاي مختلف از قدرت شكل گرفته است از جمله لايه شبكه‌اي و مردم با مويابل خود ديگر مجبور نيستند فقط به گوگل متصل شوند. از من سوال مي‌كنند چرا عربستان كه نوكر امريكاست، با روسيه و چين رابطه خوبي دارد؟ اين سوال به اين دليل است كه چارچوب تحليل كهنه شده و برهمين اساس هم تصميمات گرفته مي‌شود كه كشور نمي‌تواند به پيشرفت لازم برسد. عربستان و چين دنيا را شبكه‌اي مي‌بينند و به همين دليل چين به عربستان متحد امريكا بيشتر از ايران متحد خود امتياز مي‌دهد. روسيه غير از اين رفتار مي‌كند؟
وي تصريح كرد: چين و روسيه قصد رقابت ژئواستراتژيك با امريكا ندارند هرچند امريكا قصد دارد چين را به اين بازي هل دهد همان‌طور كه روسيه را در اوكراين به اين بازي هل داد و موفق شد. پوتين به ما مي‌گفت مراقب باشيد در دام امريكا نيفتيد ولي خودش افتاد. وقتي بالن چين در آسمان امريكا كشف شد، چين مي‌گويد اشتباه شد و راهش را گم كرده است و نمي‌گويد كاخ سفيد را كنفسيوس مي‌كنم. چين وارد بازي ژئوپليتيك با امريكا نمي‌شود بعد ما انتظار داريم براي ايران، وارد بازي ژئوپليتيك با امريكا شود و به قطعنامه‌هاي شوراي امنيت براي ايران راي منفي بدهد؟ ما درك درستي از شرايط دنيا و قدرت نداريم.
وزير خارجه پيشين كشورمان افزود: حتي اگر مي‌خواستيم برمبناي تئوري‌هاي دهه ۴۰ و ۵۰ ميلادي عمل كنيم، بايد بر قدرت معنوي و هويتي خود تكيه مي‌كرديم زيرا آنجا قدرت داشتيم. چرا در دهه ۵۰ و ۶۰ خودمان در آفريقا اسم بچه را خميني مي‌گذاشتند؟ چرا يادمان رفت كه پيام ما بود كه دنيا را جذب ما كرد. قدرت نظامي ما مهم است اما نبايد مزيت خود را فداي قدرتي كنيم كه توان رقابت نداريم. موشك ايران مهم است. نگوييد ظريف مخالف توان موشكي است. من به دليل حمايت از توان موشكي ايران سه بار تحريم شده‌ام. مزيت نسبي ما پيام انقلاب و قدرت مردم بوده است و اين بوده كه حرفي براي زدن داشتيم.
وي با بيان اينكه اروپا و چين حوزه مزيت نسبي خود را مشخص كرده‌اند، گفت: بين سال ۸۲ تا ۸۴ كه با اروپا همكاري داشتيم، امريكا مي‌خواست ما را به شوراي امنيت ببرد اما اروپا مي‌خواست ايران را از شوراي حكام خارج كند. اما زماني كه قطار بي‌ترمز هسته‌اي را راه انداختيم، اروپا كنار امريكا قرار گرفت و ما را به شوراي امنيت برد. فكر مي‌كنيد چين و روسيه كمتر از اروپا تحريم‌هاي امريكا را رعايت مي‌كنند؟ اروپا و چين قصد درگيري با امريكا ندارند. چين صدها ميليارد دلار تجارت خارجي خود را فداي ۵۰ ميليارد تجارت با ايران نمي‌كند. نبايد بگوييم روسيه آمادگي جانفشاني براي ايران را دارد اصلا نبايد چنين انتظاري داشته باشيم. من معتقد به ارتباط با روسيه هستم ولي با چشم باز. قرارداد ۲۵ساله با چين را من امضا كردم ولي بايد با چشم باز اين ارتباط را داشته باشيم.
مشكل شناخت در جمهوري اسلامي
ظريف افزود: مشكل ما قبل از قانون اساسي و بقيه موارد، شناخت است. مشكل بعدي اين است كه به اطراف خود با نگاه تهديد و نه فرصت نگاه مي‌كنيم. مردم، مهاجرين، ايرانيان خارج كشور، همسايگان و همه را تهديد مي‌بينيم. ايرانيان خارج كشور هر كدام مي‌توانند سفير براي انقلاب، فرهنگ و خليج‌فارس باشند.
وي با بيان اينكه مشكل سوم ما مشكل آرزومندي است، گفت: دنيا براساس آرزوها نمي‌چرخد بلكه براساس واقعيت مي‌چرخد. چرا مردم ما مهاجرت مي‌كنند؟ درست است مشكل زياد داريم ولي چون آرزوي‌شان اين است كه با يك مهاجرت همه‌چيز درست مي‌شود درحالي كه يك مرد و همسرش در خارج از كشور براي زندگي در آپارتمان ۶۰ متري با قرض بايد شب و روز كار كنند اما خيال مي‌كنند اگر مهاجرت كنند به آنها كاخ بيل گيتس مي‌دهند. از زمان صفويه دنبال آرزوي دولت هخامنشي بوديم اما به دولت قاجار رسيديم. اين آرزوها را بايد پايان بدهيم. خودمان انتخاب كرديم قهرمانان‌مان را نه از واقعيت بلكه آرزوها انتخاب كنيم. آرزو داريم يك‌شبه پولدار شويم. آرزو به شما برنامه نمي‌دهد.
ظريف تاكيد كرد: آلمان دو جنگ جهاني را تحميل كرد به خاطر آرزوي خودبزرگ‌بيني اما بعد تصميم گرفت به جاي آلمان قوي، اروپاي قوي را مطرح كند. وقتي مي‌گفتيم منطقه قوي، آقاي شريعتمداري مي‌گفت اين حواسش نيست ما مي‌خواهيم ايران قوي باشد در حالي كه منطقه قوي با ايران قوي فرق نمي‌كند. ايران قوي است و هيچ كشوري در اين منطقه به اندازه ايران سرمايه سياسي و انساني ندارد و همه به ما رشك مي‌برند. ما اين همه امكانات و سرمايه انساني داريم. واقعيات را مبنا قرار دهيم.
وي با طرح اين سوال كه بدبختي‌هاي سال گذشته چرا ايجاد شد؟ گفت: يك گروه فكر مي‌كرد با فشار به مردم، حجاب آنها درست مي‌شود. الان حجاب بهتر از سال گذشته است؟ يك گروه فكر مي‌كرد با اين بازي‌ها حكومت سرنگون مي‌شود. هر دو گروه آرزو داشتند و به كساني كه گفتند واقعيات را ببينيد، گفتند وسط‌باز و ماله‌كش. مردم بزرگ‌ترين عامل بازدارندگي هستند به شرط آنكه برمبناي واقعيات عمل كنيم نه آرزوها.