«اعتماد» آخرين زمين‌لرزه‌هاي ايران و نواحي مجاور آن را بررسي مي‌كند
سمفوني مرگ
گروه حوادث
زمين‌لرزه ۶.۳ ريشتري كه در افغانستان به وقوع پيوست موجب شد شهرهاي تايباد، تربت‌جام، تربت‌حيدريه و مشهد هم ارتعاشات اين زمين‌لرزه را احساس كنند. در همين راستا طي دو روز گذشته 8 زمين‌لرزه در ايران و 7 زمين‌لرزه در افغانستان به وقوع پيوسته است. در اين ميان راور كرمان با 3.7 ريشتر در 28 مهر ماه در جدول مربوط به مركز لرزه‌نگاري كشور (موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران) با رنگ قرمز به ثبت رسيده كه مي‌توان گفت نسبت به شهرهاي ديگر ايران از شدت بيشتري برخوردار بوده است. همچنين زنده جان افغانستان با قدرت 3.6 ريشتر در 28 مهر ماه در همين مركز به ثبت رسيده است. روز گذشته علي نصيري، رييس سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران به خبرآنلاين در مورد زلزله احتمالي تهران گفت: «آمادگي تهران براي زلزله بالا نيست. در زلزله احتمالي تهران تا سه روز مردم خودشان بايد به داد خودشان برسند.» اين درحالي است كه پيش‌تر پيروز حناچي، شهردار سابق پايتخت در مورد آمار مرگ و مير ناشي از زلزله در تهران اعلام كرده بود كه اگر در بدترين شرايط يعني زماني‌كه مردم در خانه‌هاي‌شان خوابيده‌اند زلزله بالاي ريشتر رخ دهد، پيش‌بيني شده در اين زلزله ۴۰۰ هزار نفر كشته مي‌شوند. حالا «اعتماد» درباره زمين‌لرزه‌هاي اخير افغانستان و تاثير آن بر ايران با يك زمين شناس مصاحبه كرده است.
زلزله‌هاي هرات هشدار مهمي در مورد لرزه‌خيزي كل اين ناحيه بود
«مهدي زارع» به «اعتماد» مي‌گويد: «دو زمين‌لرزه به بزرگي 6.3 ريشتر و يك زلزله به بزرگي 5.9 در روز 15 مهر 1402 و زمين‌لرزه ديگري به بزرگي 6.3 در روز 19 مهر 1402 همگي در شمال غرب هرات افغانستان تا روز پنجم پس از رخداد با گزارش بيش از 2000 كشته و حدود 10 هزار مجروح همراه بوده است. منطقه‌اي كه تاكنون هيچ زمين‌لرزه بزرگي در آن شناسايي نشده است. لرزه‌خيزي افغانستان به تعاملات زمين ساختي پيچيده و فعال بين ورقه‌هاي عربي، اوراسيا و هند نسبت داده مي‌شود. در فاصله 250 كيلومتري از كانون‌هاي زمين‌لرزه‌هاي 7 اكتبر، زلزله 20 ارديبهشت 1376 اردكول قائن به بزرگي 7.3 و زلزله 6 آذر 1358 در كولي بنياباد، در همان ناحيه قائن شاخص هستند. در 21 ژوئن 2022، زلزله‌اي به بزرگي 6.2 ريشتر در پكتيكا در شرق افغانستان تحت تاثير زمين‌لرزه‌اي قرار گرفت كه بيش از 1000 نفر را كشت. هرات بعد از كابل دومين شهر بزرگ اين كشور است. به گفته سازمان جهاني بهداشت در زلزله‌هاي 2023 هرات حداقل 600 خانه در سيزده روستاي هرات ويران شده است. افغانستان به لحاظ ساختاري در منطقه وسيع و پيچيده برخورد بين ورقه‌هاي عربي، هند و اوراسيا قرار دارد. بخش غربي كشور به پلتفرم شمال افغانستان در شمال و مجموعه‌اي از بلندي‌هاي برافراشته در جنوب تقسيم مي‌شود. سكوي شمال افغانستان از زمان كوهزايي واريسكان در اواخر پالئوزوئيك، زماني كه بخشي از اوراسيا شد از نظر زمين ساختي نسبتا پايدار باقي مانده است. در جنوب كلاژي از قطعات قاره‌اي و كمان‌هاي ماگمايي وجود دارد كه به‌تدريج و به ويژه در مزوزوئيك برافراشته شده‌اند. مرز بين اين دو ناحيه پوسته‌اي، گسل امتداد لغز راست جانبي اصلي هريرود (يا هرات) است كه از نظر لرزه‌اي بسيار كمتر از گسل چمن كه از شرق كشور مي‌گذرد، فعال است. گسل هرات 800 كيلومتر در جهت شرقي از طريق بخش شمالي افغانستان تا مرز چين امتداد دارد. سامانه گسله هرات تا ناحيه پنجشير در منتهي اليه شمال شرق افغانستان مي‌رسد و به همين دليل طول شرقي-غربي اين سامانه گسله را حدود 1200 كيلومتر ذكر مي‌كنند.»
اين زمين‌شناس در ادامه مي‌گويد: «كانون اين زمين‌لرزه‌هاي 15 تا 19 مهر 1402 بين گسل سياخوبلوك در شمال و گسل هرات در جنوب بوده است. صفحه گسل نشان‌دهنده گسيختگي شيب لغز با راستاي شرقي-غربي است. بر اساس داده‌هاي ماهواره‌اي Sentinel-1A، منطقه‌اي به ابعاد 30 كيلومتر در 15 كيلومتر و امتداد شرق به غرب در اطراف محل اين زمين‌لرزه‌ها حدود 30 سانتي‌متر بالا رفته است. تغيير شكل زمين پراكنده بوده و استنباط شده كه زمين‌لرزه‌ها با گسل راندگي به سطح زمين نمي‌رسد، همراه است. در غرب اين پهنه سامانه گسله درونه در ناحيه تربت جام ايران قرار دارد. اين منطقه در حدود 100 كيلومتري غرب پهنه زلزله‌هاي هرات قرار دارد. كانون زلزله‌هاي هرات در حدود 130 كيلومتري شرق سامانه گسلي درونه به عنوان يك سامانه فعال از نظر لرزه خيزي است كه نقش مهمي در تغيير شكل و ژئومورفولوژي منطقه دارد. اين گسل در قرن بيستم زمين‌لرزه‌هايي ايجاد كرده است. زلزله مهم 25 سپتامبر 1903 ترشيز به بزرگي 5.9 و زلزله 25 مه 1923 كاج درخت تربت‌حيدريه به بزرگي 6.0 ريشتر و بررسي دقيق ويژگي‌هاي لرزه‌اي گسل درونه نشان مي‌دهد كه به‌‌رغم حركت زياد گسل درونه، تعداد زمين‌لرزه‌هاي شديد طي سده اخير روي گسل درونه كم بوده و چه بسا اكنون با يك دوره سكون لرزه‌اي روي قطعات مختلف اين گسل مواجه هستيم. از سوي ديگر بررسي‌هاي ميداني وقوع زمين‌لرزه‌هاي شديد قبلي درگسل درونه با گسيختگي سطحي را تاييد مي‌كند.
براساس بررسي‌هاي تاكنون انجام شده، احتمال اينكه گسيختگي در گسله‌هاي ناحيه هرات در 7 و 11 اكتبر 2023 موجب چكانش يا شليك جنبش در گسله‌هايي در ايران در فاصله بيش از 100 كيلومتري شود بسيار كم و محدود است. به هر حال با توجه به مشخصات و ويژگي‌هاي پهنه گسله درونه در نزديكي مرز افغانستان مي‌توان گفت زلزله‌هاي هرات هشدار مهمي در مورد لرزه‌خيزي كل اين ناحيه بود و براي زمين‌لرزه‌هاي مهم به ويژه در پهنه‌هاي شهري كه در مجاور گسل‌هاي فعال توسعه يافته‌اند مانند شهرهاي هرات و كابل و همچنين مشهد، نيشابور، تربت‌جام و تربت‌حيدريه و كاشمر بايد آماده بود.»
او در مورد اينكه اين زلزله‌ها در ابتداي پاييز رخ داده‌اند و اينكه آيا زلزله‌هاي ياد شده به هوا و تغيير فصل مربوطند يا نه، توضيح مي‌دهد: «بايد گفت در تاريخ گذشته و در قرن چهارم قبل از ميلاد، ارسطو پيشنهاد كرد كه زلزله‌ها ناشي از بادهاي محبوس شده در غارهاي زيرزميني است. آن زمان تصور مي‌شد كه لرزش‌هاي كوچك ناشي از فشار هوا روي سقف‌هاي غار و لرزش‌هاي بزرگ ناشي از شكسته شدن سطح زمين بوده است. اين نظريه منجر به اين باور در مورد آب و هواي زلزله مي‌شود كه به دليل محبوس شدن مقدار زيادي هوا در زير زمين، هوا قبل از وقوع زلزله گرم و آرام خواهد بود.»