محله‌گردي زنانه در شهر
زهرا نژادبهرام
محله فضايي است براي سكونت و فعاليت و گذران اوقات فراغت؛ بعد از شيوع بيماري كرونا تجربه جديد زندگي درشهر در عرصه مديريت و برنامه‌ريزي شهري وارد شد كه تحت عنوان شهرهاي بيست دقيقه‌اي معنا گرفت (1) .اين مفهوم به معني دسترسي به هرسه اقدام سكونت، فعاليت و گذران اوقات فراغت در شهر است. زنان كه عنصر پايه‌هاي محلات هستند در عرصه سه‌گانه بستري براي تعامل و سرزندگي محلات ايجاد مي‌كنند . آنان با محله‌گردي و ارتباط‌گيري با اعضاي محل قادرند بسياري از ظرفيت‌ها و نيازهاي محله را شناسايي و در جهت رفع مسائل آن اقدام كنند .اما اين تنها بخشي از توانمند‌ي‌هاي زنان در عرصه محلات است. بخشي از مهم‌ترين نكات حضور زنان در محلات فرصت براي گذران اوقات فراغت در قالب بوستان‌هاي محلي، محلهاي مذهبي، ويترين مغازه‌ها و حتي فضاهاي سبز كنار گذرها نوعي از محله‌گردي زنان هم هست. اين مهم را مي‌توان به روشني در مساجد محلهاي كه زنان براي عبادت به آنجا مي‌روند و با دوستان و هم محله‌اي‌ها به گفت‌وگو مي‌نشينند مشاهده كرد! يا وقتي در بوستان‌هاي محلهاي در كنار بازي كودكان با ديگر اهالي محل به صحبت مي‌نشينند. در گذشته زنان محله‌گردي خود را با كوچه‌نشيني، شركت در مراسم جلسات مذهبي يا امور خيريه يا در فصول تابستان و بهار به باغ‌هاي محله اختصاص مي‌دادند اما امروزه محله‌گردي زنان بسترهاي متفاوتي پيدا كرده است آنها با بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي محله‌ها مي‌توانند در فضاي سبز و كنارگذر مغازه‌ها يا مراكز مذهبي با ايجاد فرصت‌هاي زيست مشترك با محله ارتباط برقرار كنند! محله‌گردي زنان در واقع نوعي زيست اجتماعي مبتني بر كوتاه بودن مسافت و درعين حال باز توليد حيات جمعي فارغ از جنسيت است . نمونه‌هايي از اين محله‌گردي‌ها را مي‌توان در محلاتي كه هنوز چارچوب محلهاي خود را حفظ كرده‌اند مشاهده كرد. مثلا محله چيذر و امامزاده علي‌اكبر يا محله امامزاده قاسم يا
محله شهرآرا در منطقه 2 شهر تهران! پارك مياني محله شهرآرا به فرصتي براي زنان و مردان براي تامل و ارتباط مبدل شده است آنها با بهره‌گيري از فضاي استقرار دراين پارك‌ها ضمن بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي فضاي سبز در گشايش ارتباط فرصت لازم را به دست مي‌آورند . زنان در محله‌گردي خود در جست‌وجوي نيازهاي خانوار نيز گام‌هاي زيادي بر‌مي‌دارند آنها با آشنايي با ابعاد محله مي‌توانند ظرفيت‌هاي مناسبي را براي خانواده جست‌وجو كنند .محله‌گردي زنان فارغ از بعد اوقات فراغت شناخت ابعاد مختلف آن را نيز به همراه دارد. زنان با حضور در جاي‌جاي محلات بستر امن و ايمني را نيز در محله فراهم مي‌كنند كه يكي از ظرفيت‌هاي محله‌گردي زنان است. درهمين ارتباط در يكي از مطالعات(2) در شهر اصفهان گفته شده پاتوق نشيني و مصرف مكان‌هايي نظير كوچه و جلسات مذهبي مي‌تواند به عنوان ابزاري در جهت بازتوليد مناسبات قديمي زنان در جامعه به كار گرفته شود. درواقع، اين دو فضا «بازتوليد و استمرار فضايي سنتي» را در خود دارند كه به «بازتوليد ايدئولوژيكي فضاي جمعي» منجر مي‌شود. در كنار اين دو فضا، كافه و محافل شعر و موسيقي به مثابه پاتوق‌هايي عمل مي‌كنند كه در آنها شكل جديدي از زيست روزمره توليد مي‌شود و زنان در محلات مي‌توانند از آن بهره ببرند.
درهمين راستا محله‌گردي زنان مي‌تواند نسبت به ارتقاي كيفيت زندگي نيز در محلات نقشي اثر‌گذار داشته باشد . زنان به دليل انتخاب محيط‌هاي خاص براي حضور در محله و شهر تمايل به عبور از مكان‌هايي دارند كه داراي ويژگي‌هايي نظير بهداشت محيط، زيبايي بصري و امنيت و... است. از اين رو قادرند بسترهاي ارتقا ي‌كيفيت محيطي را توسعه ببخشند و اين نوع ظرفيت‌ها را مطالبه كنند. دراين ميان نشر نوعي تعلق به محله نيزدر ميان زنان بيشتر قابل مشاهده است. آنها عموما از عبارت «محله‌مون» استفاده مي‌كنند و در مقايسه با محلات ديگر ريزبيني‌هاي خاصي را بيان مي‌كنند كه فرصت‌هاي كم‌نظيري براي شناخت ظرفيت‌ها فراهم مي‌كند. احساس تعلق كه امروزه در شهرهاي بزرگ به كالايي نادر مبدل شده است با تشويق و تسهيل محله‌گردي زنان مي‌تواند بستري براي مشاركت و بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي سرمايه اجتماعي محلات باشد. اين مهم مي‌تواند در زمينه‌سازي براي مناسب‌سازي فضا از نظر ايمني و امنيت براي شهر نيز موثر باشد.با محله‌گردي زنان فضاهاي عمومي به صورت اشتراكي معنا مي‌يابد و جنسيتي شدن فضا كاهش مي‌يابد.
مسئله حضور زنان در عرصه‌هاي شهري و دسترسي عادلانه به فضاها و خدمات شهري در درون رهيافت‌هايي چون حكمراني خوب شهري، شهرسازي انسانگرا مورد توجه بوده است. نتايج برخي پژوهش‌ها نشان مي‌دهد كه به رغم عامليت زنان در عرصه‌هاي خصوصي و خانوادگي در عرصه‌هاي عمومي، درصد عامليت آنها پايين است. (3) تجربه محله‌گردي زنان حتي در قالب مديريتي نيز جلوه‌هاي گوناگوني دارد حضور زنان در هيات مديره شهرك اكباتان و دغدغه‌هاي آنها براي ايمن‌سازي، امنيت‌سازي و مفرح‌سازي فضاي شهرك به روشني در جلسات مكرري كه با آنها داشتم قابل مشاهده بود؛ آنها سرمايه‌هاي اجتماعي محله را به روشني جست‌وجو كرده بودند و با تمركز بر آن بستري براي تحقق از طريق حضور در هيات مديره فراهم ساخته بودند !
اين مهم قادر است نوعي دسترسي برابر در امكانات شهري را نيز براي زنان فراهم كند .لذا محله‌گردي زنان ضمن تامين بسياري از نيازهاي فردي و اجتماعي زنان بستري براي توسعه و ارتقاي كيفيت محيطي براي محلات است و ظرفيتي براي دردسترس قرار گرفتن مشاركت آنان در امر توسعه محلهاي با اتكا به نقش موثر آنان در خانواده مي‌باشد. درنهايت محله‌گردي زنان ازنظر كالبدي و اجتماعي و حتي اقتصادي فرصت‌هاي يگانه‌اي در ابعاد گوناگون در اختيار محله و شهر قرار مي‌دهد كه بستري براي توسعه همگون و عادلانه را براي آن فراهم مي‌كند.
پاورقي
1- اين مفهوم در قالب تامين مايحتاج و فعاليت به فاصله بيست‌دقيقه است. يعني به دليل مشكلات احتمالي نظير شيوع بيماري‌ها درشهر‌ها يا اتفاقات طبيعي شهر بايد قادر باشد به حيات خودش در قالب كلني‌هاي كوچك و پايدار ادامه داده و فعاليت كند. البته عناوين مشابه ديگري نيز از سوي برخي از كارشناسان تحت عنوان شهر 15 دقيقه‌اي نيز مطرح شد كه ملاك و خط حركت آن باز گرداندن فعاليت در محلات و مركزيت بخشي به آن بود.
https: //virgool.io/smartehran
https: //www.imna.ir/news/
2-https: //jwdp.ut.ac.ir/article_78679_d20d4af4cc73e3aa77574c2a926776bd.pdf
3- دسترسي زنان به فضاهاي شهري، نشريه زن و فرهنگ زمستان 1393 (مطالعه موردي: زنان شهر ايلام)