حسن بهشتي‌پور: تحولات شام در كانون رايزني لاوروف با مقام‌هاي ايران قرار دارد
حديث روشني
سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه در جريان يك سفر كاري و با هدف رايزني در باب مسائل منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي به تركيه رفت و بعد راهي ايران شد. انتخاب تهران و آنكارا به عنوان مقاصد سفر وزير خارجه روسيه باتوجه به نقشآفريني برجسته تركيه در تحولات منطقه بالاخص شام موجب شده تا گروهي از تحليلگران اين گمانه‌زني را برجسته كنند كه محور رايزني‌هاي ديپلمات ارشد روس معادلات سوريه است. به باور اين گروه از ناظران اين ديدار نه تنها در چارچوب روابط دوجانبه ايران و روسيه، بلكه در بستر تحولات گسترده‌‌تر منطقه‌اي و جهاني، ازجمله آينده سوريه و تعاملات مسكو و واشنگتن و نتيجه جنگ در اوكراين قابل تبيين است. با اين همه از آنجايي كه لاوروف اخيرا در رياض با مارك روبيو، وزير خارجه ايالات‌متحده رايزني داشته، اين احتمال نيز مطرح است كه وزير خارجه روسيه در جريان سفر يك روزه‌اش به ايران حامل پيامي از واشنگتن براي تهران باشد تا به گونه‌اي فرآيند را براي تنش‌زدايي هموار سازد. هر كدام از دو فرضيه فوق در حد گمانه‌زني است و با لحاظ كردن تحولات منطقه‌اي و بين‌المللي و همچنين نقشآفريني برجسته ايران، تركيه و روسيه در معادلات جهاني مطرح شده، از همين رو روزنامه اعتماد با هدف واكاوي ابعاد مختلف سفر يك روزه لاوروف به تهران با حسن بهشتي‌پور، پژوهشگر مسائل بين‌الملل و همچنين مرتضي مكي، كارشناس مسائل سياست خارجي گفت‌وگو كرده است. بهشتي‌پور در گفت‌وگويش با «اعتماد» ضمن تاكيد بر اينكه احتمال ميانجيگري مسكو ميان تهران و واشنگتن جهت تنش‌زدايي بسيار اندك است بر اين باور است كه اكنون روسيه اولويت‌هاي ديگري ازجمله سوريه و نيز مديريت مناقشه‌هاي خود با امريكا را پيش روي خود دارد. اين درحالي است كه مكي معتقد است هرچند كه اهداف اين سفر در مقطع كنوني را مي‌توان مثبت ارزيابي كرد اما همچون بهشتي‌پور تاكيد داشت كه احتمال ميانجيگري روسيه ميان ايران و امريكا گزينه‌اي خوشبينانه است.
مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
مرتضي مكي:
نشست رياض مي‌تواند بر سفر لاوروف به تهران سايه بيندازد
مرتضي مكي، كارشناس مسائل بين‌الملل در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب چرايي سفر لاوروف به تهران در مقطع كنوني گفت: سفر اخير سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه به تهران و با لحاظ كردن ديدارهاي او با همتاي خود در تركيه، گمانه‌‌زني‌هاي متعددي را درباره اهداف اين سفر برانگيخته است. در هر صورت تحليل‌هاي صورت گرفته نشان مي‌دهد كه فراتر از مباحث آشكار مطرح شده، اهداف پنهاني نيز در پس اين سفر نهفته است. به باور مكي اين سفر مي‌تواند در وهله اول در راستاي تحولات سوريه و نقش مشترك روسيه و ايران در اين كشور ارزيابي شود. با اين حال، چنين برداشتي ممكن است پوششي براي اهداف كلان‌تر باشد. در حال حاضر، تحولات سوريه در مسيري قرار گرفته كه به نظر ميرسد ايران ديگر نقشي تعيين‌كننده در آن ندارد. از سوي ديگر، روسيه نيز در موقعيتي شكننده قرار گرفته و حفظ پايگاه‌هاي نظامي‌اش در سوريه را به عنوان اولويتي مهم دنبال مي‌كند. اين كارشناس مسائل سياست خارجي در ادامه به «اعتماد» گفت: اما علاوه بر موضوع سوريه، مسائل مهم ديگري نيز مي‌تواند از اهداف اصلي اين سفر باشد. از جمله بحث مذاكرات صلح اوكراين، كه در آن روسيه ممكن است به واسطه آن تلاش كند ميان ايران و ايالات‌متحده براي پيشبرد روند مذاكرات هسته‌اي نقشآفريني كند.
مكي در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در اين رابطه كه نتايج اين سفر يك روزه را چگونه تحليل مي‌كند، گفت: مي‌توان سفر يك روزه لاوروف به تهران را از زواياي مختلفي مورد ارزيابي قرار داد؛ از يك‌سو، اين سفر فرصتي است براي تقويت همكاريهاي ديپلماتيك و از سوي ديگر ايجاد بستري مي‌باشد براي همكاري‌ها در آينده ميان تهران و مسكو در تحولات آينده سوريه. مكي همچنين در ادامه ضمن تاكيد بر هوشياري ايران به «اعتماد» گفت: اين مساله از آن جهت مهم است كه دونالد ترامپ، با نگاه مبتني بر معاملهگري در سياست خارجي، همواره از موضوعات مختلف به عنوان ابزار چانه‌زني براي رفع تنش‌ها و پيشبرد اهداف خود در مناطق مختلف ازجمله در قبال روسيه و نيز تحولات آينده سوريه استفاده كرده است.
مكي در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در اين باب كه احتمال دارد چه مسائلي مورد رايزني ميان مقام روسي و همتاي ايراني در تهران قرار گرفته باشد، گفت: اول اينكه به باور من موضوع اوكراين تنها محور مذاكرات مستقيم ميان روسيه و امريكا نبود. همكاريهاي امنيتي ميان ايالات‌متحده و اروپا نيز در دستور كار قرار دارد و به نظر ميرسد اين پرونده‌ها، پس از تعيين تكليف جنگ اوكراين، در اولويت ديپلماسي امريكا و متحدانش قرار گيرند. به باور مكي در اين شرايط است كه رايزني‌هاي احتمالي مي‌تواند بر پرونده‌هاي مرتبط با ايران نيز تاثيرگذار باشد. اين كارشناس مسائل سياست خارجي در ادامه و در گفت‌وگو با «اعتماد» خاطرنشان كرد: در مقابل اما مي‌توان گفت يكي از سناريوهاي فرضي در باب چرايي اين سفر آن است كه روسيه و شخص لاوروف ممكن است ديدار با مقام‌هاي رسمي ايران را فرصتي براي ميانجيگري ميان تهران و واشنگتن قلمداد كنند. براساس اين سناريو، مسكو مي‌تواند در فضايي كه تنشهاي ميان تهران و واشنگتن تشديد شده است، نقشي سازنده ايفا كرده و زمينه را براي ازسرگيري مذاكرات ميان تهران و واشنگتن و كاهش اختلافات فراهم سازد. به باور اين كارشناس اين سناريو خوشبينانه اما تحققش ضعيف و دور از ذهن است، چراكه احتمال ديگر اين است كه روس‌ها براي به دست آوردن امتيازهاي بيشتر در باب اوكراين به اهرم معاملهگري متوسل شده باشند.
حسن بهشتي‌پور:
روسيه در جايگاهي قرار ندارد كه ميان تهران و واشنگتن نقش ميانجي را ايفا كند
حسن بهشتي‌پور، پژوهشگر مسائل بين‌الملل در پاسخ سوال «اعتماد» در باب اينكه تا چه اندازه تنش ميان تهران و واشنگتن مي‌تواند محور رايزني لاوروف با مقام‌هاي رسمي كشورمان باشد، گفت: به نظر ميرسد كه يكي از اهداف اصلي سفر لاوروف به تهران، انتقال نتايج مذاكرات اخير اين مقام روس با مارك روبيو در رياض و تشريح طرح‌هاي امريكا درباره آينده اوكراين براي طرف ايراني است. با اين حال، بعيد است كه روسيه قصد ميانجيگري ميان ايران و امريكا را داشته باشد. به باور بهشتي‌پور شواهد نشان مي‌دهد مساله سوريه مي‌تواند به عنوان يكي از محورهاي مهم رايزني‌ها باشد، چراكه اخيرا مسكو تماس‌هاي تلفني با احمد الشرع، رييس موقت دولت سوريه برقرار كرده و لاوروف نيز ديدارهايي در اين خصوص داشته است. به نظر ميرسد مقامات روسيه و ايران قصد دارند درباره آينده سوريه رايزني كرده و راهكارهاي مشتركي را براي تداوم نفوذ و پيشبرد منافع خود در اين كشور بررسي كنند.
بهشتي‌پور در ادامه گفت‌وگوي خود با «اعتماد» همچنين تاكيد كرد: در شرايط كنوني، هم موضوع آينده سوريه و هم تحولات مرتبط با اوكراين از اهميت ويژه‌اي در اين سفر برخوردار است. در مورد اوكراين اما بايد گفت اگرچه ايران مستقيما نقشي در اين پرونده ندارد، اما انتظار ميرود كه روسيه گزارشي از مذاكرات اخير خود با مقامات امريكايي در رياض به طرف ايراني ارايه دهد. اين انتظار از آن جهت مطرح است كه احتمال ميرود ايران نيز به عنوان يكي از موضوعات مورد بحث در اين نشست‌ها مطرح شده باشد. به باور اين كارشناس مسائل سياست خارجي از منظر ايران، آگاهي از جزييات اين رايزني‌ها و درك نگرش روسيه نسبت به همكاريهاي ميان مسكو و واشنگتن، اهميت دارد، به ويژه آنكه مذاكرات رياض ممكن است بر آينده تعاملات منطقه‌اي و بين‌المللي ايران نيز تاثيرگذار باشد. بهشتي‌پور اما در بخشي از گفت‌وگوي خود با «اعتماد» تاكيد كرد كه بحث ميانجيگري توسط مسكو گزينه چندان محتملي نيست و بعيد است كه روسيه درصدد ايفاي چنين نقشي باشد. هر چند، نمي‌توان به طور كامل احتمال انتقال پيامي از سوي امريكا به ايران را رد كرد، اما چنين احتمالي نيز از پنج درصد فراتر نمي‌‌رود، چراكه در مجموع، روسيه در شرايط فعلي بيشتر بر موضوع اوكراين و چگونگي حل و فصل اين بحران تمركز دارد. با اين حال اما همچنان بر اين باورم آينده سوريه و موقعيت كنوني ايران و روسيه در اين كشور نيز از ديگر محورهاي كليدي گفت‌وگوها خواهد بود.
بهشتي‌پور در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب رويكرد احتمالي روسيه در برابر تشديد تنش‌ها ميان تهران و واشنگتن گفت: در شرايط كنوني، بايد در ابتدا پيشبيني دقيقي از مواضع روسيه و امريكا داشت كه البته همچنان قضاوت و ارزيابي درست از اين مساله زود است. از طرفي ايالات‌متحده، به دنبال حل بحران اوكراين با تكيه بر همان سياست اول امريكا است، بنابراين واشنگتن تمايل ندارد هزينه‌هاي جنگ اوكراين را از محل ماليات شهروندانش تامين كند. بر همين اساس، واشنگتن رويكرد خود را تغيير داده و طرحي را دنبال مي‌كند كه براساس آن، قصد دارد مناطق اشغالي اوكراين را به روسيه واگذار كند و عملا تجزيه اين كشور را به رسميت بشناسد.
به باور بهشتي‌پور حال در چنين شرايطي، سفر لاوروف به تهران را مي‌توان در چارچوب تلاش‌‌هاي ديپلماتيك براي حل و فصل بحران اوكراين نيز ارزيابي كرد. لذا در اين شرايط نقشآفريني روس‌ها براي تنش‌زدايي ميان ايران و امريكا محل ترديد است، چراكه اكنون پرسش اصلي اين است كه آيا اساسا مسكو و واشنگتن مي‌توانند بر سر طرح نهايي درباره اوكراين به توافق برسند و مهم‌تر از آن، آيا متحدان اروپايي واشنگتن طرح ترامپ در اين زمينه را خواهند پذيرفت يا خير؟
بهشتي‌پور در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» تاكيد كرد: لذا در همين راستا، نمي‌توان انتظار داشت كه روسيه در شرايط فعلي بتواند سياست مشخصي درقبال ايران اتخاذ كند. چرا مسكو پيش از هر اقدامي بايد ابتدا چالش‌هاي خود با امريكا را برطرف كند. به باور اين پژوهشگر مسائل بين‌الملل حتي اگر روسيه نيز بخواهد رويكرد خود را در قبال ايران تغيير دهد، ابتدا بايد از رويكرد تقابل مستقيم با واشنگتن خارج شود.
به باور بهشتي‌پور از سويي ديگر، اين فرضيه كه احتمال دارد مسكو تحت تاثير فشارهاي امريكا بخواهد حمايت‌هايش از تهران را كاهش دهد مبناي درست ندارد، چراكه مسكو تاكنون عملا حمايت ملموسي از تهران در برابر واشنگتن انجام نداده است. اخيرا نيز شاهد بوديم دونالد ترامپ مكررا مواضعي تهاجمي عليه ايران اتخاذ كرده، روسيه اما گامي عملي در دفاع از ايران برنداشته است. بنابراين، چنين فرضي فاقد مبناي واقعي بوده و بيشتر در سطح رسانه‌ها مطرح مي‌شود. اين پژوهشگر مسائل سياست خارجي در ادامه به «اعتماد» گفت: بنابراين تا زماني كه چالش ميان روسيه و امريكا به قوت خود باقي است پيشبيني رويكرد روسيه درقبال منازعات ايران و امريكا امكان‌پذير نيست. هر چند كه طرفين در تلاش‌‌اند راه‌حلي براي رفع اختلافاتشان بيابند. در عين حال اما امريكا بدون پايان جنگ اوكراين، تحريم‌هاي خود عليه روسيه را كه يكي از مهم‌ترين موانع نزديك شدن دو كشور به يكديگر است را لغو نخواهد كرد. به باور بهشتي‌پور از طرفي يكي ديگر از اولويت‌هاي كليدي ترامپ، ايجاد شكاف ميان روسيه و چين است. از آنجا كه تحريم‌ها باعث نزديكي بيشتر روسيه به چين شده است، امريكا در وهله اول تلاش مي‌كند با كاستن از فشارها بر مسكو، از تقويت بيش از پيش روابط ميان مسكو و پكن جلوگيري كند. بهشتي‌پور در انتهاي گفت‌وگوي خود با «اعتماد» خاطرنشان كرد: با اين همه روسيه در موقعيتي نيست كه بتواند در تنشهاي ميان ايران و امريكا، به نفع يكي از طرفين مداخله كند يا اينكه بخواهد بر ايران فشار بيشتري وارد سازد. چنين ادعاهايي بيشتر در سطح تحليل‌هاي رسانه‌اي مطرح مي‌شود و مبناي متقني ندارد.