به ديپلماسي آب اولويت بدهيم

محمدرضا محبوب‌فر، عضو انجمن مخاطرات محيطي و توسعه پايدار ايران، در گفت‌وگو با سايت شوراي راهبردي روابط خارجي با بيان اينكه ايران بايد محيط‌زيست و آب را به عنوان اولويتي اصلي تعريف كند، گفت: رفع معضل كمبود آب در كشور، بايد با استفاده از تركيبي از روش‌هاي مختلف باشد، به‌گونه‌اي كه با تعاملات جهاني و توجه به ديپلماسي آب، از دستاوردهاي ساير كشورها نيز استفاده كنيم. محبوب‌فر با بيان اينكه مقدار بارندگي و منابع آب سطحي ايران، نسبت به كشورهاي خاورميانه اصلا قابل‌مقايسه نيست و حجم آب در دسترس فراواني وجود دارد، خاطرنشان كرد: درست است كه عنوان مي‌شود ايران در قسمت خشك و بياباني كره زمين قرار دارد و بارش‌ها كاهش يافته است، اما كشورهاي خاورميانه اوضاع به ‌مراتب بدتري دارند. آنچه در ايران مساله ايجاد كرده، عدم مديريت منابع آبي است. او با اشاره به اينكه 12 برابر نياز كشور منابع آبي در ايران وجود دارد، افزود: كل آب قابل استحصال عربستان در يك سال، يك ميليارد مترمكعب است اما ايران 100 ميليارد مترمكعب آب قابل استحصال دارد. عربستان، با استفاده از تجارب كشورهاي مختلف دنيا، از اروپا گرفته تا امريكا و كشورهاي آسيايي مانند هند، كره‌جنوبي و ژاپن استفاده مي‌كند تا معضل آب را پشت‌سر بگذارد. اين كشور حدود 30 ميليون نفر جمعيت دارد و براي تامين آب شرب، 3 ميليارد مكعب آب نياز دارد. اين كارشناس و پژوهشگر بحران‌هاي محيطي با اشاره به تجربه كشورهاي منطقه براي مديريت منابع آبي، ادامه داد: عربستان به فناوري توليد آب از دريا و فناوري‌هايي كه هدررفت آب در كشاورزي را حداقل مي‌كند، دست يافته است. علاوه بر آن در شرايطي كه شاهد جنگ آب تركيه عليه همسايگانش هستيم، علاوه بر سوريه، عراق و ايران، عربستان و كويت نيز در معرض اين جنگ قرار گرفته‌اند. آنها سعي مي‌كنند با استناد به ديپلماسي منطقه‌اي و با نگاه‌هاي مشتركي كه دارند، در مسائل منطقه‌اي و جهاني به عنوان رقيب در برابر تركيه ظاهر شوند و چالش آبي را رفع كنند. محبوب‌فر با بيان اينكه حجم مبادلات اقتصادي، پولي و مالي كشورها باهم در اين رايزني‌ها موثر است و كشورها به اين دليل براي رفع معضلات سرزميني به يكديگر امتياز مي‌دهند، گفت: كشورهاي خاورميانه با برخي سياست‌ها بحران آب را مديريت كرده‌اند. ما شاهد هستيم عربستان، مصر، كويت و امارات توليد محصولات زراعي، كشاورزي و باغي را كه وابستگي بيشتري به آب دارند، از پنج سال پيش متوقف كرده‌اند. حتي امارات و عربستان، در بيابان‌هاي خود براي جلوگيري از بيابان‌زايي كشاورزي مي‌كنند. وي ضمن تشريح سياست‌هاي صرفه‌جويي در منابع آبي، برق و گاز در صنايع كه موردتوجه كشورهاي خاورميانه قرار گرفته است، اضافه كرد: افزايش بهره‌وري، بازيافت و بازچرخاني آب و توليد برق با آب دريا با آخرين فناوري روز دنيا در اين كشورها بسيار اهميت پيدا كرده است. چندي پيش عربستان از سرمايه‌گذاران امريكايي، اروپايي و حتي كره‌اي و چيني براي استفاده بهينه از آب در صنايع و زمين‌هاي كشاورزي‌اش دعوت كرد. اين كارشناس مسائل محيط‌زيست با بيان اينكه پديده تغييرات اقليمي مساله جهاني است و كشورهاي خاورميانه را نيز به نسبت مشخصي تحت‌تاثير قرار داده است، گفت: افزايش جمعيت و توسعه شهري بايد مديريت مصرف آب را به همراه داشته باشد. برخي كشورهاي خاورميانه با دنيا و همسايگان‌شان در زمينه ديپلماسي آب، تفاهم‌نامه‌ها و اسناد همكاري امضا كرده‌اند و به اين نتيجه رسيده‌اند كه تنش آبي و مسائل محيط زيستي معضل اول كشورشان است. محبوب‌فر با اشاره به روابط ايران با كشورهاي آسياي ميانه و ديپلماسي فعال ايران در اين منطقه و تلاش براي همگرايي منطقه، اظهار داشت: بايد در اين مناسبات، ديپلماسي آب را نيز درنظر گرفت. متاسفانه تنش آبي در كشور به رسميت شناخته نشده و در گفت‌وگوهاي منطقه‌اي كمتر به مسائل زيست‌محيطي و آبي پرداخته شده است. اين عضو انجمن آمايش سرزمين ايران با تاكيد بر اينكه ايران مي‌تواند با محوريت محيط‌زيست و منابع آبي، ديپلماسي آبي را در پيش بگيرد و بازيگر عمده آبي و محيط زيستي در خاورميانه باشد، ادامه داد: ايران مي‌تواند در زمينه فناوري آب و توليد آن با روسيه مذاكراتي داشته باشد، همان‌طوركه كشورهاي ديگر چنين برنامه‌اي را دنبال مي‌كنند. از طرف ديگر آلمان بزرگ‌ترين شريك تجاري ايران در اتحاديه اروپا نيز مي‌تواند ايران را در ديپلماسي منطقه‌اي و رفع چالش‌هايي كه جمهوري اسلامي ايران از نظر اقليمي و ريزگردها با تركيه داشته است، ياري و مساعدت كند.
وي با تاكيد بر اينكه بايد تفكر خشكسالي و ترسالي را كنار گذاشت و پذيرفت كه در همه كشورهاي جهان، در برخي سال‌ها تا 30 درصد كمبود بارش و برخي سال‌ها تا 30درصد افزايش بارش داريم، اظهار داشت: بايد حكمراني و خرد مديريتي آب در كشور ايجاد شود و شرايط فعلي را مساله‌اي موقتي نديد و پذيرفت حكمراني آب در ايران ضعف‌هاي مديريتي و ساختاري دارد. محبوب‌فر با بيان اينكه روزانه حدود 700 كانتينر آب به‌ واسطه صادرات محصولات كشاورزي و باغي آب‌بر به تركيه صادر مي‌شود، يادآور شد: براساس ارزيابي‌هاي صورت‌گرفته، تنها 50 برابر آب سد كرج كه در كشاورزي ايران هدر رفت وجود دارد. اين نوع كشاورزي منسوخ ‌شده و ايران بايد در تعامل و رايزني با ديگر كشورها، از فناوري‌هاي جديد در بهره‌وري آب استفاده كند. علاوه بر اين با تمركزي كه بر مناسبات با كشورهاي آسياي ميانه دارد، از امكان كشت فراسرزميني بهره ببرد و كشاورزان‌مان را به سمت كشورهاي ديگر هدايت كنيم تا كشت فراسرزميني انجام دهند. اين كارشناس و پژوهشگر محيط‌زيست و توسعه پايدار ضمن تاكيد بر ضرورت گنجاندن موضوعات مربوط به كشت محصولات كشاورزي، مسائل محيط‌زيست و منابع آبي در اسناد همكاري با كشورها اضافه كرد: بايد با تعاملات جهاني، از دستاوردهاي ساير كشورها استفاده كرد. حتي كشورهاي اروپايي نيز درباره خشكسالي نگراني‌هايي دارند و اقداماتي در اين زمينه داشته‌اند. محبوب‌فر با اشاره به بهره‌گيري برخي كشورهاي خاورميانه از آب‌شيرين‌كن‌ها، توضيح داد: قطب استفاده از فناوري آب‌شيرين‌كن در منطقه، امارات و عربستان هستند، اما ايران نمي‌تواند صرفا بر يك روش متمركز شود. بهره‌گيري از آخرين فناوري آب‌شيرين‌كن كه نمك و فاضلاب كمتري توليد و بتواند آب را براي برخي از استان‌هاي كنار دريا شيرين كند، مي‌تواند موردتوجه ايران باشد، اما قطعا نبايد تنها بر آن متمركز شد. رفع معضل كمبود آب در كشور، بايد با استفاده از تركيبي از روش‌هاي مختلف باشد. ايران بايد اولويت اول خود را محيط‌زيست و آب تعريف كند و توجه داشته باشيم كه جنگ‌هاي آينده بر سر آب و منابع غذايي است اما متاسفانه به‌رغم بحران‌ها، شاهد برداشت‌هاي جديد از رودخانه‌هايي هستيم كه با مشكل مواجه هستند. اينها نشان مي‌دهد ما هنوز نپذيرفته‌ايم كه كشورمان مشكل محيط‌زيست دارد.