راهكار رفع مزاحمت امريكا
پيرمحمد ملازهي
سفر محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران به هندوستان در راس يك هيات اقتصادي انجام شده است؛ هياتي كه نشان‌دهنده اهداف و انگيزه‌هاي اين سفر است. واقعيت اين است كه با وجود فروكش كردن موج رسانه‌اي در مورد بازگشت تحريم‌هاي ايران از سوي ايالات متحده امريكا، دهلي‌نو تحت فشار شديد از سوي ايالات متحده امريكا قرار دارد تا مناسبات تجاري و اقتصادي خود را با تهران قطع كند. مانع تحريم‌ها در روابط ايران و هند، مانع بزرگ و موثري است اما اگر عزم و اراده جدي در دو پايتخت براي ادامه همكاري‌هاي وجود داشته باشد، راه‌حل‌هاي مشكل‌گشايي براي كنار زدن اين مانع در توسعه روابط اين دو كشور سرزمين آسيا وجود دارد. دو پروژه تجاري و اقتصادي عمده بين‌المللي در حال حاضر با همكاري تهران و دهلي‌نو در حال اجراست كه منافع بسياري براي هندوستان و توسعه نفوذ و دسترسي اين كشور به بازارهاي جهاني در پي دارد. سرمايه‌گذاري هندوستان در پروژه بندر چابهار و اجرايي شدن اين دالان تجاري مي‌تواند دسترسي هندوستان را به افغانستان و آسياي ميانه فراهم مي‌كند همچنين پروژه كريدور شمال- جنوب كه اقيانوس هند را به قفقاز، روسيه و اروپا متصل مي‌كند دو ابرپروژه‌اي هستند كه تهران و دهلي‌نو بازيگران اصلي آن محسوب مي‌شوند.
اما عملي شدن اين پروژه‌ها نيازمند توافق ميان دو كشور براي رسيدن به يك راهكار عملي براي استمرار مبادلات مالي و ايجاد كانال‌هاي بانكي ميان دو كشور است كه تحت فشار تحريم‌هاي امريكا عليه كشورهايي كه با ايران معامله كنند، دچار اختلال مي‌شود. هر چند هندوستان به شدت نيازمند دريافت انرژي از ايران است و با رايزني‌هاي خود توانست يك معافيت موقت 6 ماهه براي واردات نفت ايران از واشنگتن دريافت كند اما اين معافيت رو به پايان است و امريكا به شرطي اين معافيت را به دهلي‌نو داده است كه مقامات هندوستان تعهد بدهند در طول مدت اين معافيت، وابستگي خود به انرژي وارداتي از ايران را به تدريج كاهش دهند و پالايشگاه‌هاي خود را براي واردات نفت از ديگر كشورهاي خاورميانه آماده كنند. ضمن فشار امريكا بر دولت هندوستان، رقابت جاري ميان كشورهاي توليد‌كننده نفت هم مزيد بر علت مي‌شود، كشورهاي ديگر حاشيه خليج فارس و عراق همگي علاقه‌مند هستند كه با افزايش توليد نفت خام و گاز طبيعي، جاي ايران را در بازار هندوستان پر كنند. عراق كه به شدت به ارز حاصل از صادرات نفت خام براي بازسازي كشور جنگ‌زده خود نياز دارد به شدت علاقه‌مند است كه بازارهاي ايران را در هر جايي كه امكان داشته باشد، تسخير كند. امريكا هم با نگاه به اين رقابت‌هاي منطقه‌اي، چه از سوي رقباي سياسي ايران مانند عربستان سعودي و چه در ميان متحدان سياسي ايران مانند عراق و عمان كه نيازمند افزايش درآمدهاي ارزي هستند، تلاش مي‌كند تا به هدف اعلاني خود براي «به صفر رساندن صادرات نفت ايران» دست يابد. يكي از فرصت‌هاي امريكا در هندوستان همانند كشورهاي اروپايي، اين است كه معاملات خريد انرژي در اين كشور از طريق شركت‌هاي خصوصي انجام مي‌شود و دولت هند مستقيما خريدار نفت ايران نيست. بر خلاف دولت‌ها كه به دنبال منافع ملي و حفظ مناسبات ديپلماتيك با انگيزه‌هاي توسعه‌اي هستند، كمپاني‌هاي خصوصي فقط به افزايش درآمد و سوددهي مالي وابسته‌اند در نتيجه چه در هندوستان و چه در اروپا، كمپاني‌هاي خصوصي وقتي در شرايط انتخاب ميان معامله با ايران يا معامله با امريكا قرار بگيرند قطعا ارتباط با ابرقدرت اقتصادي جهان را ترجيح خواهند داد. در نتيجه كمپاني‌هاي بزرگ هندوستان و پالايشگاه‌هاي اين كشور كه نفت خام خود را از ايران تامين مي‌كنند در صورتي كه در شرايط انتخاب ميان ايران و امريكا قرار بگيرند قطعا به سمت امريكا متمايل خواهند بود. يكي از اهداف سفر ظريف به هندوستان، بررسي راهكارهايي است كه ضمن استمرار روابط مالي و اقتصادي ميان ايران و هندوستان، راهكاري انديشيده شود كه كمپاني‌هاي هندي مجبور به انتخاب ميان ايران و امريكا نشوند و به نوعي بتوانند از روابط با هر دو طرف منتفع شوند. يكي از گزينه‌هاي ديگر در استمرار همكاري‌هاي اقتصادي و تجاري ميان ايران و هندوستان، تحول نگاه از كمپاني‌هاي بزرگ بين‌المللي به صنايع كوچك و متوسط و استفاده از بانك‌هاي محلي و كوچك هندوستان و گسترش روابط با دولت‌هاي محلي ايالت‌هاي هندوستان است. در همكاري مالي با ايران براي صنايع كوچك و متوسط و بانك‌هاي محلي، ريسك كمتري وجود دارد و در عين حال برخي از ايالت‌هاي هندوستان كه كمتر با امريكا و سرمايه‌گذاري‌هاي امريكايي سر و كار دارند، مي‌توانند تحت هدايت دولت مركزي در هند راسا وارد تجارت و معامله با ايران شوند. يكي از مباحث مهم ديگر در تجارت ميان تهران و دهلي نو، مساله ارز پرداختي براي واردات نفت خام از ايران است. هندي‌ها اعلام آمادگي كرده‌اند كه با توجه به تحريم‌هاي امريكا كه شامل استفاده از دلار در معامله با ايران مي‌شود از روپيه استفاده كنند. اما ايران ترجيح مي‌دهد كه دست‌كم بخشي از اين پول را به ارزهاي بين‌المللي دريافت كند. راهكار پرداخت هند در دوره تحريم‌ها از گذشته يكي از موضوع‌هاي مورد بحث ميان دو كشور بود و با بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا عليه ايران باز هم اين مساله مطرح شده است. در نهايت به نظر مي‌رسد كه بهترين راه براي برطرف كردن مانع امريكا در رابطه ميان تهران و دهلي‌نو، تلاش بيشتر براي محلي كردن و بومي كردن تجارت ميان دو كشور است.