كارشناسان براي عبور از بحران كرونا مردم را به « در خانه‌ماندن » دعوت مي‌كنند
به خانه برمي‌گرديم
پرونده‌اي كوچك درباره مشكلات و مصائب در خانه ماندن
حميدرضا خالدي
«بزرگ‌ترين مانع و مشكل ما در راه مبارزه با كرونا، در خانه نماندن مردم است».... اين جملات از سوي وزير بهداشت در حالي مطرح مي‌شد كه شهروندان بسياري در طول چند روز اول تعطيلي مدارس راهي سفر به شهرهاي شمالي شدند كه همين در نهايت منجر به بحراني‌شدن شرايط استان‌هاي گلستان و مازندران شد. از سوي ديگر در همين روزهايي كه هنوز به موعد تعطيلات نوروزي نرسيده‌ايم مردمي كه در خانه‌هاي خود مانده‌اند مغلوب حسي آميخته با كلافگي و كسالت شده‌اند. برنامه‌هاي تلويزيون تكراري است و عموما آنهايي كه به شبكه‌هاي تلويزيوني داخلي بسنده نمي‌كنند هم از پاي تلويزيون نشستن خسته شده‌اند. اگر اهل كتاب خواندن بوده باشند ممكن است اين روزها كتاب خواندن هم به ساعات آزاد در خانه ماندن اضافه شده باشد. با اين حال از اين نكته نبايد غافل شد كه شايد بزرگسالان بتوانند خود را در خانه سرگرم كنند ولي كودكان كه بايد جنب‌وجوش بيشتري داشته باشند در اين شرايط كلافه‌تر و خسته‌تر مي‌شوند. با اين وصف پرسش اين است كه با تعطيلات نوروزي كه قرار است به همين شيوه بگذرد بايد چه كنيم؟
در همين حال آمارهاي ترافيكي و تردد در مراكز خريد شهرهاي بزرگ نشان از آن دارد كه برخلاف روزهاي گذشته، مردم كمتر در خانه‌ها مي‌مانند و از سر بيكاري، راهي خيابانگردي يا به بهانه فرارسيدن نوروز به مراكز خريد مي‌روند. اين درحالي است كه كشور با دو موضوع جدي روبروست؛ اول اينكه گفته مي‌شود چرخه ابتلاي به ويروس كرونا در ايران در آغاز مسيرش قرار دارد و طي دو هفته آينده شاهد اوج‌گيري ابتلا به اين بيماري خواهيم بود و دوم اينكه در آستانه تعطيلي دو هفته‌اي نوروز قرار داريم و در خانه ماندن، براي دو هفته حقيقتا كار سختي است آن‌هم در شرايطي كه به نظر مي‌رسد دولت و مسوولان ستاد مبارزه با كرونا، هيچ برنامه خاصي براي اوقات فراغت مردم و تشويق آنها به ماندن در منازل ندارند. به بياني سوال اينجاست كه در شرايط موجود با چه ابزاري بايد شهروندان را تشويق به ماندن در خانه‌ها كرد تا كشور از اين بحران به سلامت و با كمترين صدمات گذر كند؟ احمد بيگدلي، عضو كميسيون اجتماعي مجلس شوراي اسلامي معتقد است كه به جاي «دستوري» عمل كردن بايد فكري اساسي براي سرگرمي مردم در اين روزها و به‌خصوص ايام نوروز كرد. او با انتقاد از برخورد‌هاي «دستور»ي مسوولان مي‌گويد: اينكه مسوولان بخواهند فقط به صورت دستوري به مردم امر و نهي كنند تا در خانه بمانيد و خودشان هيچ سازوكاري را براي سرگرمي و تفريح آنها در نظر نمي‌گيرند، به هيچ عنوان نمي‌تواند جوابگوي نيازهاي شهروندان باشد. او دليل بي‌توجهي شهروندان به توصيه‌هاي دولت در زمينه ماندن در خانه‌ها را ناشي از دو معضل اقتصادي و بي‌برنامگي دولت مي‌داند و مي‌گويد: در بعد اقتصادي؛ مسلم است كه شهروندان تا زماني كه دغدغه بيكار شدن يا تامين مايحتاج اوليه‌شان را داشته باشند، نمي‌توانند در خانه بمانند. اين درحالي است كه دولت مي‌تواند به عنوان اصلي‌ترين نهادي كه وظيفه تامين امنيت و بهداشت جامعه را عهده‌دار است، بيايد و سبد كالايي مشتمل بر مواد غذايي ضروري هر خانواده را تهيه كند و در اختيار آنها قرار دهد تا مردم دغدغه زيادي نداشته باشند. بيگدلي از بي‌برنامگي دولت و مسوولان فرهنگي براي سرگرم كردن شهروندان در منازل به عنوان دومين فاكتور بي‌توجهي مردم به توصيه‌هاي مسوولان ياد مي‌كند و مي‌گويد: اولين سوالي كه مطرح مي‌شود اين است كه اعضاي خانواده‌ها اگر قرار باشد در خانه بمانند بايد چطور اوقات‌شان را سپري كنند؟ قبلا پدر خانواده هر روز سر كار مي‌رفته، بچه‌ها مدرسه مي‌رفتند و زنان خانه‌دار هم مشغول امور خانه بودند. ولي در اين شرايط وقتي قرار باشد چندين هفته اين افراد كه هر كدام نيازهاي خاص خود را دارند، كنار يكديگر بمانند، چگونه بايد سرگرم شوند؟ اين نماينده مجلس با اشاره به تجربه شخصي خودش در طول دو هفته گذشته مي‌گويد: من به شخصه خودم به توصيه وزارت بهداشت، از 5 اسفند در منزل مانده‌ام و به جز يكي، دو مورد ضروري بيرون نرفته‌ام. در اين روزها بارها از سر بي‌حوصلگي به تماشاي تلويزيون نشسته‌ام ولي واقعيت اين است كه صدا و سيما هيچ برنامه جذابي ندارد. او همچنين مي‌گويد: مسلم است كه وقتي شهروندان از صدا و سيماي خودمان نااميد شوند يا به سمت شبكه‌هاي تلويزيوني آن‌سوي مرزها مي‌روند يا به سوي فضاي مجازي كشيده مي‌شوند كه در هر دو صورت ما مسوولان با دست خودمان باعث شده‌ايم تا دشمنان و عده‌اي سودجو، با استفاده از اين فرصت و كم‌كاري به دست آمده، تمام تلاش‌هاي فرهنگي صورت‌گرفته براي كشورمان را زير سوال ببرند! اين عضو كميسيون فرهنگي مجلس اين ناهماهنگي‌ها و بي‌تدبيري‌ها را دليلي براي بي‌اعتمادي بيشتر مردم نسبت به مسوولان مي‌داند و مي‌گويد: طبيعي است كه وقتي مردم مي‌بينند كه از يك طرف گفته مي‌شود بيرون نياييد ولي از طرف ديگر فكري براي تامين اقتصاد و سرگرمي خانواده‌ها نمي‌كنند يا وقتي كه تنها تدبير صدا و سيما پخش فيلم‌هاي بي‌مزه چند دهه قبل باشد، مردم حق دارند كه نسبت به مسوولان بي‌اعتماد شوند و به ساير راه‌هاي ارتباطي دل خوش كنند. من اگر جاي آقاي جهانگيري كه مسووليت ستاد بحران را دارند بودم، به مسوولان صدا و سيما دستور اكيد مي‌دادم كه در همين فرصت كم چند برنامه جذاب تهيه شود يا با راهكارهاي ديگر دستگاه‌هاي فرهنگي بسيج شوند و برنامه‌هايي توليد كنند كه حداقل چند ساعت وقت خانواده‌ها را پر و آنها را تشويق به ماندن در منازل كند. همان‌طوركه در گذشته نيز سريال‌هايي را داشتيم و هرجايي كه بوديم خودمان را به خانه مي‌رسانديم تا آنها را ببينيم. او با انتقاد از عملكرد و رويه صدا و سيما در كج‌دهني به شهروندان مي‌گويد: من نمي‌دانم واقعا اين چه لج و لجبازي است كه صدا و سيما با مردم مي‌كند؟ چرا با اين‌همه نيرو و امكانات به علايق شهروندان و اقشار مختلف جامعه بي‌تفاوت است؟ چه بسا اگر شهروندان با تلويزيون و راديو سرگرم شوند به خاطر جان‌شان هم كه شده به فكر سفر به شمال و دور دور كردن در خيابان‌ها نمي‌افتند.
ميرلوحي: احياي سنت‌ها
اما محمد ميرلوحي، عضو شوراي شهر تهران از منظري ديگر به داستان خانه‌نشيني نگاه مي‌كند. او با مقايسه وضعيت كنوني زندگي‌هاي آپارتمان‌نشيني با زندگي در خانه‌هاي بزرگ گذشته مي‌گويد: تا حدود 20 سال قبل مردم شهرهاي بزرگ كشور ما، در خانه‌هاي ويلايي زندگي مي‌كردند كه هم حياط داشتند و هم باصفا بودند. اما به يك‌باره و در كمتر از دو دهه سبك زندگي ما در شهرها به آپارتمان‌نشيني تغيير پيدا كرد. در چنين سبكي، اعضاي يك خانواده چند نفره مجبورند در يك خانه 70 – 60 متري و در كنار هم زندگي كنند. طبيعي است كه در چنين شرايطي انجام درخواست براي ماندن در خانه‌ها كار دشواري است. او با ذكر اينكه كرونا ضربه سختي به بخش وسيعي از اقتصاد خانواده زده است، مي‌گويد: اين ضربه در كنار اخبار رعب‌آوري كه از كرونا منتشر مي‌شود باعث شده تا خودبه‌خود اعصاب خانواده‌ها به هم بريزد. در چنين شرايطي نمي‌توان انتظار داشت كه آنها به آرامي و خوشي، روزها در كنار هم و در يك فضاي كوچك زندگي خوشي را تجربه كنند. شايد ساده‌ترين راه براي كم‌كردن اصطكاك‌ها و ايجاد سرگرمي براي خانواده‌ها اين باشد كه راديو و تلويزيون سبك كاري خود را تغيير دهد و برنامه‌هايي جذاب براي شهروندان پخش كند تا تحمل اين قرنطينه خانگي قابل تحمل‌تر باشد. ضمن اينكه براي استفاده بيشتر مردم از فضاي مجازي هم بايد وزارت مخابرات تدابيري را براي استفاده بهتر و سهل‌تر و حتي رايگان شهروندان از اينترنت بكند. اين عضو شوراي شهر با اشاره به آثار رواني ناشي از قرنطينه در ووهان چين مي‌گويد: براساس گزارش‌هاي رسيده، مردم اين شهر بعد از اتمام قرنطينه با مشكلات رواني عديده‌اي روبرو شده‌اند كه درمان آنها شايد سال‌ها زمان ببرد. ما بايد با استفاده از اين تجربه به گونه‌اي رفتار نكنيم كه وضعيت رواني جامعه – كه امروز هم در شرايط چندان خوبي قرار ندارد – بدتر از اين شود. به اعتقاد ميرلوحي، در اين فرصت بد نيست كمي هم به سنت‌هاي ايراني توجه بيشتري داشته باشيم. سنت‌هايي كه در آنها مادربزرگ‌ها، مادران و پدران براي كودكان‌شان قصه مي‌گفتند يا با هم‌بازي‌هاي خانوادگي انجام مي‌دادند.
بركات عجيب يك تهديد
گروهي از نويسندگان، متخصصان و هنرمندان با جلوي دوربين قرارگرفتن سعي كرده‌اند پيامي متفاوت توليد‌كنند و مردم را به سوي تطبيق با زندگي‌اي سوق دهند كه قرار نيست «قرنطينه» شدن احاطه‌اش كند. از اين جمله «عبدالجباركاكايي»، «حبيب احمدزاده»، «سيدعلي ميرفتاح» و «هادي خانيكي» بوده‌اند كه فيلم‌هاي كوتاه يك‌دقيقه‌اي از آنها در فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شده است. عبدالجباركاكايي، شاعر و ترانه‌سرا ايجاد وحدت فكري را از دستاوردهاي اين بيماري مي‌داند و در اين فيلم مي‌گويد: به نظرم كرونا براي كشورهاي درحال توسعه دستاوردهاي مهمي را به همراه داشته است كه يكي از آنها ايجاد وحدت فكري بي‌نظيري در بين شهروندان است؛ وحدت رويه‌اي كه شايد ساده‌ترين مصداق آن خلوتي خيابان‌ها و سينماها و معابر عمومي بوده باشد. هادي خانيكي، استاد ارتباطات از نگاه ديگري به كرونا و قرنطينه شهرها نگاه مي‌كند. او در اين زمينه مي‌گويد: به نظرم مردم در اين روزها دارند ابعاد جديد «تنهايي» و شيوه درست برخورد با آن را ياد مي‌گيرند. به عبارتي داريم دوباره به سمت كشف خانه و روابط مبتني بر خانواده حركت مي‌كنيم. او به همبستگي بخش پزشكي براي شكست اين ويروس اشاره مي‌كند و مي‌گويد: در اين روزها شاهد دگردوستي بي‌نظيري بين جامعه پزشكي بوده و هستيم كه كم‌كم مي‌تواند به خانواده‌ها نيز تسري پيدا كند. براي همين معتقدم كه درست است كرونا به ما ضرر زده ولي نمي‌تواند باعث نابودي ما شود. به قول «سايه» شاعر معروف ايراني: اميد هيچ معجزي ز مرده نيست، زنده باش....