هنوز اول راهيم...
زهرا نورا نجفي
امروز، روز جهاني انيميشن است. روزي كه توسط انجمن بين‌المللي سازندگان و دوست‌داران فيلم‌هاي انيميشن (آسيفا) به عنوان روز جهاني انيميشن انتخاب شد تا به اين سوال كه سينما هنري قديمي‌تر است يا انيميشن، پاسخ صريح و روشني بدهد. ۲۸ اكتبر ۱۸۹۲، يعني سه سال پيش از آنكه برادران لومير اولين فيلمشان را به نمايش بگذارند و سينما را متولد كنند، آقاي چارلز- اميل رينود در موزه گروين پاريس انيميشن‌هايي با حلقه‌هاي ۵۰۰ فريمي نمايش داد. بله، انتخاب اين روز پيام‌آور اين است كه بشريت در ابتدا به دنبال متحرك‌سازي تصاوير تخيلي و مبتني بر نقاشي رفت تا اينكه به فكر ساخت فيلم و نمايش روي پرده سينما باشد. ولي بعد از گذشته ۱۳۱ سال از اين هنر قديمي كه برخي تاريخچه آن را به نقاشي پرش بز كوهي روي جام سفالي از شهر سوخته در حدود ۵ هزار سال پيش هم برمي‌گردانند، بايد ديد امروز، در روزگار مدرن، ديجيتال و عصر هوش مصنوعي انيميشن چه جايگاهي در صنعت سرگرمي دارد؟! و شايد در قدم بعدي بتوانيم به وضعيت فعلي انيميشن در كشور ايران نگاهي بيندازيم.
آخرين مقاله‌اي كه در فوريه ۲۰۲۳ در اخبار ياهو منتشر شد، اطلاعات آماري جالبي درباره صنعت انيميشن منتشر كرد. به گفته اين مقاله، ارزش صنعت انيميشن در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۵۹ ميليارد دلار ارزيابي شده است و متخصصان پيش‌بيني مي‌كنند كه اين عدد در سال ۲۰۲۷ به ۳۷۵ ميليارد دلار خواهد رسيد. درحالي‌كه طبق گزارش بازار جهاني فيلم و ويديو شركت تحقيقات تجاري، اندازه بازار جهاني فيلم و ويديو در سال 2022، 267.6 ميليارد دلار بوده است. در واقع اگر نگاهي به تمام آمارهايي كه اين مقاله ارايه مي‌دهد بيندازيد، فقط به يك نتيجه مي‌رسيد و آن اين است كه صنعت انيميشن در جهان همچنان پيش‌روست.
اين صنعت در طول دهه‌هاي اخير به نيروگاه جهاني چند ميليارد دلاري تبديل شده كه نه فقط در صنعت سرگرمي، بلكه در بحث‌هاي آموزشي، پيشرفت صنعت‌هاي ديگر مثل بازي كامپيوتري و ارتباطات جهاني هم نقش موثري ايفا مي‌كند. برخلاف سينما كه به دليل محدوديت‌هاي فرهنگي، زباني و جغرافيايي امكان حضور آن در بازارهاي جهاني كمتر فراهم است يا به عبارتي با موانع بيشتري مواجه است، انيميشن به دليل ماهيت مستقلي كه دارد به راحتي مي‌تواند وارد بازارهاي جهاني شود. به همين دليل امروز با اينكه رشد و پيشرفت سينما در كشور ايران بسيار زودتر و سريع‌تر اتفاق افتاده، ولي انيميشن ما بهتر وارد بازار جهاني شده است. امروز شاهد اين هستيم كه اغلب استوديوهاي دولتي و خصوصي در حال كار با كمپاني‌هاي خارجي هستند. اين همكاري‌ها گاهي در قالب گرفتن توليد سفارشي انيميشن، گاه در قالب توليد مشترك و گاهي هم به شكل فروش آثار داخلي به پلتفرم‌ها و شبكه‌هاي تلويزيوني صورت مي‌گيرد.
درست است كه امروز با قدمت‌ترين جشنواره انيميشن خاورميانه متعلق به كشور ايران است و انيميشن‌هاي كوتاه ايرانيان حتي توانسته‌اند تا نزديكي ورود به ليست كوتاه نامزدهاي اسكار راه پيدا كنند. ولي هنوز نمي‌توانيم بگوييم كه نقش موثري در صنعت جهاني انيميشن ايفا مي‌كنيم يا حرف تازه‌اي براي گفتن داريم. شايد امروز قيمت ساخت انيميشن در ايران حتي از كشور هندوستان هم كمتر شده باشد و به همين دليل، شركت‌هاي خارجي تمايل دارند كه با ايرانيان با وجود تمام تحريم‌هاي اقتصادي و معاملات بانكي همكاري كنند ولي هنوز هم انيميشن در ايران تبديل به صنعت نشده است. هنوز هم انيميشن سهم چنداني از گيشه سينماي ايران يا حتي آثار سفارشي ساخته شده مختص پلتفرم‌هاي ايراني ندارد. هنوز هم انيميشن نياز به چتر حمايتي دولتي دارد تا زنده بماند. گويي قرار نيست اين هنر چندين چند ساله به استقلال برسد.
مهم‌ترين نكته‌اي كه هنري را به صنعت تبديل مي‌كند، گرفتن چتر حمايتي بر سر آن نيست. يعني اگر دولت‌هاي ايران، به جاي گرفتن اين چترهاي حمايتي راه را براي شكل‌گيري بازار و معاملات باز مي‌كردند، انيميشن مي‌توانست مستقل باشد. البته ناگفته نماند كه در طول سال‌هاي اخير، تلاش‌هايي و اقداماتي در اين زمينه انجام شده و جشنواره دوسالانه پويانمايي تهران نقش مهمي در اين زمينه ايفا كرده است. ولي هنوز اين اقدامات نه به شكل مداوم و با برنامه‌ريزي انجام مي‌شوند و نه نگاه كلان فكر شده و برنامه‌ريزي‌شده‌اي در پشت اين اقدامات وجود دارد.
اگر امروز در سازمان سينمايي، معاونتي تحت عنوان انيميشن وجود دارد، نه به خاطر نگاه هوشمندانه مسوولان به چشم‌انداز درآمدزايي اين صنعت جهاني است، بلكه به خاطر استمرار و تلاش‌هاي انيميشن‌سازان ايراني است كه هرگز از به حركت درآوردن روياهاي جادويي‌شان دست برنداشتند. اما نمي‌توانيم ادعا كنيم كه اين عشق و علاقه منجر به ماندن آنان در كشور ايران مي‌شود. امروز، مهاجرت در بين انيماتورهاي ايراني بسيار متداول است و ما در استوديوهاي مطرح انيميشن جهان حتي ديزني، استعدادهاي ايراني داريم كه در كشور خودشان فرصت پيشرفت پيدا نكردند. شنيده‌ها حاكي از آن است كه سازمان سينمايي قصد دارد به جاي معاونت انيميشن، بنيادي اختصاصي براي پويانمايي ايجاد كند. اگر شنيده‌ها درست باشد و شاهد اتفاق افتادن اين بنياد باشيم، شايد كه بتوانيم به آينده انيميشن در ايران اميدوار باشيم. روز جهاني انيميشن را به تمام آناني كه عشق به انيميشن زبان مشتركشان است، تبريك مي‌گويم.
خبرنگار و فعال حوزه انيميشن