تروريسم در ايران پس از انقلاب و مبارزه بي‌پايان با آن
سيد محمد جواد هاشمي‌نژاد
از همان روزهاي آغازين انقلاب اسلامي، حوادث تروريستي بارها و بارها مردم ايران را داغدار كرده است؛ به گونه‌اي كه اين حوادث بخشي جدايي‌ناپذير از تجربه جمعي ملت ايران شده‌اند. آمارهاي مطرح شده در گفتمان سياسي ايران و مورد تاكيد مقامات رسمي نشان مي‌دهد كه تا اوايل دهه ۱۳۹۰ شمسي، بيش از ۱۷ هزار ايراني قرباني حملات تروريستي شده‌اند. اين قربانيان توسط بيش از ۳۰ گروه تروريستي هدف قرار گرفته‌اند كه بخش عمده‌اي از اين حملات در دهه پرتلاطم ۱۳۶۰ روي داده است. از ميان بدنام‌ترين اين گروه‌ها مي‌توان به سازمان مجاهدين خلق (منافقين)، حزب كومله كردستان ايران، حزب دموكرات كردستان ايران (حدكا)، حزب حيات آزاد كردستان (پژاك) و گروه‌هاي تكفيري همچون جندالله، جيش‌العدل، القاعده و داعش اشاره كرد كه مسوول ترور ايرانيان از اقشار مختلف جامعه بوده‌اند. اين اقدامات تروريستي از طريق روش‌هاي وحشيانه‌اي همچون تيراندازي‌هاي كور، بمب‌گذاري، شكنجه، مين‌گذاري، حملات انتحاري و ديگر شيوه‌هاي فجيع انجام شده است. از زمان آغاز انقلاب اسلامي، روند كلي فراواني و گستردگي اعمال تروريستي در ايران به طور عمومي كاهش يافته است. با اين حال، اين روند كاهشي در دهه‌هاي مختلف متغير بوده است. دهه 60 اوج فعاليت‌هاي تروريستي عليه كشور بود، اما در دهه 70 و اوايل دهه 80، كاهش قابل توجهي در اين اعمال و همچنين در تعداد قربانيان ترور مشاهده شد. اين كاهش را مي‌توان تا حدي به سياست خارجي دولت وقت نسبت داد. با اين حال، اوايل دهه 80 شاهد ظهور گروه تروريستي جندالله در جنوب شرقي ايران بوديم.
عمليات اين گروه به طور قابل‌توجهي مقياس فعاليت‌هاي تروريستي در اين دهه را افزايش داد و هم نيروهاي نظامي و هم شهروندان عادي در استان سيستان و بلوچستان را هدف قرار داد. با آغاز دهه 90، شرايط بار ديگر دستخوش تغيير شد و مساله تروريسم در ايران و خارج از مرزها در بستر شرايط جديد شكل تازه‌اي به خود گرفت. همان‌گونه كه پيش‌تر اشاره شد، تا اوايل دهه 90 بيش از ۱۷ هزار قرباني تروريسم در ايران به ثبت رسيده است. اگرچه مقياس و فراواني حوادث تروريستي ديگر قابل مقايسه با موج شديد حملات دهه ۱۳۶۰ نيست، اما يك پرسش مهم مطرح مي‌شود: بازه زماني بين اوايل دهه 90 تا سال 1403 چه وضعيتي داشته است؟ در اين بازه ۱۴ ساله، چه وقايع تروريستي رخ داده و آيا نيازمند بررسي دقيق‌تر اين دوره زماني نيستيم؟ اين بازه زماني كه در تحولات وقايعي تروريستي در كشور كمتر به آن پرداخته مي‌شود شايسته بررسي دقيق‌تري است تا اطمينان حاصل شود كه همه حوادث و قربانيان در روايت كلي از تحولات تروريستي لحاظ شده‌اند. دهه 90 با تحولات قابل توجه منطقه‌اي همراه بود كه چشم‌انداز تروريسم را تغيير داد و زمينه ظهور و فعاليت گروه‌هاي تروريستي تكفيري را فراهم كرد. در اين دهه، ايران نقش محوري در عرصه بين‌المللي، به ويژه در سوريه و عراق ايفا كرد و به طور فعال با گروه‌هاي تكفيري و تروريستي، به ويژه داعش، مبارزه كرد. در اين نبردها، ايران ضربات سنگيني به اين گروه‌ها وارد كرد، اما خود نيز متحمل خسارات زيادي شد، از جمله شهادت تعداد زيادي از پرسنل نظامي و مستشاران. به عنوان بخشي از اقدامات تلافي‌جويانه، حمله انتحاري فاجعه‌بار گلزار شهداي كرمان توسط داعش رخ داد كه جان نزديك به ۱۰۰ ايراني را گرفت، صدها نفر را زخمي كرد و به عنوان يكي از هولناك‌ترين حملات تروريستي در تاريخ معاصر ايران به ثبت رسيد. ساير حوادث قابل توجهي كه در دهه 90 شهروندان ايراني را تحت تاثير قرار داد شامل حمله داعش به مجلس شوراي اسلامي، دو حمله جداگانه به حرم شاهچراغ در شيراز توسط داعش، حمله به رژه نظامي در اهواز توسط جنبش مبارزه عربي براي آزادي اهواز (حركت النضال)، ترور دانشمندان هسته‌اي توسط رژيم صهيونيستي و عمليات‌هاي متعدد تروريستي در جنوب شرق ايران توسط گروه جيش‌العدل و ديگر گروه‌هاي تكفيري، به‌ويژه در استان سيستان و بلوچستان و موارد مشابه ديگر مي‌شود. دهه اول قرن جديد ابعاد جديدي به ماهيت متغير تروريسم در ايران افزوده است. بررسي گزارش‌هاي اخير مربوط به حوادث تروريستي به روشن‌تر شدن اين تغييرات كمك مي‌كند. جديدترين گزارش سالانه ايران درباره تروريسم يعني گزارش سال تروريسم 1402 شامل چند يافته قابل توجه است. نخست، ده‌ها اقدام تروريستي توسط سازمان مجاهدين خلق (منافقين) در شهرهاي مختلف كشور ثبت شده است. اين اقدامات عمدتا شامل آتش زدن بنرها و پوسترهاي عمومي در سطح شهر و پرتاب كوكتل مولوتف به مكان‌هاي مختلف ازجمله اماكن مذهبي و ساختمان‌هاي اداري بوده است. منافقين مسووليت اين اقدامات را به طور رسمي پذيرفته‌اند و تصاوير اين حوادث را در وب‌سايت‌هاي رسمي خود منتشر كرده‌اند. علاوه بر اين، دو مورد حمله سايبري كه عاملان آن به طور رسمي مسووليت آن را پذيرفته‌اند نيز ثبت شده است؛ يكي توسط گروه هكري موسوم به «پرِدتوري اسپارو» (گنجشك درنده) مرتبط با رژيم اسراييل بر جايگاه‌هاي سوخت ايران و ديگري توسط منافقين بر وب‌سايت مجلس شوراي اسلامي و خبرگزاري خانه ملت. اگرچه اين اقدامات تلفاتي در پي نداشتند، اما حملات سايبري و خرابكاري در زيرساخت‌هاي حياتي كشور نمايانگر به‌روزرساني در روش‌هاي مورداستفاده گروه‌هاي تروريستي و تغييرات دنياي جديد تروريسم در عصر مدرن هستند. دومين يافته كليدي تغيير توزيع جغرافيايي فعاليت‌هاي تروريستي است. اگرچه در سال‌هاي اخير شاهد كاهش قابل توجه اين‌گونه حوادث در مناطق غربي و شمال غربي كشور بوده‌ايم، اما جنوب شرقي ايران، به ويژه استان سيستان و بلوچستان، به كانون جديدي براي عمليات تروريستي تبديل شده است. از ميان ۵۰ حمله تروريستي ثبت شده در سراسر كشور در سال 1402، تقريبا نيمي از آنها (۲۲ مورد) در استان سيستان و بلوچستان رخ داده است كه بر تغيير تمركز اين اقدامات خشونت‌آميز تاكيد دارد. اين رويدادها از اوايل دهه 90 به طور چشمگيري تعداد قربانيان تروريسم را افزايش داده است و بر ضرورت به‌روزرساني آمار رسمي قربانيان تروريسم در ايران كه در حال حاضر ۱۷ هزار نفر اعلام شده است، تاكيد دارد. اين اهميت در نشست خبري اخير سخنگوي وزارت امور خارجه به صراحت بيان شد. همچنين اعلام شد كه فهرست جديد و به‌روزرساني‌شده قربانيان تروريسم به زودي رونمايي خواهد شد. مراسم رونمايي از اين فهرست به‌روزرساني‌شده با همكاري هابيليان (خانواده شهدا ي‌ترور كشور) و وزارت امور خارجه برگزار خواهد شد. در حال حاضر، برخي رهبران گروه‌هاي تروريستي در ايران دستگير و به دست عدالت سپرده شده‌اند. به عنوان مثال، سركرده جنبش مبارزه عربي براي آزادي اهواز (حركت النضال) كه مسوول بمب‌گذاري‌هاي متعدد در استان خوزستان بود و انجمن پادشاهي ايران (تندر) كه عامل فاجعه تروريستي انفجار در حسينيه رهپويان وصال شيراز بود، محاكمه شده‌اند. همچنين سركرده گروه تروريستي جندالله كه در سرقت مسلحانه، عمليات بمب‌گذاري و حملات مسلحانه عليه پليس و غيرنظاميان ايراني دست داشته ، محاكمه شده است. با اين حال، بسياري از گروه‌هاي ديگر همچنان با مصونيت در حال فعاليت هستند، به ويژه در كشورهاي غربي از جمله اروپا و ايالات‌متحده. گروه‌هايي مانند سازمان مجاهدين خلق (منافقين) به طور آشكار دفاتر خود را حفظ كرده و عمليات تروريستي عليه ايران را برنامه‌ريزي مي‌كنند و از حمايت اين كشورها بهره‌مند هستند. درحالي كه ايران جلسات دادگاهي متعددي براي رسيدگي به فعاليت‌هاي تروريستي منافقين در داخل كشور برگزار كرده است، اين تلاش‌ها به هيچ‌وجه كافي نيست. مجموعه‌اي از اقدامات هماهنگ در مقياس جهاني به شدت مورد نياز است تا اين گروه‌ها درقبال اقدامات تروريستي كه انجام داده‌اند، پاسخگو باشند.
دبيركل بنياد هابيليان