پشت پرده زورآزمايي آنكارا و ابوظبي در شاخ آفريقا
نوستموت گباداموسي
تركيه پس از حل و فصل اختلافات ديپلماتيك بين اتيوپي و سومالي، تلاش دارد در قامت ميانجي در جنگ داخلي سودان نقش‌آفريني كند. سودان نزديك به دو سال است كه درگير جنگ قدرت بين دو ژنرال رقيب است؛ جنگي كه به واسطه‌اش بيش از 11 ميليون نفر خانه‌هاي خود را ترك كرده و ده‌ها هزار نفر كشته شده‌اند.در اوايل ژانويه، ژنرال عبدالفتاح البرهان، رهبر نظامي سودان، از پيشنهاد تركيه براي ميانجيگري بين سودان و امارات متحده عربي استقبال كرد. ژنرال‌هاي برهان بارها امارات متحده عربي را به حمايت از نيروهاي پشتيباني سريع شبه نظامي (RSF) به رهبري محمد حمدان دقلو«حميدتي» متهم كرده‌اند. براساس داده‌هاي گزارش سازمان ملل و چندين تحقيق رسانه‌اي ابوظبي در حال تامين مالي و تسليح نيروهاي پشتيباني سريع است. واشنگتن تحريم‌هايي را عليه حميدتي و هفت شركت اماراتي اعمال كرد. در اين ميان اما پيشنهاد تركيه، ابوظبي را متقاعد مي‌كند كه به حمايتش از شورشي‌ها پايان دهد در مقابل سودان نيز شكايت خود را از امارات پس بگيرد.
فرصت‌سازي آنكارا از خلأ در قاره سياه- برهان الدين دوران، معاون وزير امور خارجه تركيه 4 ژانويه با مجموعه برنامه‌هاي بلندپروازانه‌اي براي افتتاح يك بانك و يك آژانس كمك رساني در بندر سودان به اين كشور آفريقايي سفر داشت. به گفته علي يوسف، وزير امور خارجه سودان همزمان سه كشتي حامل 8 هزار تن كمك بشردوستانه در مسير اين كشور در حركت بود. يوسف گفت: سودان به برادران و دوستاني مانند تركيه نياز دارد. اين ابتكار مي‌تواند به تلاش‌هاي واقعي براي دستيابي به صلح در اين كشور منجر شود». تركيه به دنبال پركردن خلأ ايجاد شده توسط ايالات‌متحده در سراسر شاخ آفريقا و ساحل است. اين كشور هواپيماهاي بدون سرنشين را به چاد، بوركينافاسو، مالي و نيجر فروخته است.
اين رابطه امكان دسترسي بالقوه به ذخاير اورانيوم فراوان نيجر را فراهم مي‌كند كه آنكارا براي تامين انرژي اولين نيروگاه هسته‌اي خود كه قرار است اواخر سال جاري افتتاح شود به آن نياز دارد. وبگاه آفريقا بريف اولين‌بار سه سال پيش در مورد تلاش آنكارا براي نفوذ در آفريقا نوشت. از آن زمان، تركيه با نيجريه، رواندا، اتيوپي و اخيرا سومالي قراردادهاي نظامي امضا كرده است. اين كشور اكتبر گذشته، اكتشاف نفت و گاز را در سواحل سومالي آغاز كرد.پس از پيروزي رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، تجارت اين كشور با آفريقا افزايش يافت و از 5.4 ميليارد دلار در سال 2003 به 35 ميليارد دلار در سال 2023 رسيد. سرمايه‌گذاري‌هاي اين كشور در اين قاره شامل ساخت مسجد در مالي، بيمارستان در نيجر و يك پايگاه ارتش در سومالي است كه بيش از هزار نيروي محلي را آموزش مي‌دهد. الم ايريس تپه‌چيكل اوغلو، دانشيار علوم اجتماعي در اين باره گفت: «اين اعداد به ما در باب فزاينده تركيه در قاره سياه مي‌گويد، تا چند سال گذشته، ما آنقدر در مورد دخالت تركيه در ساحل و حتي آفريقا صحبتي نمي‌كرديم. اما امروز دانشگاه آنكارا كتابي در مورد نفوذ رو به گسترش تركيه در سراسر آفريقا نوشته است.» اين تحليلگر در ادامه خاطرنشان كرد: «كشورهاي آفريقايي تركيه را كشوري نمي‌دانند كه از سياست‌هاي مبتني بر قدرت سخت پيروي كند؛ بله، همكاري امنيتي ميان طرفين وجود دارد، اما سياست تركيه در آفريقا از همان ابتدا مبتني بر استفاده از ابزارها و استراتژي‌هاي مختلف قدرت نرم بود. تركيه سال گذشته سومين كنفرانس بازنگري سياست خود را به طور مشترك با اتحاديه آفريقا در جيبوتي برگزار كرد و بستري را براي تقويت همكاري‌هاي دفاعي و انرژي فراهم ساخت. آنكارا مانند بسياري از قدرت‌هاي متوسط نوظهور در آفريقا، چين را به دقت زيرنظر دارد و به دنبال تكرار استراتژي خود در زمينه قدرت نرم و توسعه زيرساخت‌هاست. تركيش ايرلاينز به حدود 60 مقصد آفريقايي پرواز مي‌كند. مقام‌هاي تركيه بسان رهبران چين، دايما به همتايان آفريقايي خود يادآوري مي‌كنند كه اين كشور رويكرد استعمار غرب را در منطقه تكرار نكرده و بنابراين شريك بهتر و بي‌طرف‌تري است. در سال 2020، امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه گفت كه تركيه از سوابق استعماري بازيگران غربي استفاده كرده و بدين طريق تلاش دارد تا افكار عمومي آفريقا را عليه پاريس تحريك كند. تركيه هرگز به عنوان بازيگر استعمارگر در قاره سياه فعاليت نداشته است. مولود چاووش اوغلو، وزير امور خارجه وقت تركيه در سال 2014 نوشت: در آن بازه زماني كشورهاي آفريقايي در مبارزه با ستمگران استعماري از عثماني‌ها كمك مي‌گرفتند. با اين حال، بخشي از اين تاريخ تجديدنظرطلبانه است و رسانه‌هاي دولتي تركيه به ترويجش كمك كرده‌اند. تركيه يك حاكم استعماري در سودان بود و با به بردگي گرفتن آفريقايي‌ها در درياچه‌هاي بزرگ و آفريقاي مركزي در دوران امپراتوري عثماني بستر را براي تشكيل جامعه نامرئي از ترك‌هاي آفريقايي امروزي هموار كرد. ولكان ايپك، استاد علوم سياسي و روابط بين‌الملل در دانشگاه يديتپه استانبول گفت كه تركيه به دنبال تكرار «سياست خارجي نئو عثماني‌گرا و بشردوستانه» در سودان است. به باور ايپك ؛تركيه مايل است از آنچه اكنون در سودان مي‌گذرد خلاص شود كه به طور طبيعي بر سرمايه‌گذاري‌هاي تركيه و تلاش‌هاي توسعه آنكارا تاثير منفي مي‌گذارد. به لطف غيبت تقريبا كامل اتحاديه آفريقا در تلاش‌هاي ميانجيگري براي اختلافات مختلف در سراسر آفريقا، نفوذ تركيه در سومالي، اتيوپي و سودان قوي‌تر شده است. در همين حال، به نظر مي‌رسد امارات آماده مداخله تركيه است. در اواخر دسامبر، وزارت امور خارجه امارات با انتشار بيانيه‌اي از «تلاش‌هاي ديپلماتيك» تركيه براي «حل و فصل بحران جاري در سودان» استقبال كرد.
تحليلگر مسائل آفريقا