مهدي بيك‌اوغلي
«ديپلماسي عمومي پويا» كليدواژه‌اي است كه بسياري از عالمان علوم ارتباطي از آن استفاده مي‌كنند تا مخاطبان را متوجه اهميت خلاقيت و ايده‌پردازي سياستمداران و تيم رسانه‌اي‌شان در حوزه‌هاي داخلي و روابط بين‌الملل كنند. مطابق اين رويكرد، فارغ از ابزارهاي سنتي و تشريفات كليشه‌اي، سياستمداران كشورهاي مختلف خود را به ابزارهايي مجهز مي‌كنند كه از طريق آن بتوانند پوسته‌هاي سنتي و غيركاربردي گذشته را شكسته و پيام خود را به طيف وسيعي از مخاطبان ارسال كنند. اين رويكردي است كه به اعتقاد بسياري از تحليلگران در رفتارها و منش مسعود پزشكيان رييس‌جمهور ايران در مواجهه با مخاطبان داخلي و خارجي نمود دارد. هر چند شخص مسعود پزشكيان با فروتني ذيل عنوان آگاه نبودن از تشريفات و پروتكل‌ها از آن ياد مي‌كند، اما واقع آن است كه رييس جمهور منتخب ايران، آگاهانه در حال استفاده از ابزارهاي ارتباطي نويني است كه او را از چنبره پروتكل‌هاي خشك و تشريفات غيرضرور كه بين او و مخاطبان (ملت) فاصله مي‌اندازد، خارج ساخته و توجه افكار عمومي را به خود جلب مي‌كند. يكي از اساتيد بنام حوزه ارتباطات در جريان گفت‌وگو با «اعتماد» پيش‌نياز اتخاذ اين رويكرد ارتباطي پويا را بهره‌مندي از هوش بالا و دانش و آگاهي قابل توجه سياستمدار مي‌داند. مبتني بر اين الگوي رفتاري متفاوت است كه مسعود پزشكيان پاسخ خبرنگار كرد عراقي را در جريان سفر به عراق به زبان كردي مي‌دهد و خبرنگار را به شگفتي وا مي‌دارد يا در زمان حركت ساده براي پرواز به گونه‌اي از پله‌هاي هواپيما بالا مي‌رود كه مخاطبان در شبكه‌هاي اجتماعي ده‌ها ساعت در خصوص آن صحبت كرده و به بحث و تبادل نظر مي‌پردازند. رفتارهاي خلاقانه پزشكيان تنها به همين موارد انگشت‌شمار ختم نمي‌شود، او در بزنگاه رخدادهاي داخلي و خارجي به شيوه‌اي كاملا پويا «كنشگري» را در برابر «واكنشگري» برمي‌گزيند و ترجيح مي‌دهد قبل از اينكه رخدادها، خود را بر او و دولتش تحميل كنند، او حوادث و رخدادها را تحت اختيار گرفته و درباره آنها اظهارنظر كند. در واقع رييس‌جمهور ايران به گونه‌اي خاص، به دنبال به دست گرفتن ابتكار عمل در رخدادهاي مختلف است. نمونه برجسته اين نوع كنشگري‌ها را در ماجراي محمد ميرموسوي در پرونده لاهيجان به عينه مي‌شد مشاهده كرد. رويكردي كه در نقطه مقابل سكون و كنشگري دولت قبل در ماجرايي مشابه در سال 1401بود. پزشكيان و ياران رسانه‌اي‌اش به درستي دريافته‌اند كه در مواجهه با رخدادها بايد كنشگري پويا را انتخاب كرده و به مردم اين پيام را ارسال كنند كه دولت در كنار آنهاست و به اندازه وسع و توانايي خود در مواجهه با رخدادها، منافع ملت را مدنظر قرار داده و تلاش مي‌كند، حاكميت قانون را مستقر سازد. با توجه به اهميت اين بحث «اعتماد» پرونده‌اي را با موضوع اين نوع رفتارها در چند بخش تدارك ديده است. در نوبت نخست سراغ عالمان روابط بين‌الملل و كارشناسان حوزه سياست خارجي رفتيم تا رفتارهاي رييس‌جمهور را در اين بخش حلاجي كنيم و در نوبت‌هاي بعدي ديدگاه‌هاي فعالان سياسي و عالمان علوم ارتباطي را بازتاب خواهيم داد تا تصويري از واقعيت رفتارهاي رييس‌جمهور براي مخاطبان «اعتماد» تدارك ديده شود. در اين شماره، يوسف مولايي يكي از اساتيد برجسته روابط بين‌الملل درباره ضرورت توجه به هويت رييس‌جمهور در عين توجه به پروتكل‌ها توضيح مي‌دهد. او معتقد است، سياستمدار هوشمند سياستمداري است كه شاخص‌هاي فردي خود را با قوانين و پروتكل‌هاي ارتباطي نظام بين‌الملل تركيب كرده و نسخه‌اي اختصاصي از خود ارايه مي‌كند.
اين روزها رفتارهاي رييس‌جمهور در حوزه تشريفات و آداب ديپلماتيك در فضاي عمومي جامعه بازخوردهاي زيادي پيدا كرده است. بسياري از ايرانيان درباره نحوه راه رفتن، رويكردهاي صميمي و دوري از كليشه‌هاي مرسوم از رييس‌جمهور تمجيد كرده و برخي از افراد هم انتقاداتي را ممكن است طرح كنند. شما اين رفتارهاي خاص را چطور ارزيابي مي‌كنيد؟
قبل از هر چيز بايد توجه داشت كه مسعود پزشكيان واجد ويژگي‌هاي خاصي است؛ اساسا مردم به پزشكيان به خاطر صداقت، صميميت، دوري از كليشه‌ها و رفتارهاي صادقانه‌اش با مردم و توجهش به تخصص و شايسته‌سالاري راي داده‌اند. او در عين حال، از كليدواژه‌هايي چون تنش‌زدايي، وفاق، مدارا و توسعه روابط بين‌المللي با جهان پيراموني و... استفاده و آن را عملياتي كرده است. يك چنين سياستمدار و انساني هرگز به گونه‌اي رفتار نخواهد كرد كه از بطن آن عدم توجه به پروتكل‌ها و تشريفات استحصال شود. اتفاقا رويكرد تخصص‌گرايي ايشان باعث مي‌شود نسبت به دورنماي تلاش‌هاي ديپلماتيك ايشان خوش‌بين باشيم. از سوي ديگر چهره‌اي مانند محمدجواد ظريف و بسياري از افراد متخصص در حوزه رسانه و ديپلماسي حضور دارند كه به ايشان كمك مي‌كنند تا بهترين تصوير را در راستاي ايده تنش‌زدايي خلق كند. به‌طوركلي تشريفات ديپلماتيك عرفي است و معاني خاصي را در بطن خود دارد. كشورهاي مختلف مبتني بر ويژگي‌هاي هويتي و تمدني خود از اين الگوهاي تشريفاتي بهره‌برداري مي‌كنند. پزشكيان هم اين واقعيت را مي‌داند و تلاش مي‌كند تا آنها را اجرايي كند. در جريان سفر به عراق استقبال خوبي از رييس‌جمهور به عمل آمد.
شيوه‌ها و اصول تشريفاتي آيا غير قابل خدشه است. يا مي‌توان مبتني بر شرايط خاص الگوهاي متفاوتي را ارايه كرد؟
دولت‌ها و سياستمداران بر اساس قرن‌ها فعاليت و تجربه، زبان خاصي را استحصال و ارايه كرده‌اند كه مبتني بر آن هر حركتي واجد معناي خاصي است. مثلا يك شيوه دست دادن ممكن است به معناي صميميت بالا و روابط راهبردي كشورها با هم باشد و نوع ديگري از دست دادن ممكن است معناي ديگري داشته باشد. كشورها با رفتار خود، تسلط خود بر حوزه روابط بين‌المللي و پايداري سياسي را نيز نشان مي‌دهند. يعني كشور مورد بحث به اندازه‌اي استحكام و پايداري سياسي داشته كه بر زير و بم حوزه سياسي و زبان بدن و كلام و... تسلط كامل پيدا كرده است. همان اندازه كه يك ديپلمات و سياستمدار كاركشته با تسلط خود بر زبان‌هاي كشورهاي مختلف، كارآمدي خود را نمايان مي‌كند با تسلط بر زبان بدن و تشريفات نيز آگاهي بالاي خود را نمايان مي‌كند. رييس‌جمهوري هم با توجه به استفاده از رويكردهاي كارشناسي و تحصيلات بالا، قطعا بهترين تصوير را از خود و فرهنگ و تمدن ايراني ارايه مي‌كند.
چرا اهميت دارد كه كشورها به اين اصول تشريفاتي و الگوهاي رفتاري توجه كنند.
سياستمداران در هر سفري به داده‌هاي اطلاعاتي متفاوتي نياز دارند. مثلا سفر به كشوري دوست مانند عراق الگوي متفاوتي از سفر به كشورهاي غربي و اروپايي را نياز دارد. در خصوص ساير كشورها به خصوص كشورهايي كه چندان روابط دوستانه‌اي با ايران ندارند لازم است اين تشريفات ديپلماتيك با دقت رعايت شود. آنها با دقت زبان بدن، جايگاه نشستن، جزييات حركات دست، نگاه و ... را بررسي مي‌كنند و تحليل خاص خود را ارايه مي‌كنند. در مراكز تحقيقاتي و پژوهشي، همچنين رسانه‌ها اين الگوها بررسي مي‌شود و تحليل خاص ارايه مي‌شود. بنابراين لازم است به همه جوانب امر تشريفات توجه شود. اينكه رييس‌جمهور چگونه براي سوار شدن به هواپيما قدم بر مي‌دارد، كجا مي‌نشيند، نحوه نشستن او چگونه است، كي حرف مي‌زند، چه زماني سكوت مي‌كند و چگونه دست مي‌دهد، چگونه لباس مي‌پوشد و ... همگي واجد معاني خاصي است.
اما پزشكيان با سبك و سياق خاص خود آداب ديپلماتيك را به جاي مي‌آورد كه برآمده از نوع خاصي از آگاهي به نظر مي‌رسد. برخي تحليلگران معتقدند، پزشكيان به دنبال تغيير ساختارهاست، بنابراين سعي مي‌كند در رفتار روتين خود هم از كليشه‌ها پرهيز كند. تحليل شما از رفتارهاي ديپلماتيك و زبان بدن رييس‌جمهور چيست؟
با شما موافقم. در عين حال بايد توجه داشت كه پزشكيان تازه روي كارآمده است. تنها يك سفر خارجي از سوي ايشان انجام شده كه آن هم به كشور دوست عراق است. هنوز ملاقات يا ديدارهاي سياسي در سطح بالا نداشته كه بتوانيم عكس‌العمل رهبران ساير كشورها در مواجهه با رفتار ايشان را بسنجيم. اما در كل رفتارها و زبان بدن يك سياستمدار و ديپلمات در جريان ملاقات‌ها و روابطش تاثيرگذار است. تصويري كه از پزشكيان در سفرهاي بيروني‌اش ثبت مي‌شود، مثبت خواهد بود چرا كه او به تخصص و رويكردهاي كارشناسي اعتقاد دارد. نه فقط در حوزه سياسي و ديپلماسي، بلكه در زندگي روزمره افراد هم اين رفتارها و گفتارها و زبان بدن تاثيرگذار است. در عين حال هر فرد سياستمداري، شخصيت و ويژگي‌هاي خاص خود را دارد، ساختارشكني و رنگ و بوي تازه دادن به تشريفات خشك، خودش مي‌تواند، جذابيت داشته باشد. بايد ببينيم آقاي پزشكيان چه نسخه‌اي از تلفيق اين آداب ديپلماتيك يا ويژگي‌هاي خاص خود ارايه مي‌كند.
در برخي برهه‌ها، ساختارشكني سياستمداران در مواجهه با اين آداب و سنن تشريفاتي نتايج مناسبي به دنبال داشته است. مثلا در مورد چرچيل گفته مي‌شود كه بسياري از پروتكل‌هاي رفتاري نخست‌وزير انگليس كه طي سال‌ها نهادينه شده بود را تغيير داد و اتفاقا نتايج بسيار موثري هم در ايجاد انسجام اجتماعي و...گرفت. چقدر دست رييس‌جمهور و تيم اجرايي و رسانه‌اي دولت باز است كه هويت خاص خود را وارد اين آداب و سنن ديپلماتيك كنند؟
در بحث‌هاي داخلي كشور و برخي حوزه‌هاي خارجي اين ساختارشكني‌ها به نظرم هيچ ايرادي ندارد و مشكلي هم پيش نمي‌آورد. اتفاقا عدم رعايت تشريفات براي مردم به منزله صداقت و صميميت رييس‌جمهور با مردم است. در عين حال بايد توجه داشت، سطح بين‌المللي حتي اگر ايده خاصي مدنظر است بايد به صورت تدريجي و بسيار هوشمندانه باشد تا كشورهاي ديگري دچار سوءتعبير نشوند. هر حركتي در عالم سياست و ديپلماسي واجد معناي خاصي است و نمي‌توان ناگهاني، اسلوب‌ها را تغيير داد. رييس‌جمهور در عين احترام به ساير كشورها بايد شخصيت خاص خود را هم نمايان كند. در ديپلماسي از نحوه غذاخوردن، نحوه دست گرفتن قاشق و چنگال و نگاه كردن تشريفات وجود دارد تا نحوه نشستن، لباس پوشيدن و راه رفتن. زير و رو كردن مجموعه اين تشريفات، ممكن است سوء برداشت‌هايي را به دنبال داشته باشد.اما با شما موافقم كه اگر رنگ و بوي شخصيت سياستمدار با هوشمندي با اين تشريفات تلفيق شود، تاثيرات مثبت و عميقي شكل مي‌گيرد. مسعود پزشكيان با توجه به هوش بالا، تحصيلات قابل توجه و تخصص‌گرايي، حتما متوجه مجموعه اين ضرورت‌ها هست.
عدم رعايت تشريفات براي مردم به منزله صداقت و صميميت رييس‌جمهور با مردم است. در عين حال بايد توجه داشت، سطح بين‌المللي حتي اگر ايده خاصي مدنظر است بايد به صورت تدريجي و بسيار هوشمندانه باشد تا كشورهاي ديگري دچار سوءتعبير نشوند.
پزشكيان تازه روي‌كار آمده است. تنها يك سفر خارجي از سوي ايشان انجام شده كه آن هم به كشور دوست عراق است. هنوز ملاقات يا ديدارهاي سياسي در سطح بالا نداشته كه بتوانيم عكس‌العمل رهبران ساير كشورها در مواجهه با رفتار ايشان را بسنجيم.
دولت‌ها و سياستمداران بر اساس قرن‌ها فعاليت و تجربه، زبان خاصي را استحصال و ارايه كرده‌اند كه مبتني بر آن هر حركتي واجد معناي خاصي است.
مردم به پزشكيان به خاطر صداقت، صميميت، دوري از كليشه‌ها و رفتارهاي صادقانه‌اش با مردم و توجهش به تخصص و شايسته‌سالاري راي داده‌اند.
همان اندازه كه يك ديپلمات و سياستمدار كاركشته با تسلط خود بر زبان‌هاي كشورهاي مختلف، كارآمدي خود را نمايان مي‌كند با تسلط بر زبان بدن و تشريفات نيز آگاهي بالاي خود را نمايان مي‌كند.
اگر رنگ و بوي شخصيت سياستمدار با هوشمندي با اين تشريفات تلفيق شود، تاثيرات مثبت و عميقي شكل مي‌گيرد.