افزايش برداشت و توليد

از آنجايي كه علم استخراج نفت و گاز از آن دسته از دانش‌هاست كه كمتر مردم كوچه و بازار درگير آن هستند، جزييات بسياري همواره از ديد مردم پنهان مانده يا تصورات غيرواقعي در آن حوزه در ميان عامه شكل گرفته است. يكي از اصلي‌ترين اين ابهامات و سوالات اين است كه به لحاظ فيزيكي يك مخزن هيدروكربن در زير زمين چگونه است؟ چه شكل و شمايلي دارد و نفت و گاز چگونه در آن حركت كرده و منتقل مي‌شود. برعكس تصوري كه در اجتماع موجود است و گمان‌بر اين است كه مخزن نفت يك حفره بزرگ مملو از نفت در زير زمين است، مخزن نفت و گاز در واقع بخشي از سنگ و سازند زيرزميني است كه به دليل داشتن خلل و فرج ريز به هم پيوسته توانايي آغشته بودن به اين ماده ارزشمند را دارد و احتمالا بايد انتظار داشته باشيم تا اين منبع با ارزش حداقل 1000 متر در زير زمين پنهان شده باشد؛ مگر در مواردي استثنايي كه موضوع بحث ما نيست. اين سنگ توپر و به هم پيوسته، بسته به جنس، عمق و شرايط تشكيلش داراي دما، فشار و حتي ضخامت متفاوتي است. همه تفاوت‌ها و خواصي كه گفته شد در مجموع مي‌تواند اين فلسفه را تشكيل دهد كه اگر حفاري در زميني صورت پذيرد و مته حفاري پس از شكافتن هزاران متر از دل زمين به مخفي‌گاه اين سيالات نا آرام راه پيدا كند چگونه و با چه كيفيتي، هجوم گنج مدفون ما از عمق به سطح آغاز مي‌شود. سيالات مايع مختلف مدفون در زمين داراي كيفيت، گرانروي و خواص فيزيكي مختلفي هستند، هر قدر كيفيت نفت بالاتر باشد، گرانروي آن كمتر و رنگ آن به سبز نزديك‌تر است و چنين مايعي سياليت بالايي داشته در نتيجه به محض اينكه راه خود را به سطح بيايد، با فشار و حجم شگفت‌انگيزي توليد مي‌شود؛ به عكس نفت سياه، يا به اصطلاح نفت مرده سياليت كمتر داشته و گاهي حتي به قير نزديك مي‌شود.

به زبان عاميانه ازدياد برداشت شامل هر كاري است كه بتواند شرايط را جوري به نفع ما تغيير دهد كه ميزان برداشت ما در كوتاه‌مدت از هر چاه و بلندمدت از يك مخزن به شكل ملموس بيشتر از زماني شود كه ما با مكانيزم‌هاي طبيعي توليد مي‌كرديم يا حتي از روش‌هاي ساده تزريق آب و گاز به مخزن استفاده مي‌كرديم. اينكه در يك مخزن با نفت سبك و با كيفيت، اقدامات بيشتر شبيه حفظ شرايط موجود است تا حجم بيشتري با اين شرايط برتري توليد شود و در مخازني كه توان بهره‌دهي مخزن به چاه و حتي چاه به سطح كم است سعي مي‌شود با يك مكانيزم كمكي حركت سيالات در درون اين دالان‌هاي ميكروسكوپي را چنان زيادتر كنند كه در نهايت سيال بيشتري توليد شود. با تعاريفي كه ارايه شد، حالا مي‌شود واژه ديگري را نيز به اين دايره واژگان افزود.  به زميني كه در آن مخازن مختلف در عمق‌هاي مختلف تشكيل شده باشد، ميدان گفته مي‌شود.  مانند ميدان نفتي آزادگان كه شامل لايه‌هاي سروك، كژدمي، گدوان و فهليان است كه هر كدام قصه متفاوت خود را از نظر نوع نفت، فشار و دما و اندازه و ابعاد دارد؛ يا ميدان گازي پارس جنوبي كه كم و بيش بيشتر خواص سيال و سنگ آنها در چهار لايه خوف مشابه است. ازدياد برداشت از يك ميدان نفتي يعني اينكه براي هر مخزن نفتي با توجه به خواص سنگ و سيال آن سناريويي متفاوت چيده شود كه باعث شود ضريب بازيافت آن افزايش يابد.  ضريب بازيافت يعني ميزان كل نفت توليدي بر حجم نفتي كه محاسبه مي‌شود تمامي دالان‌هاي به هم مرتبط و بسته يك مخزن را اشغال كرده است. براي مثال بزرگ‌ترين مخزن ميدان نفتي آزادگان، مخزن سروك آن است كه ضريب بازيافت پاييني دارد و با توجه به اينكه لايه‌هاي بهره‌ده آن ضخامت چنداني نداشته و گرانروي نفت آن بالاست بر اساس بررسي‌هاي فني به عمل آمده تزريق آب هوشمند يا به اصطلاح ديگر تزريق آب با شوري مهندسي شده سناريويي است كه براي افزايش ضريب بازيافت آن توصيه مي‌شود. ضرايب بازيافت ممكن است يك يا دو درصد با استفاده از ازدياد برداشت بهتر شود كه اگر اين عدد را در نفت درجا محبوس ضرب كنيم گاهي عدد تا چند ميليارد بشكه بزرگ مي‌شود كه يك افزايش توليد قابل توجه است.